مقدمه وبیان مسئله

اﻣﺮوزه ﺑﯿﺮون آوردن ﺟﻮاﻧﺎن از ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﺟﺬب آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻄﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و دﯾﻨﯽ ﺑﺮای ﻓﻌﺎﻻن و از ﺟﻤﻠﻪ وﻋﺎظ ﻣﺴﺎﺟﺪ، مهم‌ترین رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮاب‌آﻟﻮد، ﭼﺸﻢ دوﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺎﻧﯿﺘﻮر راﯾﺎﻧﻪ و ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ. ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز در آن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ‌ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﺪّت در ﻣﺎدﯾﺎت و ﺟﺎذﺑﻪ‌ﻫﺎی دﻧﯿﻮی و ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻏﺮق ﺷﺪه و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﺴﺎد، ﺑﯽ‌ﻋﺪاﻟﺘﯽ، ﺟﻨﮓ، ﻣﺸﮑﻼت اﺧﻼﻗﯽ و رواﻧﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽ‌ﺷﻮد. ﺗﻨﻬﺎ داروی ﺷﻔﺎﺑﺨﺶ و ﻧﺠﺎت‌دﻫﻨﺪۀ اﻧﺴﺎن از ﻧﺎﻣﻼﯾﻤﺎت ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺠﻮﯾﺰ ﮐﺮد، ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ذات ﻻﯾﺰال اﻟﻬﯽ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪ‌ﻫﺎی رﺣﻤﺖ وی اﺳﺖ. (ﻣﻮﺣﺪی،1384) ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﺟﻠﻮه ارﺗﺒﺎط ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق و ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮑﺎن ﻣﻘﺪس ﺑﺮای اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﯽ‌ﺑﺪﯾﻞ و ﻣﻬﻤﯽ در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﻤﺎل دارد. ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﯾﻨﺪه‌ﺳﺎزان و از ﺑﺰرگ‌ﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‌ﻫﺎی ﮐﺸﻮر در ﭘﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﯿﻨﺸﯽ ﭘﻮﯾﺎ، ﻣﺘﺤﻮل و ﺟﺪﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻮده و ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آن ﻫﺮ ﺗﻼﺷﯽ را ﭘﺬﯾﺮا هستند. ﺷﺨﺼﯿﺖ واﻗﻌﯽ در دوره ﺟﻮاﻧﯽ ﺷﮑﻞ می‌ﮔﯿﺮد و ﻣﺎﯾﻪ‌ﻫﺎی آن ﺑﺮ آورده ﺷﺪن ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻣﻌﻨﻮی ﺷﺎن اﺳﺖ. (ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ و دﯾﮕﺮان،1389) ﻫﻮﯾﺖ ﯾﺎﺑﯽ و ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮوﻫﯽ، ﺣﺮﻣﺖ‌ﻃﻠﺒﯽ و ﺗﺸﺨﺺ و اﺑﺮاز وﺟﻮد، ﮐﻤﺎل‌ﺟﻮﯾﯽ و ﺷﺎداﺑﯽ و آراﻣﺶ‌ﺟﻮﯾﯽ، ﺗﺮﺑﯿﺖ و اﺧﻼق اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﻣﻌﺮﻓﺖ، ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﻧﻮﻋﺪوﺳﺘﯽ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺟﻤﻠﻪ مهم‌ترین ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻣﻌﻨﻮی ﺟﻮاﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ. دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎمل‌ترین دﯾﻦ اﻟﻬﯽ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻓﻄﺮی ﺟﻮان و ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه او ﺑﻪ ﻗﻠﻪ‌ﻫﺎی ﺳﻌﺎدت و رﺳﺘﮕﺎری اﺑﺪی در ﻫﺮ دو ﺟﻬﺎن اﺳﺖ. (ﻋﺒﺎﺳﯽ، 1389) ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﻼش ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ آﮔﺎﻫﯽ‌ﻫﺎی دﯾﻨﯽ آﻧﺎن از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻪ ﺳﺰاﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. اﮔﺮ ﻣﯿﺰان ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف و آﻣﻮزه‌ﻫﺎی دﯾﻨﯽ از رﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺑﻬﺮه‌ﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺨﺼﯿﺖ دﯾﻨﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‌ای ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪ‌ﺳﺰاﯾﯽ در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ‌آورﻧﺪ.

