سینما مجالی برای شناساندن تصویری واقعی از روحانی.(آریا.92/02/11)

بخش اول: با محوریت چهار مبحث برگزار شد.

موضوع بحث اول: مقایسه مابین دو فیلم «طلا و مس» و «گهواره ای برای مادر» به واسطه تصویری که این دو فیلم از زنان و مردان روحانی ارائه می کنند
سخنران: خانم دکتر روادداد

متاسفانه در جامعه این تصور به وجود آمده که زن روحانی همان خانم جلسه ای است و وقتی در حالت کلی حرف از طلبه به میان می آید همه ناخودآگاه یک طلبه مرد را در ذهن خود مجسم می کنند در حالی که زنان طلبه بسیاری داریم که در حوزه های علمیه در حال تدریس اند درست به مانند زن روحانی فیلم «گهواره ای برای مادر» اما از آنجایی که دیدگاه تحصیل علوم دینی توسط زنان در سینما یا تلویزیون چنان که باید شرح و بسط داده نشده متاسفانه مردم جامعه هم چنان که باید از این قشر و نقش آنها در جامعه آگاه نیستند.
همین الان در حوزه های علمیه تعداد زیادی از بانوانی تحصیل می کنند که به عنوان مبلغ مذهبی به خارج از کشور می روند و اتفاقا به اندازه زبان فارسی با زبانهای زنده دنیا هم آشنایی دارند اما کمتر از انگشتان یک دست به وجود چنین زنانی در سینما و تلویزیون اشاره شده است. «گهواره ای برای مادر» تجربه ای اولیه در این زمینه است که به تدریج بایستی امتداد یابد.
دو جور تصویر از روحانی در سینما و تلویزیون ما وجود داشته است؛ یکی تصویر تیپیک که از کنار این قشر به مانند تیپ گذشته و دیگری تصویری مبتنی بر شخصیت. در این بین تلویزیون به جز موارد معدود مثل سریال «روز رفتن» بیشتر طرفدار تصویر تیپیک بوده اما در سینما آثاری داشته ایم که حتی نقشهای مکملی که روحانی بوده اند را با پردازشی کامل اجرا کرده اند.
در هر دو فیلم «طلا و مس» و «گهواره ای برای مادر» شخصیت پردازی کاملی از کاراکترهای روحانی ارائه شده است با این تفاوت که در اولی شخصیت پردازی روحانی مرد را می بنیم و در دومی روحانی زن؛ در اولی طلبه ای را می بینیم که متاهل است، دو فرزند دارد و از جایی به بعد می فهمد که زندگی فقط درس خواندن نیست و همین که بتواند به مراقبت از همسری که اتفاقا از طبقه اجتماعی اوست بپردازد کلی کار کرده است. اما در «گهواره ای...» این کاراکتر زن قصه به جای همسر درگیر مادری پیر است و از آن سو خواستگاری از طبقه ای متفاوت دارد و سعی می کند آموزه های دینی را به بهترین شکل برای ایجاد تعادل در زندگیش به کار بگیرد.
نتیجه گیریهای برآمده از این دو فیلم هم سمت و سوی متفاوت دارد؛ در «گهواره ای...» طلبه زن به خانه نشینی و وقف زندگی برای مادر روی می آورد اما در «طلا و مس» طلبه مرد قدم به اجتماع گذشته و به شناختی جدید از دوروبرش می رسد.

