جنبش عدم تعهد در کلام امام خمینی(ره) و رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ایران
۱۳۹۱/۱۲/۲۰
بسم الله الرحمن الرحیم-
امام خمینی(ره) درباره جنبش عدم تعهد فرمودند:
عدم تعهد کشورها نسبت به قدرتهاى بزرگ
«این کنفرانسى که سران اوّل در سابق تأسیس کردند، افراد بسیار متعهدى به اسلام و به کشورهاى خودشان بودند، و غیر متعهد نسبت به قدرتهاى بزرگ. لکن امروز، مخلوط شده است از یک جنسهاى مختلف، بسیاریشان غیر متعهدند و بعضى از آنها، آنهایی هستند که اگر اینها غیر متعهد باشند، ما متعهد نباید داشته باشیم. اگر بنا باشد که حسین اردنى (پادشاه اردن) و حسن (پادشاه مراکش) و حُسنى مبارک و امثال اینها غیر متعهدند، همه غیر متعهدند، پس نباید بگویند که یک دسته متعهد، یک دسته غیر متعهد. از کارهایى که باید این کنفرانسِ غیر متعهدین انجام بدهند که در رأس همه کارهاست و باید بعدها هم این مطلب را انجام بدهند، این است که اوّل متعهد و غیر متعهد را از هم جدا کنند. هر کس ادعا کرد که من غیر متعهدم، در بین خودشان راه ندهند. چه بسا افرادى که وابستگى آنها و غلام حلقه به گوش بودن آنها نسبت به شرق و نسبت به غرب از آن متعهدینى که هستند زیادتر است، و اگر وارد اینها باشند و نفوذ در اینها بکنند، راه را منحرف مىکنند و دیگران را منحرف مىکنند.»
لزوم تصفیه عناصر وابسته از کشورهاى غیر متعهد
«باید اوّل این کشورهاى غیر متعهد، این کشورهایى که مىخواهند مستقل باشند، این کشورهایى که خودشان را غیر متعهد مىخواهند(تصفیه) بکنند، اوّل تصفیه کنند این مجلس خودشان را، این کنفرانس خودشان را، این جنبش خودشان را، تصفیه کنند از عناصرى که اینها به اسم غیر متعهد وارد مى‌شوند و مىخواهند خدمت کنند یا به امریکا، که اکثراً این طورند یا به شوروى که آن هم بسیارند. اگر اینها در بین شما باشند نمىگذارند که شما غیر متعهد بمانید، نمىگذارند که شما براى کشورهاى ضعیف کار بکنید، نمىگذارند که شما وابستگی¬هاى خودتان را از کشورها جدا کنید. اینها در شعار از شما پیشاند. شما ببینید که در این کنفرانسى که اخیراً همین چند روز تأسیس شد و پایان یافت، یکى از کسانى که طرفدارى کرد امریکا بود. امریکایى که همه عالم را مىخواهد تحت قدرت خودش بیاورد. اگر چنانچه این کنفرانس را او مىترسید ازِش، و گمان مى کرد که این کنفرانس بر ضدّ او خواهند قیام کرد، هیچ وقت از او تعریف نمىکرد، از اینها تعریف نمىکردند، لکن آنها از این کنفرانس تجلیل کردند. براى اینکه دلبستگى آنها به افرادى است که وارد این کنفرانس شدهاند، مثل حسین اردنى و حُسنى و امثال اینها و صدام. اینها وارد شدند به اسم این که ما غیر متعهد هستیم، و این غیر متعهدها مىخواهند همه شما را به مثل خودشان غیر متعهد بکنند. اگر شما بخواهید که واقعاً یک جمعیت غیر متعهد، یک سران غیر متعهد باشید و بتوانید به آن عدم تعهد خودتان عمل بکنید، در رأس امور تصفیه است. اگر یک نفر فاسد در بین شما باشد نمىگذارد کار شما انجام بگیرد. باید اول امثال اینها را، صدام را، حسین(پادشاه اردن) را، حُسنى(حسنی مبارک) را، حسن(پادشاه مراکش) را و امثال اینها را از بین خودتان طرد کنید تا بتوانید یک کنفرانس صحیح تشکیل بدهید و یک جنبش غیر متعهد باشد. و الّا هر چند سال یک دفعه شما اجتماع مىکنید با آن همه زحمت، با آن همه خرج، با آن همه گرفتارى، بیش از یک مسائلى که طرح مى‌شود و گفته مى‌شود و بعدش هم عمل نمىشود، بیش از این کارى انجام نمىدهید. و این براى این است که، بین شما اینهایى که نفوذ کرده‌اند نمىگذارند که کارها انجام بگیرد.»
