یک مبلغ دینی با اشاره به راهکارهای آشنا کردن جوانان با اندیشه مسجدی انقلاب گفت: مربیان جامعه باید بتوانند از دوران کودکی افراد جامعه را با ماهیت و مبانی انقلاب در سطح مساجد آشنا کنند و خودشان نیز پرچم دار حضور در مساجد باشند.
مساجد در شکل گیری انقلاب اسلامی نقش مهمی داشتند و سیر پیشرفت انقلاب و به ویژه اعلامیه های امام خمینی(ره) عمدتا در مساجد پخش می شد. مردم مسجد را به مثابه کانون دینی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی می دانستند.
این رویکرد در واقع ماهیت انقلاب اسلامی است. اینکه حرکتی مردمی بر اساس آموزه های دینی و با رهبری عالمی دینی به بار بنشیند. در راستای بررسی جایگاه مسجد در سیر پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین راهکارهای تقویت جایگاه مسجد در جامعه امروز با حجت الاسلام محمدعلی عطاریه گفت وگویی داشته ایم، وی در کارنامه خود سابقه تدریس در حوزه علمیه و فعالیت های تبلیغی دارد. آنچه در ادامه می آید حاصل این گفت وگو است:
جایگاه مسجد در طول تاریخ اسلام چگونه بود و مسجد از چه مسیری توانست در تمامی شئون زندگی نقش آفرینی کند و تاثیر عمیقی را در فکر و اندیشه مسلمین بگذارد به گونه ای که انقلابی نظیر انقلاب اسلامی از مسیر این نهاد مقدس دینی به پیروزی رسید.
قبل از پاسخ به این پرسش مایلم مقدمه ای را عنوان کنم. اگر بخواهیم تاریخچه یک مساله را بررسی کنیم لازمه اش آن است که ببینیم آیا آن مساله از حیث زمان و مکان مشترکاتی دارد یا خیر. اگر بخواهیم به صورت بینامتنی مسجد را بررسی کنیم باید ببینیم که مسجد در ادیان قدیم سابقه داشته است؟ همچنین باید در بحث تاریخچه دنبالش بگردیم. مسجد را از نظر مشترک لفظی در ادیان دیگر بررسی کنیم و ببینیم آیا چیزی شبیه به مسجد هست یا خیر. از نظر مشترک لفظی مسجد را در ادیان دیگر نداریم اما «معبد» آمده است، معبد که محلی برای عبادت بوده است.
از سوی دیگر باید این مسئله را نیز مدنظر قرار دهیم که در سیر تاریخ زمانی که حوادث و تاریخ تحریف می شود، مفاهیم عوض خواهند شد در حالی که مفاهیم و تعاریف هرچیز در کارکرد آن مساله تاثیر مستقیم دارد و تعریفی که غرب از انسان دارد تعبیر و تعریفی نادرست است، از نظر غرب انسان حیوانی است که می فهمد در حالی که نگاه اسلام به انسان بسیار متعالی است.
اما این مطالب را عنوان کردم تا بگوییم تمامی این موارد یک سیر را سپری کرده اند. وقتی از مفاهیم صحبت می کنیم باید بدانیم هر مفهومی ممکن است تحریف شود حتی مسجد، برای جلوگیری از این اتفاق باید به دوران صدر اسلام برگردیم و ببینیم که از مسجد چگونه استفاده می کرده اند، این مطالب را می توان در احادیث، اخباری که در تاریخ و یا در کتب مستشرقین آمده است ببینیم.
وقتی که به تاریخ مسجد نگاه می کنیم می بینیم زمان صدر اسلام اگر مشکلی برای مردم پیش می آمد فریاد الله اکبر حی علی الجماعه را سر می دادند. پس یکی از کارکرد های مسجد برطرف کردن مشکلات اجتماعی است، اما مسایل دیگری هم بود، انواع و اقسام شئون زندگی فرد مسلمان را مسجد تامین می کرد، اساسا اذان یکی از رسانه های مسجد و شعار سیاسی اسلام نیز به شمار می آمد. اما اگر بخواهیم از نگاه کلان به مسجد نگاه کنیم می توانم بگویم که مسجد شبکه اطلاع رسانی وسیعی است که از طریق مختلف در جامعه اسلامی نمود می یابد.
در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی مساجد در هر کوی و برزن که بودند تاثیر به سزایی داشتند. مثلا در سطح بازار تهران اگر صدای الله اکبر در هر زمان از روز طنین انداز می شد نشان از این داشت که اعلامیه جدید آمده است، بنابراین مسجد در دوران انقلاب شبکه پیام رسانی بوده است، البته مردم تلاش می کردند که مجالس مختلفی را نیز در مسجد بزگرا کنند، مباحث، نکوداشت ها، مراسم، مجالس ترحیم همه و همه فرصتی بود تا مبانی و ماهیت انقلاب اسلامی و جدید اخبار به دست مردم برسد. در سی و هفتمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی باید بازخوانی دقیقی نسبت به ظرفیت های مساجد داشته باشیم.
