رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر خود با ائمه جماعات مساجد استان تهران، ضمن معرفی مساجد به‌عنوان «هسته مقاومت فرهنگی»، این نهاد ارزشمند را حصار و دژ مستحکمی دانستند که باید نقش محوری در مقابله با تهاجم فرهنگی ایفا کند.
پایگاه تخصصی مسجد: اگرچه در مبارزه با تهاجم فرهنگی دشمن، همه ملّت و نهادها و دستگاه‌ها و مراکز تأثیرگذار فرهنگی، وظیفه دارند که در مقابله با دشمن از هیچ تلاشی دریغ نورزند، امّا در این میان، مساجد به عنوان مهمترین پایگاه تبلیغ و آموزش دینی، وظیفه سنگین‌تری بر عهده دارند و بدون تردید، مسجد میتواند تعلّقات معنوی و ارتباط نسل‌‌های مختلف را با دین برقرار نماید و ارتباط عمیق ائمّه جماعات با افراد محلّ و اجرای برنامه‌های آموزشی و تربیتی، مؤثّرترین شیوه برای بالابردن سطح آموزش عمومی و تربیت دینی و مقابله با هجوم ویرانگر فرهنگ فاسد غرب است. نوشتار پیش‌رو که خلاصه‌ایست از مقاله «مساجد، مهمترین پایگاه‌های مبارزه با تهاجم فرهنگی» که به قلم حجت‌الاسلام عسگری اسلام‌پور به رشته تحریر درآمده است، به نقش و جایگاه مسجد در مقابله با تهاجم فرهنگی پرداخته شده است؛
با مطالعه‌ای گذرا در تاریخ پر بار اسلام، به روشنی درمی‌یابیم که شریعت اسلام و مسلمانان، هیچگاه از هجوم و تبلیغات سوء کفّار و دشمنان اسلام به دور نبوده است؛ بلکه دشمنان با راههای مختلفی در صدد براندازی اسلام بودند و هنوز هم این شیوه ادامه دارد.
دشمنان قسم خورده اسلام و انقلاب، پس از جنگ تحمیلی هشت‌ساله و اعمال شدیدترین تحریم‌های اقتصادی و سیاسی، راه دیگری را برای تهاجم به انقلاب در پیش گرفته‌اند و قصد دارند تا فرهنگ غنیّ انقلاب اسلامی را به سوی ارزش‌نماهای غربی بکشانند.
مفهوم تهاجم فرهنگی
تهاجم فرهنگی«cultural Invasion»، مترادف اصطلاح امپریالیسم فرهنگی، خبری است. تهاجم فرهنگی، یعنی اعمال قدرت به منظور اشاعه ارزشهای فرهنگی امپریالیسم در میان ملّت‌های جهان سوّم و تباه کردن فرهنگ این ملّت‌هاست.
واژه تهاجم فرهنگی یا نبرد فرهنگی، عبارت است از: تلاش برنامه‌ریزی شده، حرکتی مرموزانه و سازمان یافته یک گروه یا یک جامعه برای تحمیل باورها، ارزش‌ها و اعتقادات خویش بر سایر گروه‌ها و جامعه‌ها، با استفاده از شیوه‌ها، ابزارها و امکانات گوناگون و متنوّع.(۱)
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی که در حقیقت پیروزی اسلام بر سردمداران کفر جهانی بود و به دنیا نشان داد که دین، به ویژه شریعت حیاتبخش اسلام، میتواند به عنوان یک قدرت جهانی علیه زورمداران دنیا عرض اندام نماید و در مقابل قدرت‌ها بایستد، قدرتمندان سیاسی دنیا، و در رأس آنها آمریکا و غرب در صدد برآمدند تا در مقابل این فرهنگ بایستند یا آن را به انحطاط و نابودی بکشانند یا جلوی گسترش آن را بگیرند و یا آن را از کارایی بیندازند.
در این میان، مساجد، به عنوان مهمترین پایگاه تبلیغ و آموزش دینی، در مبارزه با این تهاجم، نقش مهمی بر عهده دارند. با توجّه به نقش مساجد در انجام فعّالیّت‌های دینی و اعتقادی و همچنین خنثی‌سازی توطئه‌های دشمنان، در ادامه جنبه‌های گوناگون مبارزه مساجد با تهاجم فرهنگی را بررسی می‌کنیم:
۱. روشنگری متولّیان فرهنگی مساجد نسبت به جریان تهاجم فرهنگی
یکی از عوامل مهم موفّقیّت در مبارزه با تهاجم فرهنگی، شناخت جریان تهاجم، شیوه‌های تهاجم، گونه‌های تهاجم و راههای مبارزه با تهاجم است. بر این اساس، یکی از مهمترین فعّالیّت‌های مسجد در جریان مبارزه با تهاجم فرهنگی، آگاه کردن مسلمانان از تهاجم فرهنگی و گونه‌های آن و راههای جلوگیری از آن است. مجالس و تشکّل‌های مذهبی، از بهترین ابزارهای روشنگری فرهنگی هستند که به خوبی می‌توانند راه مبارزه را ترسیم کنند و مسجد، پایگاه مجلس‌های مذهبی است. در این جلسه‌ها، مسلمانان افزون بر آشنایی با فرهنگ دینی، از وضعیّت سیاسی و تهاجم فرهنگی دشمن باخبر می‌شوند و می‌آموزند که چه راه‌هایی را برگزینند. آنان با پیشینه تهاجم فرهنگی در کشورهای اسلامی آشنا می‌شوند و از گذشته آنها عبرت می‌گیرند. نقش آموزش افراد تأثیرگذار و روحانیان در این مسیر بسیار تعیین‌کننده است. می‌توان گفت رهبری مسلمانان، در دفاع از فرهنگ ملّی و مذهبی به دست افراد تأثیرگذار، به ویژه روحانیان است.
امام جماعت، در گستره و نفوذ فعّالیّت‌های فرهنگی مسجد نقش اساسی دارد و میتواند به کمک کسانی که در مسجد حاضر می‌شوند و کسانی که اداره امور آن مکان را بر عهده دارند، از نظر فرهنگی مسجد را کارآمد نمایند. امام جماعت آگاه میتواند مردم را در جهت‌گیری صحیح رفتاری در مسائل سیاسی و اجتماعی، رهنمون شود و از کژروی و ناهنجاری‌ها بازدارد.
۲. تقویّت روحیّه تعبّد و ارتباط مستحکم با معبود
مساجد با ویژگی‌ها و شرایط مخصوص به خود، مناسب‌ترین مکان برای حضور در درگاه الهی و شکرگزاری از اوست. مسجد، نردبانی بلند برای دستیابی به معنویّت دینی و برآوردن نیازهای روحانی انسان است.
هرچه ارتباط جوانان با فضای معنوی و روحانی مسجد بیشتر باشد، منیّت‌ها در ضمیر پاکشان زدوده می‌شود و در فردایی نه چندان دور از نگاه عشق به مردم در راه خدا به فعّالیّت‌های مؤثّر می‌پردازند.
با شکل‌گیری چنین ارتباط مستحکمی، محال است که دشمنان بتوانند به اهداف خودشان دست بیابند. امام خمینی(ره)، آن بت‌شکن زمان، با درک این نقش مسجد فرموده‌اند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوى باشد، از فانتوم‌ها ترس نداشته باشید! از آمریکا و شوروى و اینها ترس نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما به اسلام پشت کنید، به مسجد پشت کنید».(۲) همچنین مقام معظّم رهبری در این مورد می‌فرمایند: «ما باید نگران دین مردم باشیم. بهترین جا برای حفظ دین مردم، همین مساجد است».(۳)
۳. شناخت فرهنگ خودی
برای دفاع از یک فرهنگ، شناخت آن بسیار لازم است. اگر مردم یک کشور، فرهنگ خود را به خوبی بشناسند و نقاط قوّت و دیرپایی آن را بدانند، فرهنگ مهاجم، قدرت تسلّط فرهنگی را نمی‌یابد و نمی‌تواند نظام ارزشی آنان را دگرگون سازد.