عدم تعهد ایران در قبال قدرتها
«باید در رأس امور این باشد که اینها کنار بروند و خودتان بنشینید، همان طور که ایران دستش را پیش هیچ کس دراز نمىکند و نکرده است در این چند سال مستقل ایستاده است و زن و مردش ایستاده است در مقابل امریکا و در مقابل شوروى و در مقابل هر متعدّى. اینها غیر متعهدند واقعاً، نه تعهد فرهنگى دارند، نه تعهد نظامى دارند، نه تعهدهاى دیگرى دارند، امّا اگر یک جایى باشد که بگویند که ما تعهد نظامى نداریم؛ امّا تعهد فرهنگى داشته باشند، تعهد فرهنگى بدتر از تعهد نظامى است، وابستگى است نه تعهد. آنها هم که مىگویند تعهد و لا تعهد، اصلًا شما وابسته هستید و غلام حلقه به گوش اینها، بعضى از اینها هستند. اگر بخواهید که متعهد نباشید باید اساس را عوض بکنید نه تعهد از یک راه نظامى فقط. باید شما غیر متعهد و غیر وابسته باشید، در صنعت، در فرهنگ، در همه امورى که یک کشورى احتیاج به آن دارد؛ اگر این طور شد غیر متعهد مىشوید و مىتوانید سرپاى خودتان بایستید. و اگر این افراد وارد شما باشند نمىگذارند شما غیر متعهد بمانید و شما را وابسته مىکنند و شما را بدتر از تعهد درست مىکنند؛ براى این که، تعهد طرفینى است، این براى او تعهد مى‌کند او براى این تعهد مى‌کند. امّا اینها مىخواهند وابسته کنند و بىچون و چرا همان طور که خودشان وابسته هستند و براى آنها کار مىکنند و همه دارایى کشور خودشان را با آن فقرایى که سرتاسر کشورشان هست به جیب ابرقدرتها مىریزند، اینها وقتى که وارد بشوند در بین شما همین کار را سر شما درمىآورند. من امیدوارم که غیر متعهدهاى واقعى در فکر بیفتند و این اشخاص فاسد تفاله را بیرون بریزند تا بتوانند براى کشورهاى خودشان و براى ملتهاى ضعیف یک کارى انجام بدهند.»
دیدگاههای مقام معظم رهبری درباره جنبش عدم تعهد
مقام معظم رهبری در مرداد ۱۳۶۴ در زمان ریاست جمهوری، در دیدار با «دنیزاریه ویچ» وزیر امور خارجه یوگسلاوی، فرمودند:
«ورود ایران به جنبش عدم تعهد با امید و خوشبختی و جاذبهای که این جنبش در دوران مبارزات پیش از انقلاب اسلامی برای ما داشت صورت گرفت و هماکنون نیز ما به آینده غیرمتعهدها خوشبین هستیم و معتقدیم که برای تقویت آن باید تلاش جدی و زیادی انجام پذیرد.»
با نگاهی به این بیانات، به خوبی میتوان دریافت که مقام معظم رهبری از همان اولین سالهای استقرار جمهوری اسلامی با توجه به ماهیت استکبار ستیزی نظام اسلامی و از طرف دیگر تکیه بر ظرفیتهای کشورهای مستقل و مخالف با سیاستهای استکباری، نگاه مثبتی به حضور فعال ایران در مجامع بینالمللی و منطقهای همسو با منافع ایران اسلامی و مستضعفان داشتهاند.
ایشان در سخنرانی دیگری در ششم دیماه ۱۳۶۸ با یادآوری سخنرانی خود در کنفرانس عدم تعهد در محل سازمان ملل اظهار داشتند:
«چند سال پیش که ما در کنفرانس عدم تعهد در سازمان ملل شرکت کرده بودیم، همین نکته را به مردم دنیا گفتیم. مردم دنیا! رهبران دنیا! امروز بر دنیا نظام سلطه حاکم است. نظام سلطه یعنی این که کسی در دنیا به اتکای سرنیزه و زور، قلدری بکند و شرم نکند و دیگران هم قلدری او را تحمل کنند. امروز شما نمونهاش را مشاهده میکنید.»