اما چه کسانی این مساجد و این جریان مسجد محور را مدیریت می کرد؟
امام خمینی (ره) در صدر این جریان بود و امثال آیت الله دستغیب، شهید بهشتی، شهید باهنر، شهید مطهری و مقام معظم رهبری نیز در این جریان امام را همراهی می کردند. با بررسی تاریخ معاصر و جریانات زمان انقلاب اسلامی متوجه می شویم که شهید مطهری تمام هم و غم خود را بر این می گذاشت که مباحث را در مساجد برای مردم ارایه کند، ما می بینیم که وقتی شهید مطهری وارد دانشگاه شد بعد از مدتی برخی کلاس ها را ترک کرد و به حسینیه رفت، آنجا نیز اتفاقاتی افتاد ولی نهایتا باز هم آن شهید بزرگوار به مسجد روی آورد.
از سوی دیگر امام خمینی (ره) نسبت به مساله مسجد حساسیت ویژه ای داشتند به گونه ای که عنوان کردند: مسجد سنگر است، سنگرها را حفظ کنید، این جمله امام دو وجه دارد، نخست آنکه مساجد به سنگر تشبیه شده اند، دوم اینکه این سنگرها باید حفظ شود. حفظ این سنگرها ممکن نمی شود مگر آنکه تاکید بر ارایه محتوا و فعالیت درست در سطح مساجد باشد.
چه کار کنیم که مساجد بیشتر مورد رغبت جوانان باشد؟
یکی از مسایلی که همواره از سوی امام خمینی(ره) تاکید شد و در صحیفه هم آمده است این بود که برای مردم سنگر بودن مسجد را جا بیندازند.
بنابراین باید فواید حضور در مسجد و مضرات عدم حضور در مسجد برای مردم بیان شود. از سوی دیگر باید جایگاه مربیان در اجتماع ساخته شود. ما چند مدل مربی را در طول زندگی داریم ، مربی اول ما والدین مان هستند، بعد از پدر و مادر بچه ها به آغوش آموزش و پرورش و مدرسه می روند و مدرسه می شود مربی، مربی سوم رسانه ها هستند.
اگر این سه مربی رویکردی داشته باشند که از همان دوران کودکی فرد با مسجد آشنا شود، انگیزه برای او جهت حضور در مسجد ایجاد شود مطمئنا شاهد خواهیم بود که فضا به گونه ای دیگر شکل بگیرد.
همچنین امام جماعت در جذب جوان به مسجد نقش مهمی دارد، امام جماعت نباید حضور خود را صرفا حضوری اخلاقی و موعظه محور در مسجد خلاصه کند باید محتوا را به جوان ارایه کند و بروز باشد. همچنین مامومین حاضر در مسجد نیز نقش مهمی دارند، در گذشته افرادی بودند که درخت را وقف مسجد می کردند مثلا یک درخت گردو، کودکی به مسجد می آمد و گردو به او می دادند هرچند که علت وقف بالذات این مساله نبوده باشد ولی همواره خاطره خوش در ذهن کودک باقی می ماند.
از سوی دیگر فضای مسجد نیز اهمیت دارد. گاهی برخی مساجد را می بینیم که حداقل نظافت را ندارند. فرشی پنجاه سال قبل را در مسجد پهن می کنند و فرد حساس ناراحتی می کند. یا هوای نامطبوع در مساجد، طبیعتا جوان اگر جز این را ببیند جذب آن می شود.
در ذیل همین مسئله چگونه سلوک و رفتاری باید در مساجد حاکم باشد که ذیل آن انقلاب اسلامی با اندیشه مسجدی در جامعه و در میان جوانان بیش از پیش مطرح شود؟
حضور دینی مردم در کنار هم که آن هم در مسجد به خودی خود این مسئله را حاصل می شود. اگر مسجد علاوه بر کارکد عبادی ویژگی اندیشکده را نیز داشته باشد آن زمان است که موقعیت خاص خود را پیدا می کند.
حوزه های علمیه چه قدر می توانند در این راستا یاری رسان باشند؟
حوزه باید برنامه ریزی داشته باشد. متاسفانه ما در سیستم درسی حوزه واحدی به نام مدیریت مسجد نداریم، طلبه پانزده ساله وقتی که شش سال آن هم خوشبینانه دروس حوزوی خواند بدون آنکه واحد مدیریتی گذرانده باشد می شود مدیر مسجد، حوزه باید مدیریت مسجد را بتواند به افراد آموزش دهد. همچنین حوزه باید نیازسنجی داشته باشد. این اتفاق در حال وقوع است ولی به ندرت ممکن می شود.