***

موضوع بحث دوم: اسطوره بازگشت روحانی به مردم از ورای خوانش سه فیلم «زیر نور ماه»، «مارمولک» و «طلا و مس»
سخنران: دکتر مسعود کوثری
این سه فیلم هر سه نقطه مشترکی دارند و آن بحث ارتباط مردم با روحانی است و هر سه فیلم گفتمان مشترکی را دنبال می کنند؛ گفتمانی که در آن مفاهیمی مانند عبادت، اخلاق، تعلیم، خدمت، مردم داری، عشق و جایگاه مسجد در اجتماعات اسلامی مطرح می شود. هر سه فیلم اگر با دقت فراوان دیده شوند یک پرسش را پیش روی مخاطب می گذارند و  آن هم اینکه آیا روحانیون می توانند در جامعه ای در حال گذار رابطه خود را با مردم تنظیم کرده و به بیانی همراه با تحولات پیش بروند!
داستان هر سه فیلم براساس تعاملها و کنشگریهای زندگی روزمره آدمیان روایت می شود و جریان زندگی روزمره چه در تهران و چه در شهرستان تصویری می شود. در هر سه فیلم زندگیهای جامعه ایرانی را می بینیم و در هر سه فیلم، اخلاق است که در کانون توجه قرار دارد. به صورت موردی هم اشتراکات این سه فیلم را می توان به صورت زیر فهرست کرد:
--روحانی فردی است که از بطن جامعه برخاسته
--خانواده هایی که از هم گسیخته هستند به واسطه حمایت روحانیت واقعی به پیوند دوباره می رسند.
--مذهب با گفتمان سنتی و مذهب با گفتمان مدرن همسازی دارد.
--بازگشت مردم به دین و توسعه اخلاق به کمک روحانی
--پرهیز از واگرایی در جامعه و دعوت به همگرایی باز هم به واسطه کمک روحانی
--انجام امور به صورت جماعت در مسجد
در نهایت تمامی این اشتراکات در جهت تداعی این مفهوم انسانی قرار می گیرند که «ملا شدن چه آسان/آدم شدن چه مشکل»

***

موضوع بحث سوم: تحلیل نشانه شناسی عنصر روحانیت در فیلمهای سیدرضا میرکریمی
سخنران: دکتر مجید سلیمانی
رضا میرکریمی یک سینماگر دغدغه مند است که در چهار فیلم «زیر نور ماه»، «خیلی دور خیلی نزدیک»، «به همین سادگی» و «یه حبه قند» به موضوع روحانیت پرداخته. گاهی این پرداخت مستقیم و در مرکز بوده و گاهی غیرمستقیم و در حاشیه اما نقطه قوت کار میرکریمی آن است که شخصیتهای روحانی اش را از دل اجتماع می گیرد یعنی نگاه می کند به دوروبرش و آن روحانی را وارد فیلم می کند که بین مردم است و مردم او را می شناسند و همین می شود که هم روحانی درگیر سرطان «یه حبه قند» ارتباط معقولی با مخاطب برقرار می کند و هم طلبه جوان «زیر نور ماه».

***

موضوع بحث چهارم: دوگانه های روحانی انذاری و تبشری در سینما
سخنران: حجت الاسلام جعفری دریابان
در سینما هم روحانیان انذاری را دیده ایم و هم روحانی تبشیری اما غلبه بیشتر با روحانی تبشیری بوده است چون مخاطب هم بیشتر دوست دارد روحانی، آگاه دهندۀ او بوده و انتخاب را به او واگذارد به جای اینکه مستقیم به انذار بپردازد. متاسفانه در کنار آن دسته از فیلمسازانی که سعی می کنند تصویری دقیق از روحانی ارائه کنند گروهی هم هستند که می کوشند با داستانهای کلیشه ای سراغ روحانیون بروند مثلا روحانی را در دوراهی یک گناه کبیره قرار داده و شرایطی برای قصه به وجود می آورند که روحانی از امتحان سربلند بیرون بیاید. این نگاه چون کلیشه است کارکرد نگاه آرمانی را ندارد و بهتر آن است که زیاد به چنین نگاهی پای بند نبود.

******

بخش دوم: با محوریت چهار مبحث برگزار شد.