جنبش عدم تعهد، عامل بیمناکی استکبار جهانی
ما معتقدیم که جنبش غیر متعهدها باید حقیقتاً یک هویت مستقل و بارزی را در دنیا داشته باشد و عاملی برای بیمناک شدن قدرت¬های بزرگی که عادت به تجاوز کرده¬اند باشد.
متأسفانه بعضی از اعضای جنبش عدم تعهد اصرار دارند که به قدرت¬های استکباری بقبولانند که این جنبش هیچ¬گونه تهدیدی علیه آنان نیست، ولی ما به عکس معتقدیم که قدرتهای بزرگ بایستی از جنبش غیر متعهدها حساب ببرند. به طوری که هر گاه خواستند به کشور کوچکی تجاوز کنند به یاد داشته باشند که ۱۰۱ کشور غیر متعهد در مقابل آنان خواهد ایستاد.
جمهوری اسلامی ایران، تنها غیر متعهد اجلاس
نه در یک نقطه دورافتاده دنیا؛ بلکه در خاورمیانه و حسّاسترین منطقه جغرافیاى سیاسى دنیا، یک ملت چند ده میلیونى، با یک انگیزه تمام نشدنى، ناگهان وسط میدان آمد و نه فقط به امریکا و پشتیبانان او اعتراض کرد و به همه انگیزه‌هاى استکبارى امریکا «نه» گفت که حتّى به شوروى هم که قطب مقابل امریکا بود، اعتراض مى‌کرد!
من در زمان ریاست جمهورى، در کنفرانس غیر متعهّدها در زیمباوه شرکت کردم. کنفرانس غیر متعهّدها عمدتاً در اختیار چپ‌ها بود. البته دولتهاى متمایل به غرب و امریکا هم در آنجا بودند؛ اما کارگردان عمده، یکى رابرت موگابه و دیگرى فیدل کاسترو بود - که اینها چپ بودند - بقیه رؤساى جمهورِ چپ دنیا هم که طرفدار شوروى بودند، حضور داشتند و عمده کارگردانى در دست اینها بود. من رفتم در آنجا سخنرانى کردم.
سخنرانى من صددرصد ضدّ امریکایى و ضدّ استکبارى بود. حقایق انقلاب، حقایق کشور، جرایم امریکا، جرایم علیه ملت ایران، مسائل مربوط به جنگ تحمیلى و امثال اینها را گفتم. بعد با همان صراحت و شدّت، به تجاوز شوروى به افغانستان حمله کردم. اینها مبهوت مانده بودند! یکى از همان رؤساى جمهور چپ به من گفت، تنها غیر متعهّد در این کنفرانس، ایران است. ببینید؛ نظام اسلامى در ابعاد جهانى، این‌طور اهمیت و جلوه پیدا مى‌کند و حتّى دشمنانش مجبور مى‌شوند به آن احترام کنند.
عقب نشینی جبهه استکبار جهانی
همچنین مقام معظم رهبری درباره موضوع مذاکرات هسته¬ای و نگاه ایران به عدالتگرایی در تاریخ هفدهم آبان ۱۳۸۵ در جمع مردم استان سمنان چنین فرمودند: «امروز شما ببینید در همین قضیه انرژى هسته‌اى- که سعى مىکنند در دنیا جنجال کنند- وضعیت دنیا نسبت به ما چیست؛ بخصوص وضعیت کشورهاى آسیا و خاورمیانه و کشورهاى اسلامى. حالا آمریکاییها مثل همیشه دهانشان را باز مىکنند، چشمشان را مىبندند و هرچه به دهنشان مىآید، مىگویند: دنیا با غنىسازى ایران مخالف است! نه، شمایید که دنیا را نمىشناسید؛ دنیا را نمىبینید.
