هدف از اهتمام بر اثبات حقانیت حضرت فاطمه(س) بر مالکیت فدک، آشکار نمودن موضعی است که با اصل و اساس دین و رویکرد مسلمانان نسبت به امامت ارتباط دارد.
بررسی مسائل صدر اسلام به طور عام و همچنین مربوط به حضرت زهرا(س) به طور خاص، همواره مورد توجه و اهتمام بزرگان علمای امامیه بوده و البته مسئله فدک از حساسترین مسائل است، که این حساسیت از دو جنبه قابل بررسی است؛ نخست به سبب یقینی بودن عصمت آن حضرت است که استناد آن نیز به خدا و سنت رسول او بر میگردد. نکته دوم در ارتباط با این مسئله، ارتباط جدی و تنگاتنگ ایشان با مسئله امامت و خلافت پس از رسول خدا(ص) است.
در رابطه با مسئله فدک، این نکته باید در نظر گرفته شود که تاکیدی که بر این ماجرا صورت گرفته به این دلیل نبوده که سرزمین فدک، در آن زمان باغ و بستانی بوده و ارزش اقتصادی درخور توجه و محصولات زراعی بسیار از آن به دست میآمده، بلکه هدف از این اهتمام، آشکار نمودن موضع دیگری است که با اصل و اساس دین و رویکرد مسلمانان تا روز قیامت بستگی دارد.
حکم قرآن در مورد غنایم بنینضیر
آنچه به روشنی از روایات بر میآید، این است که رسول خدا(ص) فدک را در حالی به فاطمه(س) بخشیده که ملک شخصی خود بوده و آن را از راه تازاندن اسب و با جنگ به دست نیاورده بودند. چنان که خداوند متعال هم در رابطه با غنیمتی که از قبیله بنینضیر به دست آمده بود، میفرماید «وَمَا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَلَا رِکَابٍ وَلَکِنَّ اللَّهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَن یَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛ و آنچه را خدا از آنان به رسم غنیمت عاید پیامبر خود گردانید [شما براى تصاحب آن] اسب یا شترى بر آن نتاختید ولى خدا فرستادگانش را بر هر که بخواهد چیره مىگرداند و خدا بر هر کارى تواناست» ( حشر/6) و فدک نیز مصداق همین آیه از قرآن است.
به موجب این آیه خداوند متعال اموال بنینضیر را ملک شخصی پیامبر(ص) دانسته است و پس از این اختصاص بود که پیامبر اکرم(ص) اموال حاصله را در میان مهاجران تقسیم نمودند. تفسیر این آیه سوره حشر از تفسیر قُرطبی گرفته شده است و تفسیر قُرطُبی، تفسیری مفصّل با گرایش فقهی از قرن هفتم، نوشته ابوعبداللّه محمدبن احمد انصاری قرطبی، مفسر و فقیه مالکی است و نام اصلی آن «الجامع لاِ حکامِ القرآن و المُبَیِّن لِما تَضَمَّنه مِن السُنّة و آیِ الفُرقان» است.
علت پافشاری علی(ع) و فاطمه زهرا(س) بر تملک فدک
با این بیان مشخص شد که دلالت کتاب خدا و سنت رسول خدا (ص) بر این است که فدک ملک شخصی ایشان بوده و حضرت در زمان حیات خویش آن باغ را به حضرت فاطمه(س) بخشیدهاند و مطالبهای که از طرف حضرت امیر(ع) و فاطمه طاهره(س) صورت گرفته بود دقیقا به همین دلیل بودهاست. رابطه تنگاتنگ فدک و امامت به این دلیل است که حق و عدالت از مشخصات مبرهن و ویژگیهای یک امام است و آن هنگام که امام و خلیفهای ازعدالت جدا شود، مشروعیت خود را از دست میدهد.
اگر حضرت امیر(ع) و زهرا(س) بر فدک ادعا داشتهاند به یقین این ادعا دلیلی غیر از این داشته که به دنبال مال دنیا باشند. حضرت علی(ع) بارها در خطبههای خود به این متذکر شدهاند که مال دنیا برای ایشان هیچ ارزشی ندارد و کمتر از عطسه بز یا چیزی حقیرتر از آن هم هست. لیکن این سؤال مطرح میشود که با این وجود این پیگیری نسبت به فدک برای چیست. استاد شهید مرتضی مطهری در پاسخ به این پرسش دلیلی را مطرح کرده است.
استاد مطهری میگوید «جواب این است که اشتباه میکنید که آنان برای مال دنیا مبارزه کردهاند، یک وقت دنبال مال دنیا رفتن است؛ بله، زهرا(ع) میخواهد فدک را به یک نفر ببخشد؛ مثل مقداری جو است که به او بخشیده باشد و یک وقت صحبت این است که عدالت و حق پایمال شده. این جاست که میان حق خودش و حق غیر هم فرق نمیگذارد. این جا اگر اقدام نکند، مسئول است؛ یعنی حق و عدالت را خوار کرده و بییاور گذاشته است. پس اینها جهاتش خیلی فرق میکند. خود امیرالمؤمنین(ع) در کارهایش این تناقض ظاهری دیده میشود».
«آنجایی که مسئله مادیت و پول مطرح است، ارزشی برای آن قائل نیست، اما آنجا که مسئله حق مطرح است، یک ذرهاش هم برایش ارزش دارد. آدمی که این همه برای مردم دارد صحبت میکند که دنیا بیارزش است و تمام خطبههایش نقد دنیاپرستی است، بعد یک دقیقه بخواهد چراغ بیتالمال بسوزد، زود آن را فوت میکند. مگر غیر از این است که مال دنیا مصرف شده؟ اگر دنیا ارزش ندارد، این هم ارزش ندارد؛ این چیست که اینقدر برایش اهمیت قائل میشوید؟ نه، دو حساب است، حسابها نباید با همدیگر مخلوط شود».