در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌ﻫﺎی ﺧﻮد ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﻣﻬﻢ در اﺑﻌﺎد فرهنگی-سیاسی، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ-ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ دارﻧﺪ. ﻣﺴﺎﺟﺪ ﯾﮑﯽ از اﻣﺘﯿﺎزات اﺳﻼم و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﺒﺎدت و ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺒﯽ ﻣﮑﺮم اﺳﻼم ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻨﺒﯿﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪs  ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮاﻓﺖ ﺣﻀﻮر اﻧﺒﯿﺎء را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﻃﻼق ﺧﺎﻧۀ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺻﺪق ﮐﻨﺪ. (ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ و دﯾﮕﺮی،1389) ﻣﺴﺠﺪ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﯽ‌ﺑﺪﯾﻞ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺟﻮان را ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻣﻮزه‌ﻫﺎی دﯾﻨﯽ ﺑﺎرور و روح ﺧﺪاﺟﻮﯾﯽ وﻋﺪاﻟﺖ‌ﺧﻮاﻫﯽ را در اﻋﻤﺎق وﺟﻮد آﻧﺎن رﯾﺸﻪ دار ﺳﺎزد.

اهداف این تحقیق عبارتند از:

ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺗأﺛﯿﺮ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺴﺠﺪی ﻣؤﺛﺮ ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ.

ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ تأثیرﻣﻌﻤﺎری و ﻓﻀﺎی ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ.

ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ تأثیرﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ اﻣﺎم ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ.

ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ تأثیرﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻓﻌﺎﻻن ﻣﺴﺠﺪی ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ.

ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ تأثیرﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ.

ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﯽ تأثیرﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﮐﺎﻧﻮن ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻫﻨﺮی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ.

اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﻧﻮع ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ – ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ و از ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎی ﻣﯿﺪاﻧﯽ اﺳﺖ و اﻃﻼﻋﺎت از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارک ﻣﻮﺟﻮد و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ.

ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﺮ اﺳ‌ﺎس عامل‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺿﻌﯿﺖ ﻇﺎﻫﺮی ﻣﺴﺠﺪ، وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﻓﺮدی و ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮ، ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺴﺠﺪ، وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﺳﺎﯾﺮ دﺳﺖ اﻧﺪرﮐﺎران (ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎ، ﺧﺎدﻣﯿﻦ و…)ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده اﯾﻢ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻣﺎر ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﯽ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ داده ﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.

در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ راﻫﺒﺮدﻫﺎ و راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ و ﻣؤﻟﻔﻪ‌ﻫﺎی اﺛﺮ‌ﮔﺬار ﺑﺮ ﺣﻀﻮر ﺟﻮاﻧﺎن در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﯽ‌ﭘﺮدازد. اﯾﻦ ﻣؤﻟﻔﻪ‌ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﮐﻼن، اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن ﻣﺴﺎﺟﺪ، واﻟﺪﯾﻦ و ﺧﺎﻧﻮاده، ﻧﻬﺎد‌ﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﻓﻀﺎ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﺴﺠﺪ، رﺳﺎﻧﻪ‌ﻫﺎ و ﻫﻤﺴﺎﻻن.

الف) برنامه ریزی کلان

ﻣﯿﺰان اﻫﻤﯿﺖ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ در ﻫﺮ ﻧﻬﺎدی ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺎ و ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی آن ﻧﻬﺎد روﺷﻦ ﻣﯽ‌ﺷﻮد. ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻧﻘﺶ‌ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﺮﺻﻪ‌ﻫﺎی ﻋﺒﺎدی، ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، آﻣﻮزﺷﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﻔﺎء ﮐﻨﺪ می‌ﺗﻮاﻧﺪ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﻣﺴﺠﺪ را روﺷﻦ ﺳﺎزد. ﻟﺰوم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰی ﮐﻼن در راﺳﺘﺎی ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‌ﺳﺎزی و ارﺗﻘﺎی ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ‌ﺗﺮ ﻣﯽ‌ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‌ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ‌ﮐﻨﯿﻢ. اﮔﺮ ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﺮای ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺠﺎﻟﺴﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰی دﻗﯿﻖ و ﺣﺴﺎب‌ﺷﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﺻﺖ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻟﯽ اﺳﻼم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ‌ﺷﻮد. در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت، ﺗﺤﺖ تأثیر دﺧﺎﻟﺖ‌ﻫﺎ و ﻏﺮض‌ورزی‌ﻫﺎی دﺷﻤﻨﺎن ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﺪ زﻣﯿﻨﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺮای ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﯿﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰان ﺿﺮوری اﺳﺖ در ﺣﻔﻆ ﻣﻼک‌ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺮای ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻮﺷﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﻨﺒﺮ و ﻣﺤﺮاب در اﺧﺘﯿﺎر ﻋﺪه‌ای ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ از اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد ﺑﯽ‌ﺧﺒﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ دﯾﻦ ﮔﺮﯾﺰﺷﺪن ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﯽ‌ﺷﻮد و آﻧﺎن را در دام ﻣﮑﺘﺐ‌ﻫﺎی ﻧﺎﺻﻮاب ﻏﺮﺑﯽ و ﺷﺮﻗﯽ ﻣﯽ‌اﻧﺪازﻧﺪ. ﻣﺴﺎﺟﺪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺟﻠﺐ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒۀ ﺟﻮاﻧﺎن را ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﻨﺪ. (ﻣﻮﺣﺪی،1384) ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﺘأﺳﻔﺎﻧﻪ اﻣﺮوزه ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻫﻨﺮی آن در ﺣﺎﺷﯿﻪ و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻧﺴﻞ ﺟﻮان اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻮاﻧﺎن در ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ واﻟﺪﯾﻦ ﮐﻤﺘﺮ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﺸﮑﻼت را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده‌اﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻤﯽ‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ درک اﯾﻦ ﺧأها در زﻣﯿﻨﻪ‌ﻫﺎی ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﭘﺎﺳخگوی ﻣﺸﮑﻼت رواﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ. در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺎﺟﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان مأمنی ﺑﺮای رﻫﺎﯾﯽ از ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﻨﺠﻼب‌ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ.

