به گزارش پایگاه تخصصی مسجد، بَراثا، یا بُراثا، محله و مسجدی مقدس نزد شیعیان در بغداد قدیم. اهمیت مسجد براثا نزد شیعیان به‌سبب روایاتی درباره اقامت حضرت علی (ع) و ظهور کراماتی از وی در محل مسجد هنگام بازگشت از نهروان است. همچنین گفته شده که بعضی از انبیای الهی در این مکان نماز گزارده‌اند. در دوره‌ای، مرکزیت نشر احادیث اهل بیت (ع) در این مسجد بوده است.
امروزه مسجد براثا یکی از مراکز مهم شیعیان برای نماز جمعه در بغداد به شمار می‌آید.
محله براثا در بخش غربی بغداد، در منطقه کرخ و در جنوب محله باب مُحوَّل واقع بوده است. براثا معرب واژه آرامی بَرَیثا به معنای «بیرونی» است.
این محل قدیمی‌تر از شهر بغداد است و در اصل روستایی با فاصله حدود ۳ کیلومتر از مرکز بغداد تاریخی بوده که با تأسیس و توسعه بغداد، به صورت محله‌ای از محلات آن درآمده است.
بنابر منابع شیعی حضرت علی(ع) در بازگشت از جنگ نهروان در این محل نماز خوانده است. برخی از این روایات از گفت و گوی مفصل حضرت با راهب مسیحی و حتی اقامت ۴ روزه ایشان سخن گفته‌اند. بدین رو این منابع، در فضیلت مسجد سخن بسیار گفته اند و از جمله فضایل این محل یا مسجد، وقوع رد الشمس برای حضرت علی (ع) را برشمرده‌اند.
در برخی روایات براثا جایگاه نمازحضرت مریم، حضرت عیسی و حتی حضرت ابراهیم (ع) معرفی شده است.
در مبحث اعتکاف، این مسجد از جمله ۶ مسجد خاص شیعیان بوده است.
در برخی منابع شیعی، حضور امام علی(ع) در این محل با ماجراهایی، از جمله گفت و گوی آن حضرت با راهب صومعه، نقل شده است. در این نقل، بر جانشینی امام علی(ع)از پیامبر اکرم(ص) تصریح شده و برای آن حضرت کراماتی ذکر شده است.
تاریخچه مسجد
به گونه دقیق تاریخ بنای مسجد معلوم نیست. در منابع متقدم تنها ابن حوقل(درگذشت پس از ۳۶۷ق) ساخت مسجد را به حضرت علی (ع) نسبت داده است. به ظاهر، در محل مسجد مشهور براثا دِیری برپا بوده که در 37 ق/657 م، هنوز در اختیار راهبی مسیحی قرار داشته است. داستان ابو شعیب براثی و همسر عابدش به عنوان اولین مسلمانان براثا بارها در منابع آمده است.
در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری این مسجد به پایگاه فعالیت‌های شیعیان بغداد تبدیل شده بود و علاوه بر اعمال عبادی، محلی مناسب برای نشر احادیث شیعی بود. در ۳۱۳ق/۹۲۵م، به مقتدر عباسی خبر رسید که برپایی نماز تنها سرپوشی بر فعالیت آنان است و به همین دلیل به حکم مقتدر در یک روز جمعه که انبوه شیعیان در مسجد مشغول نماز بودند، مسجد با خاک یکسان شد و بسیاری از حاضران دستگیر شدند و زمین مسجد به گورستان پشت آن ملحق گشت.
اصطخری در ۳۴۰ق/۹۵۱م تنها از ۳ مسجد برای برگزاری نماز جمعه در بغداد یاد می‌کند و اشاره‌ای به براثا ندارد اما به گزارش ابن اثیر درشعبان ۳۴۹/اکتبر ۹۶۰ که به علت وقوع درگیری میان اهل سنت نماز جمعه برای مدتی در دو بخش بغداد (شرقی و غربی) تعطیل شد، در براثا نماز جمعه با امنیت کامل بدون وقفه اقامه می‌شد. سنگی در مسجد براثا وجود دارد که ادعا شده متعلق به قبل از اسلام است.
از اوایل قرن پنجم قمری از رونق مسجد براثا کاسته شد، تا آنکه در ۴۵۰ق/۱۰۵۸م به تعطیلی کشیده شد.
سمعانی (د ۵۶۲ق/۱۱۶۷م) در گزارش خود بیان می‌کند که در زمان او به دستور خلیفه درهای مسجد بسته بود.
از بازسازی و بازگشایی مسجد تا قرن دهم قمری و دست یافتن صفویان بر بغداد خبری در دست نیست، حز اینکه در اواسط قرن هشتم قمری، شهید اول در دیدار خود از بغداد، در مسجد براثا توقفی داشته و آن را مسجدی پای برجا یافته است.
مرمت و بازسازی
در ۳۲۸ق/۹۴۰م پس از درخواست شیعیان، بحکم ماکانی وزیر الراضی حکم به بازسازی و توسعه مسجد داد. بسیاری از زمین‌های اطراف مسجد از جمله گورستان نزدیک آن خریداری شد و با فتوای فقها قبرهای بسیاری نبش و بقایای اجساد در جایی دیگر دفن گردید چرا که این قبرها در مکان غصب شده مسجد قرار گرفته بودند.
در ساختمان مسجد گچ و آجر به کار رفت و سقف آن از چوب ساج منقوش ساخته شد و بر کتیبه مسجد نام خلیفه، الراضی، حک گردید. بازسازی مسجد در جمادی الأول ۳۲۹ به پایان رسید و با تعیین احمد بن فضل هاشمی، امام جماعت رصافه، به عنوان امام براثا از طرف خلیفه، اولین نماز جمعه در ۱۸ همین ماه با حضور انبوه بغدادیان و صاحب شرطه به صورت رسمی اقامه شد.
وضعیت فعلی
امروزه با توسعه شهر کاظمین، محله براثا به این شهر متصل و در مغرب بزرگراه بغداد-کاظمین واقع شده است و مقام حضرت علی (ع) در قبله‌گاه مسجد قرار دارد. مسجد براثا از مراکز مهم شیعیان برای نماز جمعه در بغداد به شمار می‌آید. در ۱۸ فروردین ۱۳۸۵، سه تروریست به این مسجد در حین نماز جماعت حمله کرده و ۶۹ نفر را شهید و ۱۳۰ نفر را زخمی کردند.
برخی از بزرگان و مشاهیر علمی، اجتماعی یا سیاسی شیعه در محله براثا پرورش یافته‌اند. یا بنا به وصیت خود در این مسجد بر پیکر آن‌ها نماز خوانده، یا در اطراف آن دفن شده‌اند. ابوالعباس ضبّی وزیر از جمله کسانی است که پیکر وی از براثا به سمت کربلا تشییع شد.
گفتنی است که گاهی براثا با مسجد دیگری با عنوان مشهدالعتیقه (یا مشهدالمنطقه) در جنوب شرقی شهرِ منصور میان کاظمین و جعیفر کنونی خلط شده است؛ شاید پس از ویرانی براثا، شیعیان مشهدالعتیقه را براثا نامیدند تا نام براثا از یادها محو نگردد.
علی بن حسن حسینی پیشینه براثا را در کتابی با عنوان تاریخ مسجد براثا بررسی کرده است (نجف، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م) و محمد سماوی قصیده کوتاهی در تاریخ براثا دارد که ضمن اشاره به نام راویان روایتِ مربوط به فضل براثا، مکان این دو مسجد را به طور دقیق مشخص کرده است.