موضوع بحث اول : بررسی مسئولیت روحانیت در سینما
سخنران: دکتر فکوهی
روحانیون در قبال موضوع خرافه گرایی در آثار سینمایی و تلویزیونی، مسئول هستند. برنامه های بدی که در تلویزیون وجود دارد، مخاطب را از تماشای برنامه های خوب باز می دارد و در این زمینه بد نیست که روحانیون نظرات خود را صریحا اعلام کنند.
در اکثر آثار سینمایی و تلویزیونی ایران، دین قوی تر از علم است؛ بدان معنا که فرد باید عقل را کنار بگذارد و به سراغ دین برود. این گونه آثار عقل را در تضاد با دین نشان می دهند. به عنوان مثال در آثار سینمایی و تلویزیونی، فردی که بیمار است و دکترها از درمان او قطع امید کرده اند، یک باره با دعا شفا پیدا می کند. این مسئله نهایت تضاد عقل با دین را نشان می دهد. صددرصد که اعتقادات آدمی باعث پیشبرد آدمی است اما باید به گونه ای به این اعتقادات دینی پرداخته شود که تعارضی با عقل به وجود نیاید یعنی بدون کتمان عقل به ایمان برسیم.
در عرف ایرانی گرایش نسبتا روشنی به خرافه وجود دارد، به همین سبب مسئولیت روحانیت در قبال این مسئله بیشتر است. شکی وجود ندارد که سینما باید بیشتر از اینها درباره فعالیتهای روحانیونی که به مبارزه با خرافه گرایی می پردازند تصویرسازی کند.

***

موضوع بحث دوم : بازنمایی روحانیت و چالش های جامعه
سخنران: دکتر منتظم قائم
رسانه های جمعی به دلیل تاثیر گذاری بر مردم، بسیار مهم هستند. رسانه های جمعی مثل تلویزیون و سینما، به نوعی نشان دهنده شناخت های تولید کنندگان برنامه ها هستند.
روحانی کیست؟ یکی از پیچیده ترین مفاهیم فارسی-عربی است. تصویر به معنای دال است، و دال چیزی گنگ می باشد. در صورتی که اگر بخواهیم به معنای درست روحانی را تصویر کنیم باید از این گنگی کاست و به آشکار کردن حقایق پرداخت. باید به سراغ روحانیون رفت و از آنها خواست که فاصله خود را با سینما کمتر و کمتر کرده و شرایطی را فراهم کنند که فیلمسازان از آنها به عنوان مشاوران خود در تبیین چالشهای جامعه در سینما استفاده کنند.

***

موضوع بحث سوم : بازنمایی روحانیت
سخنران: دکتر شهاب اسفندیاری
مشاور رسانه ای در شکل گیری جایگاه فرد در جامعه بسیار اهمیت دارد و تا تحولی در روحانیت ایجاد نشود، تحولی در ایران رخ نخواهد داد. رسانه هم یعنی سینما، تلویزیون و امثالهم. روحانیون باید از این رسانه ها استفاده کنند و البته به تصویری که از روحانیت در این رسانه های ارائه می شود هم دقت کنند.
تصویر روحانیت از خود روحانیت مهم تر است. برگزاری همین جشنواره نشان می دهد کمبود چنین مسئله ای حس شده است و نشانی از اهمیت تصویر روحانیت دارد.
ورود روحانیت به قاب تصویر، روحانیت را در معرض نقد قرار می دهد. وقتی فرد روحانی در قاب تصویر یک اثر سینمایی یا تلویزیونی قرار می گیرد، باید بداند چه چیزی از روحانیت را نشان می دهد.
از روحانیت در قرآن درس بگیریم؛ قرآن در سوره مبارکه «مائده» در دو آیه به روحانیت اشاره کرده است. البته باید توجه داشت که قرآن به روحانیون مسیحی و یهودی اشاره کرده است، چون در زمان نزول قرآن در اسلام روحانی به این شکل که می بینیم وجود نداشت اما همین که در کتاب آسمانی ما به روحانی اشاره شده بیانگر اهمیت مقام روحانی است و این اهمیت آشکار نمی شود مگر با استفاده از رسانه هایی مانند سینما.