ب) امام جماعت

ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن ﻣﻬﻢ ﻣﺴﺠﺪ در ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن، اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ دادن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‌ﻫﺎ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ. اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﻧﻮن ﻣﺮﮐﺰی ارﺗﺒﺎﻃﺎت در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﯿﻦ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ. لازم است اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از وﯾﮋﮔﯽ‌ﻫﺎی زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ:

آﮔﺎﻫﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﺘﻮن دﯾﻨﯽ و ﻓﻘﻬﯽ؛

اﯾﻤﺎن و ﺑﺎورداﺷﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎی ﺧﻮد؛

ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ و اﺧﻼﻗﯽ؛

اﺧﻼق ﺧﻮش و اﻧﺲ ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﺎن.

اﻣﺮوزه ﺑﯿﺮون آوردن ﺟﻮاﻧﺎن از ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﺟﺬب آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻄﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و دﯾﻨﯽ ﺑﺮای ﻓﻌﺎﻟﯿﻦ ﻣﺤﻼت و از ﺟﻤﻠﻪ وﻋﺎظ ﻣﺴﺎﺟﺪ از مهم‌ترین ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ‌رود ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮاب‌آﻟﻮد و ﭼﺸﻢ‌دوﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺎﻧﯿﺘﻮر راﯾﺎﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ. ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪ را ﺑﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد و از اﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻏﺮب اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد. اﯾﻦ ﻣﻬﻢ درﺻﻮرﺗﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ می‌ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ و وﻋﺎظ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻠﻮم روز ﻣﺠﻬﺰ ﮐﺮده و ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ازﻫﻤﯿﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﺮای ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ. اﻣﺎ در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺒﺎﯾﺪ از روشﻫﺎی ﺳﻨﺘﯽ ﺟﻠﺐ و ﺟﺬب ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد زﯾﺮا ﻓﻨﺎوری روز ﻏﺮب ﻓﺎﻗﺪ روح و ﻋﻄﻮﻓﺖ اﺳﺖ و در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد ﮐﺎری ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﻣﯽﮐﻨﺪ اﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ.

ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻮردی ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ. اﮔﺮ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﺮم و اﻧﻌﻄﺎف‌ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ آراﻣﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ، ﺟﻮاﻧﺎن ﻫﻢ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺸﺎن را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ راﺣﺘﯽ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‌ﻫﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده و اﺣﺴﺎس اﺳﺘﻘﻼل ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ. در ﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰه دروﻧﯽ و اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮐﻢ اﺳﺖ، اﮔﺮ رواﺑﻂ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﺮﻣﯽ و ﭘﺬﯾﺮش ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ارزش و ﺷﺨﺼﯿﺖ دادن به آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮات ﺳﺎزﻧﺪه‌ای در ﻗﻮی ﮐﺮدن اﻋﺘﻘﺎدات داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﺤﻮ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ زﯾﺮ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﺎﺷﺪ:

ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ:

ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺎ ﻓﺮدی را ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ‌ﮐﻨﯿﻢ از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﯽ ﻧﻘﺺ در او ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻤﯽ‌دﻫﯿﻢ و او را  ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﯾﻢ و ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ. از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روﺷﻨﻔﮑﺮ، آﮔﺎه و ﺑﺮﺧﻮردار از ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮده و ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﺧﻮش ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎﺷﺪ.

ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ:

ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺬﯾﺮش ﻓﺮد،  اﺣﺴﺎس ﻣﯽ‌ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ قلباً ﺑﺎ او ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و او را دوﺳﺖ دارﯾﻢ. در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ او ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ دارد. آری، ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ آن اﻧﺪازه از درک و ﻓﻬﻢ رﺳﯿﺪه‌اﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺘﯿﺎزات روﺣﯽ ﻓﺮد را درک ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ اﻣﺎﻣﺎن ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ دﯾﮕﺮان در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﻣﺤﺒﻮب و ﻣﻤﺘﺎز ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ اﯾﺠﺎد ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: دوری از ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ، ﺗﮑﺒﺮ و ﺧﺸﮏ و ﻣﺘﺤﺠﺮ ﺑﻮدن و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ﺻﺪاﻗﺖ، ﻣﺤﺒﺖ، ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ، اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮی و ﺷﻮخ‌ﻃﺒﻌﯽ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی آﻧﻬﺎ.

ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ:

در اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ روح ﺟﻮان ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺤﺚ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدن ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﺰﺑﺎﻧﯽ و ﻫﻤﺪﻟﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و دوم  اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدۀ ﺻﺤﯿﺢ، آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﺪ. اﻣﺎمv ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: «اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﻠﺒﯽ و ﺣﻀﻮر ﺑﺎﻃﻨﯽ در اﯾﺎم ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﺣﺎﺻﻞ می‌ﺷﻮد،  زﯾﺮا ﮐﻪ ﻗﻠﺐ ﺟﻮان ﻟﻄﯿﻒ و ﺳﺎده اﺳﺖ و ﺻﻔﺎﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و واردات آن ﮐﻤﺘﺮ و ﺗﺰاﺣﻤﺎت و ﺗﺮاﮐﻤﺎت در آن ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ،  ﭘﺲ ﺷﺪﯾﺪ اﻻﻧﻔﻌﺎل و ﮐﺜﯿﺮاﻟﻘﺒﻮل اﺳﺖ. ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﺧﻠﻖ زﺷﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﻗﻠﺐ ﺟﻮان ﺑﻬﺘﺮ داﺧﻞ ﺷﻮد و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ و زودﺗﺮ از آن ﻣﺘﺄﺛﺮ و ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺷﻮد. ﺑﺴﯿﺎر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﯾﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﯾﺎ زﺷﺖ ﯾﺎ زﯾﺒﺎ را ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ اﻫﻞ آن ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و ﺣﺠﺖ ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ.»

ج)هیئت امناء

ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﯿﺰ در اداره ﻣﺴﺎﺟﺪ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه ای دارﻧﺪ ﮐﻪ متأسفانه اﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﺪاﻗﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. در زﯾﺮ ﺑﺮﺧﯽ از وﯾﮋﮔﯽ‌ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎي ﻣﺴﺎﺟﺪ در اﻣﺮ ﻣﺴﺠﺪ‌داری ﻻزم اﺳﺖ ذﮐﺮ می‌ﺷﻮد.

ﻫﻤﮑﺎری ﺟﺪی:

ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﺟﺪی ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮده و ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﺧﻮد اﻫﻤﯿﺖ می‌دﻫﻨﺪ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد در ﻗﺒﺎل ﻣﺴﺠﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ توجه داشته باشند. ﮔﺎﻫﺎً دﯾﺪه ﻣﯽ‌ﺷﻮد ﮐﻪ اﻓﺮادی ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎی ﻣﺴﺠﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در ﻣﺴﺠﺪ ﺣﻀﻮر ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ اﻓﺮاد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻫﺘﻤﺎم در اداره ﺧﻮب ﻣﺴﺠﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻋﺪم ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺎر ﺑﯿﻦ ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدن ﻫﯿﺌﺖ و ﺳﺮ درﮔﺮﻣﯽ ﻣﺮاﺟﻌﯿﻦ ﻣﯽ‌ﮔﺮدد و وﺟﻬﻪ هیئت اﻣﻨﺎء را ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در زﻣﺮه اﻓﺮاد ﻣﺸﮑﻞ ﺣﻞ‌ﮐﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ را ﻣﺨﺪوش ﻣﯽ‌ﮐﻨﺪ.

ﻫﯿأت اﻣﻨﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻧﻔﻮذ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻗﻮی ﺑﺮﺧﻮردا ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺟﺬب ﮐﻤﮏ‌ﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ از ﺧﯿﺮﯾﻦ و ﯾﺎ ﻧﻬﺎد‌ﻫﺎی دوﻟﺘﯽ و ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ. زﯾﺮا ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ‌ﻫﺎی ﺑﺎﻻﯾﯽ دارد و ﺑﺪون ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻣﮑﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﻤﺘﺮ وﺟﻮد دارد.

ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮرد ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت و ﺳﯿﺎﺳﺖ‌ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺴﺠﺪ اﺗﺨﺎذ ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻻزم را ﺑﺪﻫﻨﺪ. اﯾﻦ اﻣﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻠﻮی ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺟﻮاﻧﺎن در اﺟﺮای ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت را ﻣﯽ‌ﮔﯿﺮد، ﺟﻮاﻧﺎن را در ﺗﺼﻤﯿﻢ‌ﮔﯿﺮی و اﺟﺮای ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻫﻤﺮاه ﻫﯿأت اﻣﻨﺎء ﻣﯽ‌ﮐﻨﺪ.

اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن:

ﺟﻮاﻧﺎن از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭼﺸﻢ‌داﺷﺖ ﮐﻤﮏ و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ دارﻧﺪ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از اﻓﺮاد وﺟﯿﻪ و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان هیئت اﻣﻨﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ‌ﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ. اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﻣﻨﺎی ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد.

ﺻﺒﺮ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ: ﻋﻨﺼﺮ «ﺻﺒﺮ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ» ﺑﺮای ﻣﺮﺑﯿﺎن و ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ‌ﮐﻨﻨﺪه در ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻧﺎن در ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻗﺸﺮ ﺟﻮان اﺳﺖ.

د) والدین و خانواده:

ﻫﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اذﻋﺎن دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ از ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺮوع ﻣﯽ‌ﺷﻮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‌ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺧﺎﻧﻮاده را اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ‌آورﻧﺪ و ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻓﮑﺮی ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ درواﻗﻊ ﻫﺮ ﺟﺎ ﺳﺨﻦ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ اﺳﺖ اوﻟﯿﻦ و مهم‌ترین ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد، ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ و در ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدک ﺧﺎﻧﻮاده آن‌‌‌چنان اﻫﻤﯿﺘﯽ دارد ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺑﭽﻪ‌ﻫﺎ در 5 ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ‌ﮔﯿﺮد و ریشة ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت را ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ دوره ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺑﯽ ﺑﺮای ﮐﻮدک ﺧﺎﻧﻮاده و مهم‌تر از ﻫﻤﻪ ﻣﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻋﻮاﻃﻒ و ﻣﺤﺒﺖ ﮐﻮدک را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻣﯽ‌ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﭘﺪر ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮدی ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﭙﺮورد. از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﮋﮔﯽ‌ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﻟﺪﯾﻦ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﺪاﯾﺖ ﺟﻮاﻧﺎن، ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ‌ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ، ﺻﺒﺮ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ، ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺑﻮدن اﺷﺎره ﮐﺮد.

ﻋﻼﻗﻪ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﮕﯿﺰه ای ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی ﺑﺮای ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﯾﺠﺎد ﻣﯽ‌ﮐﻨﺪ ﺗﺎ در اﻣﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ. زﯾﺮا اﮔﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﻧﮕﯿﺰۀ ﻗﻮی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻢ ﺧﻮد و ﻫﻢ ﻓﺮزﻧﺪان را دﭼﺎر ﻧﺎ‌اﻣﯿﺪی ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ.

ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاری ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. مثلاً در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﺴﺠﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﺧﻮد واﻟﺪﯾﻦ و ﺗﮑﺮﯾﻢ و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﻋﻤﻠﯽ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز و ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ آﻧﻬﺎ در ﻣﺴﺠﺪ اﺛﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ در روح و ﺟﺎن ﺟﻮان ﻣﯽ‌ﮔﺬارد ﺗﺎ ﺗﻮﺻﯿﻪ‌ﻫﺎی ﭘﯽدرﭘﯽ و ﺑﺪون ﻋﻤﻞ. ﺷﺮﮐﺖ ﺟﻮاﻧﺎن در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻧﺪرزﻫﺎ و ﺳﺨﻨﺎن و ﻧﻈﺎرت واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﻠﻮل ﭘﺬﯾﺮش رﻓﺘﺎر آﻧﺎن اﺳﺖ .ﺧﺎﻧﻮاده‌ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻀﺎﺳﺎزی ﻣﻨﺎﺳﺐ، اﻣﮑﺎن درک و ﯾﺎدﮔﯿﺮی ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا را ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻓﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﯽ‌ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺮﮐﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﯽ‌ﮔﺮدﻧﺪ. (ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ و دﯾﮕﺮی،1389)

ﯾﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪ‌ﻫﺎی ﻣﻬﻢ ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ‌اﻓﺘﺪ ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻣﺸﺎﻫﺪه‌ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ روان‌ﺷﻨﺎﺳﺎن رﻓﺘﺎر‌ﮔﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎن‌ﻫﺎ ﺑﺎ دﯾﺪن رﻓﺘﺎر دﯾﮕﺮان ﯾﺎد می‌ﮔﯿﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‌ای ﺧﺎص ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ. ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﯿﺰ ﺑﺎ دﯾﺪن رﻓﺘﺎرﻫﺎی واﻟﺪﯾﻦ ﯾﺎد ﻣﯽ‌ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ. ﺗﻘﻠﯿﺪ رﻓﺘﺎر واﻟﺪﯾﻦ در دورا ن ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﻪ وﺿﻮح دﯾﺪه ﻣﯽ‌ﺷﻮد ﻣﺜﻼً دﺧﺘﺮ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭼﺎدر ﺑﺮ ﺳﺮ؛ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺎدر ﻣﯽ‌ﭘﺮدازد. در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮارد واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﮕﺮش ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز در ذﻫﻦ ﮐﻮدک اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻣﺎدر و ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﻼﺗﯽ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﻪ او. ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗأﮐﯿﺪ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ در ﺗﺜﺒﯿﺖ و ﺷﮑﻞ‌ﮔﯿﺮی رﻓﺘﺎر ﺑﺴﯿﺎر اﺛﺮﮔﺬار اﺳﺖ. ﻫﺮ رﻓﺘﺎری ﮐﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺷﻮد ﻓﺮاواﻧﯽ آن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ‌ﯾﺎﺑﺪ و ﻫﺮ رﻓﺘﺎری ﮐﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﺸﻮد ﺗﻀﻌﯿﻒ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽﮔﺮدد ﭘﺲ ﺿﺮوری اﺳﺖ رﻓﺘﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺷﻮد.

از ﮐﺎرﻫﺎی ﻣﺜﺒﺘﯽ ﮐﻪ واﻟﺪﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮدن ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺮای ﺷﺮﮐﺖ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮاﺳﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺰاﯾﺎی ﺑﺴﯿﺎری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﻨﺎﺳﮏ دﯾﻨﯽ، ﺗﻘﻮﯾﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮدن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎ ﺑﺎر ﻋﺎﻃﻔﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪی در ذﻫﻦ او اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ. (ﺳﺘﺎرزاده و دﯾﮕﺮان،1391)

هـ) نهادهای فرهنگی آموزش

ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و آﻣﻮزﺷﯽ، ﺳﺎزﻣﺎن آﻣﻮزش و ﭘﺮورش، داﻧﺸﮕﺎه‌ﻫﺎ، ﺣﻮزهﻫﺎی ﻋﻠﻤﯿﻪ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ دﻫﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﻘﺶ زﯾﺎدی ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.

آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها

از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺪارس درﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﺑﯿﺶ از 18 ﻣﯿﻠﯿﻮن داﻧﺶ‌آﻣﻮز ﺑﻪ ﻣﺪت 9 ﻣﺎه از ﺳﺎل و ﺣﺪاﻗﻞ 5 ﺳﺎﻋﺖ در روز ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺪون، ﻋﻠﻤﯽ، ﻫﻤﻪ‌ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﺣﺴﺎب ﺷﺪه‌ای داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻮاﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارزش‌ﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺮده و آﻧﺎن را ﻣﺴﺠﺪی ﮐﻨﻨﺪ. ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺳﻦ ﺑﯿﺪاری ﻣﺬﻫﺒﯽ را در ﻣﺪرﺳﻪ ﺳﭙﺮی ﻣﯽ‌ﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻣﺮﺑﯿﺎن و دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺆﻻن ﻣﺪرﺳﻪ اﻟﮕﻮی ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر ﺑﺮای داﻧﺶ‌آﻣﻮزان ﻧﻮﺟﻮان و ﺟﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﺮﮔﺰاری ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﺪارس، ﺑﻬﺮه‌ﺑﺮدن از روﺣﺎﻧﯿﻮن آﮔﺎه و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﯾﻦ در ﮐﻼس‌ﻫﺎی اﺧﻼﻗﯽ و دﯾﻨﯽ، داﺷﺘﻦ ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻣؤﻣﻦ و ﻣﺘﻌﻬﺪ در ﻣﺪرﺳﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻠﯽ ﻣﺪرﺳﻪ را ﺑﺮای ﭘﺮورش دﯾﻨﯽ داﻧﺶ‌آﻣﻮزان ﻓﺮاﻫﻢ می‌ﮐﻨﻨﺪ.

ﺣﻮزه‌ﻫﺎی ﻋﻠﻤﯿﻪ ﺑﺎ ﭘﺮورش و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻋﺎﻣﻼن دﯾﻨﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺴﺎﺳﯽ در اﻧﺘﻘﺎل درﺳﺖ و اﺛﺮﮔﺬار ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻗﺸﺮﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺟﻮاﻧﺎن دارﻧﺪ. ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﻮا، ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ، واﻗﻒ ﺑﻪ ﻓﻨﻮن ارﺗﺒﺎﻃﺎت در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ و ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت و درک ﺻﺤﯿﺢ ازﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻄﯿﺮ ﺣﻮزه ﻫﺎی ﻋﻠﻤﯿﻪ در اﻣﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ. ﺣﻮزه‌ﻫﺎی ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ذﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻫﻢ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ در دو اﻣﺮ زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش و ﺳﻌﯽ ﻣﻀﺎﻋﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.اولاً ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻋﺘﻘﺎدی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﮐﺸﻮر. ثانیأ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻟﻤﺎن دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺪادی ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و دﯾﻨﯽ ﻣﺮدم را در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺸﻮر و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺑﺮﺧﻮردار را ﺟﻮاﺑﮕﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
در ﺣﻮزه ﭘﮋوﻫﺶ و آﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ رﻓﺘﺎر دﯾﻨﯽ ﺟﻮاﻧﺎن ﺣﻮزه ﻫﺎی ﻋﻠﻤﯿﻪ و ﻧﯿﺰ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺘﺮک می‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺪون و ﻣﻔﺼﻠﯽ را در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر اﺟﺮاﮐﻨﻨﺪ و از ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ.

سازمان تبلیغات

ﺳﺎزﻣﺎن‌ﻫﺎی دﯾﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻧﯿﺰ در ﮐﻨﺎر ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﺎﻟﯽ از ﻣﺴﺎﺟﺪ و در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت آﻣﻮزﺷﯽ، ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ، رﻓﺎﻫﯽ از یک‌طرف و ﺑﺎ ﻏﻨﯽ‌ﮐﺮدن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺴﺠﺪ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎﺷﺪ.

و) فضا و موقعیت و فیزیکی مسجد

ﭘﯿﺮوان ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎری و ﻓﻀﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﻫﺎی ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺎدی داﺷﺘﻪ‌اﻧﺪ. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﯿﺰ از اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ‌اﻧﺪ. ﻓﻀﺎ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﺴﺠﺪ از دو ﺑﻌﺪ رواﻧﯽ و ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ می‌ﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ تأثیرﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻠﻄﯿﻒ روﺣﯿﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻮد. ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﮐﯿﺰه و آراﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن دور از ﺳﺮو ﺻﺪاﻫﺎی ﻣﺰاﺣﻢ و در ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎز و وﺳﯿﻊ ﺑﺎ ﺳﻘﻒ ﻫﺎی ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻠﯿﻤﯽ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﻮﻧﺪ. (ﺳﺘﺎرزاده و دﯾﮕﺮان،1391)

در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮای ﺟﻮاﻧﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ تأثیرﮔﺬار ﺑﺮ ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺠﺪ و ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ، ﻫﻢ ﺟﻮان می‌تواند ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ اﯾﻨﮑﻪ واﻟﺪﯾﻦ ﺟﻮان ﻧﯿﺰ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن در ﻣﺴﺠﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺣﺴﺎس ﻧﮕﺮاﻧﯽ در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻧﺪارﻧﺪ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ دو ﻣﻮرد ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ، وﺟﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ هم‌چون ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ، ﺳﺎﻟﻦ ورزﺷﯽ، ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﮐﺘﺎب و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺎﻧﻮن ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﻣﺤﻠﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﯾﺪ در زﻣﺮه اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ. ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﺪن اﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت در اﻃﺮاف ﻣﺴﺠﺪ ﻫﻢ دﺳﺘﺮﺳﯽ و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ را ﺑﺮای ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺴﻬﯿﻞ می‌ﮐﻨﺪ و ﻫﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﯾﮕﺎﻧﻪ و ﻫﺪﻓﺪاری ﺑﺮای ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ اﻋﻤﺎل می‌ﺷﻮد از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﯾﮑﯽ از مهم‌ترین ﻧﻘﺶ ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ در ﺣﺎل ﮔﺬر ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ، ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺖ آﻧﻬﺎ در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص اﺳﺖ. رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ می‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎ و راﻫﺒﺮدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﻧﻄﺒﺎق ﯾﺎ ﮔﺴﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻠﯽ اﻧﺘﺨﺎب می‌ﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺪاری ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ارزش ﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ.

ز)رسانه

اﻣﺮوزه دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ دﺳﺖ اﻧﺪرﮐﺎران اﯾﻦ اﻣﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﮐﻪ اﺑﺰاری ﺑﺮای ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺢ ﻣﺮدم اﻧﺪ، اﺑﺰاری ﺑﺮای آﻣﻮزش و ﭘﺮورش، ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﺤﻮل و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﯾﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﻧﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ می‌ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺨﺼﻮص ﻧﺴﻞ ﺟﻮان اﯾﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ اﯾﻔﺎ می‌ﮐﻨﻨﺪ، اﻣﺮوزه اﯾﻦ اﺑﺰار و وﺳﺎﯾﻞ هم‌چون رادﯾﻮ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن، از ﻟﻮازم ﺿﺮوری زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.

رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ را می‌ﺗﻮان در دو ﺑﺨﺶ ﮐﻠﯽ ﻫﺪاﯾﺖ، ﺗﺮﺑﯿﺖ و ارﺗﻘﺎی ﻓﮑﺮی و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻧﺤﺮاﻓﺎت و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻧﺎﻫﻨﺠﺎری ﻫﺎ ﻗﺮارداد. ﻣﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻫﺪاﯾﺖ می‌ﺑﺎﯾﺴﺖ درﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ و اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺻﺤﯿﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. در ﺑﺨﺶ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻧﯿﺰ رﺳﺎﻟﺖ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﮐﻦ ﻣﻬﻤﯽ از اﺑﺰار ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ. اﯾﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺿﻤﻦ ﭘﺮﻫﯿﺰ دادن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت از ﻧﻘﺾ ﺣﺪود ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه و ﺧﻄﻮط ﻗﺮﻣﺰ در ﺷﺮع ﻣﻘﺪس اﺳﻼم، وﻇﺎﯾﻒ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﺎن می‌ﺳﺎزد اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی دﻗﯿﻖ و اﺻﻮﻟﯽ در راﺳﺘﺎی ﺧﻂ دﻫﯽ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﯿﺰ ﭘﺮﮐﺮدن ﺻﺤﯿﺢ اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ اﻓﺮاد ﺑﻪ وﯾﮋه ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻣﺒﺎﻧﯽ و ارزﺷﻬﺎی دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه درﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت زﻫﺮآﮔﯿﻦ دﺷﻤﻨﺎن و ﺗﻼش آﻧﺎن دراﯾﺠﺎد اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﻓﮑﺮی و اﺧﻼﻗﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن، ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻄﯿﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و دﯾﮕﺮ وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ را در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﻧﻤﺎﯾﺎن می‌ﺳﺎزد. (ﺳﺘﺎرزاده، 1391)

ح) همسالان

ﻫﻤﺴﺎﻻن و دوﺳﺘﺎن از مهم‌ترین ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪن ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺤﺴﻮب می‌ﺷﻮﻧﺪ. آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ تأثیر می‌ﮔﺬارﻧﺪ و از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ تأثیر می‌ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ. ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺎﮐﯿﺪ دارﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارﺗﺒﺎط اﻓﻘﯽ ﯾﺎد ﮐﺮده اﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻫﻢ ﺳﻄﺢ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ.

در دوره ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﻫﻤﺴﺎﻻن مهم‌ترین ﻧﻘﺶ را در ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪن ﻓﺮد ﺑﺎزی می‌ﮐﻨﻨﺪ. ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻮﯾﺘﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ از واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮد ﭘﯿﺪا ﺑﮑﻨﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺻﻤﯿﻤﯽ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ همسالان ﺧﻮد ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.

ط)تحلیل آماری

ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎری اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ را، داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﭘﯿﺎم ﻧﻮر ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎری در ﺳﺎل1392 ﺗﺸﮑﯿﻞ می‌دﻫﻨﺪ و ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ 310 ﻧﻔﺮ(ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎی اراﺋﻪ ﺷﺪه) ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺗﻌﺪاد ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺟﻤﻊ آوری ﺷﺪه،270 ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ.

تحلیل آزمون فریدمن برای مؤلفه‌های مسجدی

ﺑﺮ اﺳﺎس آزﻣﻮن ﻓﺮﯾﺪﻣﻦ در ﺑﯿﻦ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎی وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﻣﺴﺠﺪی ﺗﺄﺛﯿﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻇﺎﻫﺮی و ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺴﺎﺟﺪ (3/82)، ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻓﻌﺎﻻن ﻣﺴﺎﺟﺪ (3/76)، ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ‌ﻫﺎی اﻣﺎم ﻣﺴﺠﺪ (3/67) دارای ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ در ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن در ﻣﺴﺎﺟﺪ را دارا می‌ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻘﺪار آﻣﺎرۀ ﮐﺎی دو، ﻣﻌﺎدل 77/623 و درجۀ آزادی ﺑﺮاﺑﺮ 5 و ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﯽ داری (sig) ﺑﺮاﺑﺮ 0/000 می‌ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ sig ﮐﻤﺘﺮ از 5./. درﺻﺪ اﺳﺖ، ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺗﮏ ﺗﮏ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﯾﮏ ﺗﻔﺎوت ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﯽ دار ﺑﻮده اﺳﺖ.

تحلیل آزمون فریدمن برای مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی

ﺑﺮ اﺳﺎس آزﻣﻮن ﻓﺮﯾﺪﻣﻦ در ﺑﯿﻦ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎی وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﺎﻧﻮاده (3/64)، ﻫﻤﺴﺎﻻن (3/25)، داﻧﺸﮕﺎه و ﻣﺪرﺳﻪ (3/02) دارای ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ در ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن در ﻣﺴﺎﺟﺪ را دارا می‌ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻘﺪار آﻣﺎره ی ﮐﺎی دو، ﻣﻌﺎدل 77/623 و درجۀ آزادی ﺑﺮاﺑﺮ 5 و ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﯽ داری (sig) ﺑﺮاﺑﺮ 0/000 می‌ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ sig ﮐﻤﺘﺮ از 5./. درﺻﺪ اﺳﺖ، ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺗﮏ ﺗﮏ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوتی ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻔﺎوتی ﻣﻌﻨﯽ دار ﺑﻮده اﺳﺖ.