مسجد با آموزش فرهنگ دینی، آن شناخت لازم را برای مسلمانان ایجاد می‌کند تا آنان، قدر فرهنگ‌شان را بدانند. این شناخت، خودباوری لازم برای دفاع از فرهنگ مهاجم را ایجاد می‌کند. در سایه این آموزش‌هاست که تعهّد مسلمانان افزایش می‌یابد و سلاح کارگشایی به نام غیرت دینی در مبارزه با تهاجم فرهنگی ایجاد می‌شود.
۴. گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در جامعه
بیگمان یکى از پایگاه‌هاى مهم امر به معروف و نهى از منکر و انتقاد سازنده از برنامههاى حاکمیّت، حتّى در نظام اسلامى، مساجد است. در نظام اسلامى، مردم همانگونه که در برابر یکدیگر مسئول و موظّف به امر به معروف و نهى از منکر هستند، در ارتباط با نظام اسلامى نیز وظیفه بزرگ امر به معروف و نهى از منکر را بر عهده دارند. مردم باید ضمن حمایت از نظام اسلامى برنامه بخشهاى گوناگون حکومت را منصفانه و دلسوزانه نقّادى کنند و ضعفها، کاستىها و یا خداى نکرده انحرافات را در چارچوب موازین اسلامى به مسئولان گوشزد نمایند. مساجد، مستقل از حاکمیّت که ائمّه جماعت آن از سوى مردم گزینش شده باشد، مىتوانند این مهم را به خوبى انجام دهند. در این باره، مسجد جایگاه گردهمایى دینداران دلسوز، میدان حضور قدرتمندانه مؤمنان و نمایشگاه ایمان، وحدت و همبستگى آنها است. بیماردلانى که میل به انجام گناه دارند، با دیدن صحنه نمایش ایمان و همبستگى مؤمنان از نگاه و سرکشى باز مىایستند. همچنین، آنانی که به دلیل سستى ایمان، متزلزل و مردّد هستند از مسجد روحیّه ثبات و استوارى مىگیرند. بدین‌سان حضور مسلمانان در مسجد خود به خود سبب جلوگیرى از بسیارى از معاصى می‌شود.
۵. تشکیل جلسات مذهبى در مساجد
تشکیل جلسات مذهبى در مساجد، پایگاه‌هاى مقاومت و تکایا و آشنا کردن جوانان با قرآن، معارف اسلامى، تاریخ انبیا و امامان، برگزارى مجالس سوگوارى و میلاد، سخنرانى و خطابه‌هاى مذهبى، بیان تفسیر و معانى قرآن، اعتقادات و جهان‌بینى‌ها مى‌تواند عامل مهمى در مقابله با تهاجم فرهنگى به حساب آید؛ زیرا عامل گرایش بسیارى از جوانان به آداب و فرهنگ غربى و بیگانه، نداشتن آشنایى با تعلیمات مذهبى و فرهنگ اصیل اسلامى است. اگر تعلیمات و معارف اسلامى به وسیله امام جماعت و متولّیان فرهنگی مساجد با در نظر گرفتن نیازمندى‌هاى زمان و مسائل مورد نیاز جوانان، به سبک زیبا و دلپذیر و استدلالى تدریس شود و در برخی موارد به صورت سؤال و مسابقات فرهنگىـ مذهبى طرح و بیان شود، به یقین نقش مهمى در گرایش جوانان به ارزش‌هاى اسلامى و فاصله گرفتن آنان از ارزش‌هاى منحطّ غربى دارد.
منابع:
۱. مهیمنی، محمّدعلی، گفتگوی فرهنگ و تمدّنها، ص301.
۲. امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج13، ص21، با اندکی تلخیص.
۳. بخشی از بیانات مقام معظّم رهبری، چهارم آبان،1373.