با توجه به جمعیت حاضر در مسجد ملزوماتی در ساختار مسجد باید مورد نظر قرار گیرد تا حضور نمازگزاران در آن به سهولت انجام پذیرد.
از ضروریات دیگر موضوع کفش کن و ازدحام در مواقع ورود و خروج است. مهمترین مساله در مورد جاکفشی موقعیت و شکل استقرار آن در مسیر رفت و برگشت نمازگزاران است، به نحوی که در حفظ بهداشت و طهارت شبستان به خصوص هنگام خروج نمازگزاران ازدحام ایجاد نشود.
اگر ضرورت هایی نظیر شکل و موقعیت و اندازه زمین ایجاب کرد که جاکفشی در داخل شبستان قرار گیرد، اصول یاد شده باید با حساسیت بیشتری رعایت گردد. وجود جاکفشی در داخل شبستان تا شعاعی از سطح شبستان را برای اقامه نماز نامطبوع می سازد. سعی در رعایت این نکته و جداسازی نسبی عرصه نماز از سطوح عملکردی مختل کننده از ضرورت های مهم طراحی است.
در این مورد هرچه هم پوشانی عرصه های غیرنماز و گوشه هایی که مناسب نماز نیست(مثل حوزه ورودی) بیشتر باشد عوامل مختل کننده عرصه نماز کمتر خواهد بود. جاکفشی برای مواقعی که شبستان با حداکثر ظرفیت ممکن کار می کند سطح زیادی را اشغال می کند که در سایر مواقع بدون استفاده می ماند لذا وجود گزینه های دیگر در کنار جاکفشی به استفاده بهینه از فضا یاری می رساند.
سطح و مقدار جاکفشی بهتر است بر اساس تعداد نمازگزاران در وضعیت مطلوب محاسبه شود نه بر اساس ظرفیت حداکثر شبستان. از آنجا که اهل تسنن تمام زمین مسجد را پاک و مطهر می دانند، نمازگزار قبل از ورود به صحن کفش هایش را می کند. چه نماز در صحن و چه در شبستان. در این صورت هم باز باید به ازدحام، تراکم کفش هایش را می کند. چه نماز در صحن و چه در شبستان. در این صورت هم باز باید به ازدحام، تراکم کفش ها و بهداشت فضا توجه شود و انجام کار نیز تا حد امکان تسهیل شود و همچنین شفافیت بین فضای سحن مسجد و شبستان حفظ شود که صحن ضشبستان حتی المقدور به هم پیوسته به نظر آیند.
نظر به تنوع زیاد موقعیت، منطقه، اقلیم، اندازه زمین و خواسته های کارفرمایان، یک راه حل واحد ضرورتا جواب مناسبی برای همه جا نخواهد بود از این رو تشخیص راه حل های بهینه به عهده ابتکار و خلاقیت طراح است.
وضو
وضو ساختن از مقدمات واجب نماز است، لذا امکان وضو گرفتن راحت با همه تاسیسات و تجهیزات و عملکردهای جنبی مربوط به آن از نکات مهم در برنامه ریزی کالبدی مسجد به شمار می آیدو این امکان از راه هایی چون ابعاد حوض در حیات، تعبیه تجهیزات لازم در کناره حیاط و در کامل ترین شکل خود به صورت حوشخانه و وضوخانه تامیین می گردد.
استفاده ترکیبی از این چند مکان در طرح، علاوه بر مطبوع ساختن فضا پاسخ مناسبی است برای مواقعی که جمعیت نمازگزار به حداکثر ظرفیت می رسد. در انتخاب موقعیت عرصه وضوی آقایان و خانم ها باید به برخی نکات دقت کرد، رفت و آمدها تلاقی نداشته باشند، محدوده ها به نحوی باشند که حریم ها حفظ شوند و خانم ها به آسودگی برای وضو مهیا شوند و وضو بسازند و پس از وضو ساختن نیز بتوانند بی مانع به شبستان برسند.
به علاوه حتی الامکان باید جهت باد و قرارگیری سرویس ها نیز باید مورد توجه باشد. از آن جمله اینکه برای وسایل همراه نماگزار مثل کیف، کتاب، چتر و کلاه و نیز لباس هایی که هنگام وضو کنده می شوند باید تمهیدات مناسب اندیشید به نحوی که این وسایل خیس نشوند و مراقبت از آنها نیز در حین وضو امکان پذیر باشد(نظیر چوب لباسی، سکو، تاقچه و تدابیر ابداعات دیگری که به وسیله طراح اندیشیده می شود) .
وضوی اهل سنت با شستن پا همراه است که این باید در طراحی وضوخانه مساجد ایشان مدنظر قرار گیرد. که البته استانداردهای خاص خود را دارد، پیش بینی چنین امکانی هرجا که شرایط اجازه دهد برای همه مساجد توصیه شدنی است.
در انتخاب مصالح کف وضوخانه باید دقت کرد که به راحتی قابل شست شو باشد، لیز نباشد، حتی المقدور از رنگ های روشن که با کوچک ترین خاک و گلی همیشه کثیف به نظر می آید پرهیز شود و البته بی دوام و آسیب پذیر نباشد.
همان طور که امام در جماعت موظف به رعایت اشعف مامومین است، بنای مسجد نیز لازم است رعایت حال اینگونه افراد را بکند. از جمله توصیه می شود که حتی المقدور از اختلاف سطح بی جا و غیر ضروری در بین عرصه های مرتبط با نماز پرهیز گردد مگر اینکه ضرورت خاص یا دلیل محکمی وجود داشته باشد که در آن صورت نیز لازم است تدابیر جبرانی اندیشیده شود.
تعداد شیرهای آب در وضوخانه بر اساس تعداد نمازگزار تخمین زده می شود و بهتر است در طراحی وضوخانه و تاسیسات آن از شیرهای تک لوله استفاده کرد به نحوی که در هر فصل از سال و مطابق با دما قابل تنظیم باشد.