ملتهاى دنیا که هیچ، حتى دولتهاى دنیا که نشانهى آن بیش از صد کشور غیر متعهد و حدود پنجاه کشور اسلامى است که در کنفرانس اسلامى و در جنبش عدم تعهد گرد آمدهاند و چند مجموعهى دیگر که اکثریت قاطع کشورهاى دنیا هستند، همه طرفدار این هستند که انرژى هسته‌اى از انحصار چند قدرت مدعى و طلبکار جهانى بیرون بیاید و ملت ایران را براى اینکه در این راه شجاعانه ایستاده، از ته دل تحسین و تشویق مىکنند.
ملت ایران در راه افتخار خود، با قدرت و با نشاط و با تلاش- با این نسلِ فرزانه و فهمیده و آگاهى که امروز بحمداللَّه روز به روز در حال رشد است- (این نسل جوانِ عزیز ما) تفکرات خودش را، که بافتههاى ذهنى دنیاى غرب را به چالش کشیده و زیر علامت سؤال برده، روز به روز رشد خواهد داد و عمق خواهد بخشید و آنها را مثل هدایاى معنوىِ ارزشمندى به دنیاى اسلام و ملتهاى مسلمان تقدیم خواهد کرد؛ و جبههى استکبار مجبور است عقبنشینى کند.
معنای نظام جهانی و سلطه استکبار جهانی
استکبار، یعنى گردن کلفتى و قلدرى و آدمکشى و شرم نکردن و ابا نکردن و تجاوزِ توأم با وقاحت و سر را بالا گرفتن و سینه را سپر کردن. نظامى که امروز قدرتهاى مقتدر عالم دارند، نظام استکبارى است. امریکا وارد یک کشور دیگر مى‌شود و با مردم آن کشور مى‌جنگد. مردم با امریکا جنگیدند؛ بحث بر سر زید و عمرو نیست. مردم مایل نبودند که امریکا وارد کشورشان بشود و آنها را بکشد و خانه‌هایشان را خراب کند و در خیابانها و جلوى مغازه‌ها و مدرسه‌ها و خانه‌هایشان، تانک و نفربر زرهى و سرباز بیگانه بیاورد و از آن طرف هم، دولت انگلیس و فلان و بهمان دولت از او حمایت کنند و عده‌ى دیگرى هم در دنیا بنشینند و تماشا و سکوت کنند. نظام جهانى و سلطه‌ى استکبار، یعنى این.
چند سال پیش که ما در کنفرانس عدم تعهد و در سازمان ملل شرکت کرده بودیم، همین نکته را به مردم دنیا گفتیم. گفتیم: مردم دنیا! رهبران دنیا! امروز بر دنیا، نظام سلطه حاکم است. نظام سلطه، یعنى اینکه کسى در دنیا به اتکاى سر نیزه و زور، قلدرى بکند و شرم نکند و دیگران هم قلدرى او را تحمل کنند.
نیاز به وحدت
مهمترین علتی که توانست کشورهای آسیایی و آفریقایی را در آن زمان دور هم جمع کند و بعد همجنبش عدم تعهد پایه گذاری شود، وحدت بود و امروز نیز کشورهای اسلامی نیاز به همکاری و ارتباط نزدیکتر دارند...
آمریکا و رژیم صهیونیستی تروریست ترین دولتهای دنیا هستند ولی کشورهای اسلامی برای مقابله با این تبلیغات و دشمنی که با جهان اسلام آغاز شده است باید ضمن توسعه روابط، اتحاد و همکاری خود را افزایش دهند.
فلسفه جدید انقلاب اسلامی ایران
امروز تفکر مسلط بر دنیاى سیاست در سراسر جهان این است که بدون اتکاء به یکى از قطب هاى قدرت نمى‌توان در صحنه‌ى سیاست معاصر زنده ماند. اگر در شدت و ضعف این اتکاء اختلاف نظر باشد، در اصل آن حرفى نیست. حتى آنان که در اندیشه عدم اتکاء و عدم تعهد را پذیرفته‌اند، معتقدند در عمل نمى‌توان چنین بود.
انقلاب ما در چنین جوّى یک فلسفه‌ى جدید را عرضه کرد، و تا امروز به آن پایبند ماند. انقلاب ما ثابت کرد که مى‌توان قدرتهاى سلطه‌گر را به خود راه نداد، و قلدرى آنان را جدى نگرفت، و به آنان باج نداد. مشروط بر اینکه نقطه‌ى اتکائى قویتر از هر قدرت مادى را باور داشت - خدا را - ما دانسته‌ایم که براى این عقیده و این راه بهاى سنگینى نیز باید پرداخت، و خود را آماده کرده‌ایم. بگذار این تجربه ملتها را به استقلال واقعى و خدشه‌ناپذیر و در نهایت نفى کامل سلطه‌هاى بزرگ جهانى رهنمون شود.
مقابله با قدرتهای بزرگ
در شرایطى که قدرتهاى بزرگ از جمله آمریکا قصد تغییرات در سازمان ملل به نفع خود را دارند، یکى از وظایف مهم کشورهاى عضو جنبش عدم تعهد ایفاى نقش براى مقابله با این موضوع است.
ما بطور اصولى با تولید سلاح هسته‌اى مخالفیم اما مسئله اصلى آمریکا و برخى کشورهاى غربى با ایران این است که آنها نمى‌خواهند دانش پیشرفته هسته‌اى از انحصارشان خارج شود و این رشته مهم دانایى و توانایى در اختیار کشورهاى دیگر قرار گیرد.
غربیها سالهاى متمادى به زورگویى و قبول آن از جانب کشورهاى در حال توسعه و یا ضعیف عادت کرده‌اند اما در خصوص جمهورى اسلامى ایران، این عادت باید از ذهنشان خارج شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی طی سخنانی در نماز عید فطر امسال از دوره پیش روی جهان، تحت عنوان «روزگاری تازه برای ملت¬های جهان» یاد کردند و به نظر می¬رسد جنبش غیر متعهدها به عنوان بزرگ¬ترین نهاد بین المللی پس از سازمان ملل می¬باید نقش کلیدی را در قالبی نوین در این روزگار تازه بازی کند.
نکته [درخور توجه] آن است که در فضای نوین جهانی، این ایران اسلامی است که هر چند در دهه سوم تشکیل نهاد جنبش غیر متعهدها به آن پیوست، امّا امروزه با الگودهی که از انقلاب اسلامی خود به کشورهای جهان ارایه داده، توانسته است سکانداری مهم برای بیداری اسلامی و انسانی در جهان باشد و اکنون در فضای بیداری جهانی پذیرای سران جنبش غیر متعهدها است.
همچنین رهبر انقلاب اسلامی پیش از سخنان نماز عید فطر نیز در بیست و دوم مرداد ماه سال جاری طی سخنانی پس از تشریح نشانه¬های بروز تحولات عمیق در ساختار و هندسه جهان آتی، به تبیین این واقعیت پرداختند که کشور و ملت ایران در این دوران گذار از جایگاه مهم و حساسی برخوردارند که درک آن، وظایف سنگینی را متوجه ملت، نخبگان و مسئولان می¬کند.
سخن پایانی این که: با دقت در سخنان پیامبرگونه معمار کبیر انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) و بیانات حکیمانه مقام معظم رهبری، میتوان به خوبی به نقش جنبش عدم تعهد در این برهه از زمان در برقراری صلح جهانی و استکبارستیزی پی برد. همچنین با امعان نظر در این بیانات می¬توان ظرایف دیدگاهها و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در قبال تلاش برای همگرایی میان کشورهای مستقل یا مخالف با سلطهجوییهای قدرتهای بزرگ مشاهده کرد.
اکنون که در حال برگزاری شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در جمهوری اسلامی ایران هستیم، حضور رهبر معظم انقلاب اسلامی در این اجلاس و بیانات و رهنمودهای ارزشمند ایشان همانند زمان ریاست جمهوری-شان که در اجلاس¬های گذشته جنبش شرکت و در آنها سخنرانی¬های تاریخی کرده¬اند، از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است و مواضع مطرح شده توسط معظم له در آن اجلاس¬ها همچنان قابلیت آن را دارند که به اصل و اساسی برای این جنبش تبدیل شوند.
بدون تردید حضور مقام معظم رهبری در این اجلاس همانند اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی که رهنمودهای ایشان تأثیرات و بازتابهای فراوانی در سطح محافل بینالمللی داشت، در این اجلاس نیز حضور معظم له نقطه عطف مهمی در تاریخ جنبش عدم تعهد خواهد بود.