تورقی بر تاریخ مسجدالاقصی

به گزارش پایگاه تخصصی مسجد به نقل از خبرگزاری شبستان: شهر بیت المقدس در نظر مسلمانان مقدس بود. از قرن هشتم میلادی اکثریت مردم این شهر عرب بودند. عبدالملک مروان می خواست مسلمانان در آنجا مسجدی داشته باشند که در شکوه از کلیسای قیامت که پس از ویرانی به دست خسروپرویز از نو بنیاد شده بود کم نباشد. بدین جهت خراج مصر را در کار ایجاد چند بنا خرج کرد که مسلمین آن را حرم شریف می خوانند و در ناحیه جنوبی شهر، مسجدالاقصی را بنیاد کرد که به سال 129هجری قمری/746 میلادی از زلزله ویران شد، به سال 169 هجر قمری/785 میلادی از نو بنیاد گشت و بعدها تغییرات زیاد در آن به وجود آمد ولی صحن همان است که در زمان عبدالملک مروان بود و بیشتر ستون ها را هم از باسیلیکای یوستینیانوس که در بیت المقدس به پا گرفته بودند.

 به نظر مقدسی، مسجد بیت المقدس از مسجد بزرگ اموی که در دمشق بنیاد کردند زیباتر است. به گفته مسلمانان پیامبر در آنجا با ابراهیم(ع) و موسی (ع) و عیسی(ع) دیدار کرد و با آنها نماز خواند، هم به نزدیک مسجد، صخره معروف را بدید که به پندار یهودیان مرکز دنیاست و ابراهیم (ع) می خواست فرزند خود اسحاق را در برابر آن قربان کند و موسی(ع) تابوت عهد را آنجا دریافت کرد و هیکل سلیمان و هیرودس مجاور آن بنیاد شد.

 به عقیده مسلمانان پیامبر از آنجا به آسمان عروج کرد و انسان اگر ایمان قوی داشته باشد، آثار قدم وی را بر صخره تواند دید. وقتی به سال 64 هجری قمری/684 میلادی عبدالله بن زبیر بر مکه درآمد، حج استیلا یافت، عبدالملک مروان می خواست زایران کعبه را به شام جلب کند و مردم به جای حج کعبه صخره را زیارت کنند.

 صنعت گران وی بر این صخره تاریخی بنای معروف قبة الصخره را به شیوه بیزانسی-شامی بساختند 72 هجری قمری/691 میلادی که خیلی زود چهارمین اعجوبه جهان اسلام شد(سه دیگر مساجد مکه، مدینه و دمشق) این بنا در آغاز کار مسجد نبود بلکه حرم مقدسی بود که اطراف صخره بر آورده بودند و صلیبیون در دادن نام مسجد عمر به آن دوبار خطا کرده اند.

 قبه 35 متر ارتفاع دارد و بر یک بنای هشت ضلعی از سنگ های مربع استوار است، محیط بنا 160 متر است. قبه را از چوب ساخته و از بیرون با برنج مطلا پوشانیده اند که نقوش برجسته دارد، چهار در زیبا که سر در آن را با صفحات برنز آراسته اند به درون بنا راه می برند که چند ردیف ستون مرمرین براق آن را به هشت ضلعی های متحدالمرکزی تقسیم کرده اند.

 ستون ها از آثار قدیم رومی است و سرستون ها شیوه بیزانسی دارد. قطعا معرق که در طاق نما هست و تصویر درختان را نشان می دهد به ظرافت از کار کوربه کمتر نیست و زیباترین از آن معرق های قسمت زیرین قبه است. بر دورادور نای ستون های هشت ضلعی بیرونی نوشته ای به خط کوفی با حروف زرین بر کاشی آبی هست که به فرمان صلاح الدین ایوبی به سال 852هجری  قمری/1187میلادی به کار رفته است و نمونه زیبایی از این تزئین جالب معماری است.

 ستون ها این صخره بزرگ نامنظم که محیط آن شصت متر است را احاطه کرده اند. مقدسی در وصف قبه گوید: «وقتی خورشید بر آن بتابد، قبه بدرخشد و همه جا پرتو افکند و شگفت انگیز جلوه کند. منظره این بنا شگفت انگیز است. من در تمام قلمرو اسلام چنین قبه ای ندیده ام و نشنیده ام که در ادوار پیش از اسلام بنایی ساخته شده باشد که بتواند با قبة الصخره معروف رقابت کند.»

 منظور عبدالملک مروان که می خواست این بنا را جانشین کعبه کند انجام نشد، اگر شده بود بیت المقدس مرکز دین های سه گانه های می شد که در قرون وسطی برای تسخیر روح انسانی رقابت داشتند.

 جغرافی دان های مسلمان از کلیساهای بسیار و باشکوه و کلاه فرنگی های بلند و باغ و بوستان های سرسبز انطاکیه با شگفتی یاد کرده و گفته اند که در همه خانه ها آب روان است. طرطوس از شهرهای بزرگ بود، ابن حوقل در 368 هجری قمری/978 میلادی جمعیت ذکور آن را به صدهزار تخمین می زند. تیکفوروس دوم، امپراطور روم شرقی، به سال 355 هجری قمری/965 میلادی این شهر را پس گرفت و همه مسجدها را که در آن بود ویران کرد و قرآن ها بسوخت.

حلب شهری ثروتمند که با سنگ ساخته اند و درختان بر خیابان ها سایه افکنده و بر دو سوی خیابان ها دکان هاست و هر خیابان به یکی از درهای مسجد می رسد. در این مسجد محرابی معروف بود که از عاج و چوب ساخته بودند و منبری داشت که چشم را می گرفت. نزدیک مسجد پنج مدرسه، یک بیمارستان و سپس کلیسا بود. یعقوبی به سال 278 هجری قمری/891 میلادی می گوید: «حمص از شهرهای بزرگ شام است و اصطخری به سال 339 هجری قمری/950 میلادی می گوید: « تقریبا همه خیابان ها و بازارهای آن سنگ فرش است.»

 وقتی دولت اسلامی به سوی شرق بسط یافت، لازم می نمود که پایتخت به مرکز ولایات متصرفی نزدیک تر از مکه یا بیت المقدس باشد و این بسیار به جا بود که بنی امیه دشمق را پایتخت خود کردند. این شهر هنگام فتح عرب تاریخی کهن داشت و تلاقی پنج نهر آنجا را به حق بهشت شرق کرده بود. از این نهرها آن گاه به طرف مغرب به سوی دره بنفشه که هجده کیلومتر درازا و پنج کیلومتر پهنا داشت، جریان می یافت.