پنج شنبه / ۳۱ فروردین ۱۳۹۶ / ۱۵:۲۳
سرویس : فرهنگی و هنری
کد خبر : ۲۸۲۰۴
گزارشگر : سید پویان حسین‌پور
گزارشی از نقش مسجد در توسعه محله‌ای شهرها :

مسجد هویت شهرهای اسلامی است

درتمدن اسلامی مساجد علاوه بر اینکه عامل تشکیل شهرها بوده اند،تعیین کننده ی الگوی کلی و هویت مشترک شهرهای اسلامی به شمار می رفته اند.

به گزارش پایگاه تخصصصی مسجد ، درتمدن اسلامی مساجد علاوه بر اینکه عامل تشکیل شهرها بوده اند،تعیین کننده ی الگوی کلی و هویت مشترک شهرهای اسلامی به شمار می رفته اند.
برخلاف دیگر اماکن مذهبی نظیر کلیساها،در مساجد که حاصل کار معماری آگاه و عارف می باشد،تضاد میان فضای درونی و برونی اماکن از میان رفته است.به عبارت دیگر بین مسجد و جامعه اسلامی پیوندی پیوسته وجود دارد،چنانکه صحن مسجد معمولا دارای درها و دروازه هایی است که از دو یا سه طرف،ارتباط مردم محلات را با مرکز شهر و بازار تسهیل می نماید.
اصول معماری اسلامی و نقش مسجد در آن
اصول معماری اسلامی را که در راس آن معماری اماکن مذهبی و مساجد قرار دارد را میتوان به پنج اصل به شرح ذیل تقسیم نمود:
1-مردم داری،که می توان آن را در عناصر مختلف معماری مشاهده نمود.
2-نیارش،نیارش شامل استاتیک بنا،علم یا فن ساختمان و مصالح شناسی در آن است.
3-خود بسندگی،سازندگان بنا سعی میکنند تا مصالح مورد نیاز را از نزدیکترین مکان ها و با ارزانترین بناها بدست آورند.
4-درون گرایی،بنا بگونه ای ساخته می شود که همه فضاهای درونی آن با هم ارتباط مستقیم پیدا می کنند.
5-پرهیز از بیهودگی، یعنی فکر به اینکه تزیینی که در بنا بکار برده می شود ویژگی ساختاری هم داشته باشد.
جایگاه مساجد در ساختار شهرهای اسلامی
ارزشهای اصیل که بر جامعه ای اسلامی حاکم است،فراتر از زمان و مکان جغرافیایی بوده وامت واحده را در اذهان تداعی می کند.
شهر اسلامی بیش از آنکه منزلگاهی برای قافله های عازم نواحی دور دست یا دژی برای حمایت از مومنان در برابر هجوم دشمنان باشد،مامن شیوه ای از زندگی است که در آن همگان در تصمیم گیری و اجرای امور در سطح محله ای،مشارکت داشته و مساجد به عنوان میعادگاه چنین مشارکت و تجمعاتی از اهمیت بسزایی برخوردار باشد.
پیوند معماری مساجد با معماری شهری
وجود تنوع ویا تسهیل ارتباطات اجتماعی میان شخص و گروه در یک محله در زمره ی ارزشهای زیبایی شناختی هستند. از این رو، یکی ازاهداف کلان طراحی و برنامه ریزی شهری می بایست حفظ و کثرت زیبایی محیط شهری باشد.ایجاد فضای دلپذیر و آرامش بخش در شهر وابسته به عناصر گوناگونی است.
رنگ و نور یکی از مهمترین عناصر الگوی معماری می باشند.طبیعت ساختاری مساجد در بسیاری از موارد، بهترین الگو برای ترکیب رنگهاست.اما در شهر های مدرن و امروزی،عناصر طبیعی حضور کمتری داشته و رنگ بناهای محلات پیوسته به خاکستری و سیاه نزدیک می گردد.
جایگاه مسجد درساختار فضایی و کالبدی شهر و محله ای
درشهرها ومحلات اسلامی ، مساجد و فضاهای وابسته به آن همراه دیگر مراکز زیارتی و آموزشی ، بعد معنوی و فکری شهر ها را به وجود می اورند. در شهر های اسلامی محلات مسکونی ، بازار و سایر مراکز اقتصادی و اجتماعی با پیروی از نظم خاصی حول محور مساجد قرار گرفته اند.در واقع مسجد همچون چشمه ای با صفا جویبارهای معنوی خود را به سوی محلات و اماکن جاری ساخته و نوعی فرهنگ پویای دینی را تبلیغ می نماید.
همبستگی مذهبی و پیوندهایی که در مسجد محله استحکام و استمرار میابد مرزبندی های اقتصادی و طبقاتی را به تحلیل برده وگروه های غنی در کنار اقشار کم درآمد،در نهایت صلح و صفا زندگی میکنند.فضاهای مسکونی نیز در قرار گرفتن کنار یکدیگر این انسجام و معیارهای ارزشی را رعایت می نمایند.زیرا می کوشند تا در ساختن خانه،همسایه های خویش را از نور و نسیم هوا و فضای باز محروم نساخته و زمینه های نگاه توام با گناه را در ساخت و سازها فراهم ننمایند.
نقش مساجد در توسعه فضایی و کالبد شهری و محله ای
مهمترین نقش مساجد در توسعه فضایی و ساختاری محلات شهری در این است که چون مساجد اغلب به عنوان مراکز عمومی،فرهنگی و مذهبی به شکل یک مجتمع برخوردار از کلیه امکانات فرهنگی اعم از سالن مطالعه،کتابخانه،سالن اجتماعات وصحن و رواق طراحی گردیده اند از این رو امکان انسجام هرگونه فعالیتی دراین مراکز در جهت اشاعه فرهنگ دینی و رفاه حال ساکنین محلات شهری فراهم می باشد، این امر خود به طراحی محیط سازماندهی شده با کارکردهای متعدد در نظام محله ای منتهی می گردد.اگر چه هدف اصلی بنای مسجد ایجاد مکانی برای عبادت است اما نباید از جنبه های دیگر مسجد غافل شد.معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در مساجد قابل اجراست خالی از فایده نخواهد بود:
الف)کارکرد آموزشی: که امروزه کم رنگ شده و باید با برنامه ریزی و متناسب با امکانات این کارکرد را حفظ کرد. ب)کارکرد فرهنگی:نقش فرهنگی پس از نقش آموزشی بیشترین اهمیت را دارد و با استفاده از آن می توان شرایطی جهت رشد فرهنگی مردم فراهم کرد. ج) کار کرد تبلیغی:هدف از تبلیغ رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی می باشد.د)کارکرد اجتماعی: اساس دین اسلام بر اجتماعی بودن قرار گرفته تا انسان را از زندگی فردی برهاندحضور در مسجد می تواند از گسیختگی که جامعه امروز به مرور به آن دچار می شود جلوگیری نماید. ه) سیاسی: از کارکردهای مهمی که از دوران پیامبر (ص) بر ان تاکید شده و امروزه نیز اهمیت ان مشخص است.هم در دوران پیامبر و هم بعد آن تاکنون مسجد نقشی محوری در سیاست داشته است.ح)جهادی: مساجد تنها جیگاهی هستند که جوی اکنده از وحدت و اخوت و معنویت داشته و در جهت بیداری و اگاهی مردم این رسالت را عینیت بخشیده اند. خ) رسانه ای: از نیازهای مهم مردم وسایل ارتباطی است مسجد پایگاه ارتباطی مهم در پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی است. یک رسانه زمانی موفق قلمداد میگردد که بتواند عمیق ترین ارتباط را با مخاطب برقرار سازد که فقط مسجد چنین رسانه ای است و امروزه نیز مسجد این کارکرد خود را حفظ نموده است. ی)آخرین کارکرد روحی روانی می باشد،
نقش مساجد در تناسب توسعه فضایی و کالبدی با کارکردهای محله ای
قرار گرفتن عمده مساجد محلی در مسیرهای دسترسی و برخوردهای این مراکز از خدمات جانبی نظیر پارکینگاتومبیل وخیابانهای عریضی جهت فراهم اوردن تخلیه ترافیک در معابر جانبی و برخورداری از این مراکز از امکان سرویس دهی همزمان به کلیه مراجعه کنندگان ، علاوه بر اینکه برای ساکنین محلات مشکلاتی را ایجاد نمی نمایند،بلکه چنین طراحی شهری از مساجد، به تناسب توسعه فضایی با کارکردهای محله ای وآرام سازی سیمای ساختاری محلات منتهی می گردد.
آسیب شناسی نقش مساجد در ساختار فضایی و کالبدی محلات شهری
در حال حاضر از نظرجغرافیایی و فیزیکی، ساخت مساجد در کوچه و پس کوچه ها و مناطق کاملا دور افتاده واقع شده و در مسیر زندگی عادی افراد ساکن در محلات قرا نمی گیرد. از نظر محتوایی هم مسجد محور بسیاری از فعالیت ها است. کلیدی ترین ساختمان ها پیرامون مسجد ساخته شده ومحل ساخت مساجد در یکی از بهترین نقاط آبادی، شهر و محلات تعیین می گردید. به طور کلی میتوان گفت که در گذشته محوریت به تمام معنای معماری ما به مساجد بوده است و این در حالی است که در حال حاضر فهم این مطلب کمی دشوار شده و ما عادت کرده ایم که مساجد را مستقل و جدا از بافت شهری و بدون در نظر گرفتن تاثیر گذاری معماری آن بر بافت شهری و محله ای تعریف کنیم.
سخن پایانی
با وجود ناحیه گرایی در شهرهای اسلامی و آسیب پذیری شهر ها و محلات اسلامی و رشد و گسترش شهرک های جدید با محلات نا متناسب،نش مساجد در بهبود و بهینه سازی توسعه شهری و محله ای در راستای ایجاد یک منطقه یا محله فعال و زنده شهری از لحاظ کالبدی،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی، جهت تامین مطلوب نیازها و خواسته هی شهروندان به ویژه حفظ هویت و احیای فضاها و ابنیه قدیمی و تاریخی ارزشمند از یک سو و ارتقای تولید ی شهر یا محله و استفاده بهینه و به هنگام از زمین و تولید اراضی شهری مناسب جهت توسعه شهری و محله ای سازمان یافته و اصولی با تعیین کاربری ها و عملکردهای مطلوب از سوی دیگر یا به عبارت کلی تر سازماندهی ساختار فضایی-کالبدی محله ای و استفاده بهینه و به هنگام از پتانسیل ها و قابلیتهای بالقوه محله ای و ایجاد تعادل میان کالبد قدیم وجدید شهری از اهمیت به سزایی برخوردار گردیده است که بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس نماز مبنی بر محوری بودن نقش مساجد در توسعه فضایی و کالبدی شهری خود مبین آن است.

https://www.masjed.ir/u/1eZ

ارسال نظر

تعداد کاراکتر باقیمانده: 500
نظر خود را وارد کنید

سایر اخبار

اهمیت شب‌های قدر در کلام رهبری
 
بازخوانی بیانات امام خامنه‌ای درباره انس با قرآن
 
رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد اعلام کرد
 
امام مسجد «شهدای پانزده خرداد» قرچک گفت:
 
در راستای لبیک به فرمان رهبر انقلاب
 
حجت الاسلام یاسینی مطرح کرد: