مسجد جامع قدیمی‌ترین بنای مذهبی همدان.(شبستان.92/02/23)

مسجد جامع شهر همدان، یکی از مساجد قدیمی این شهر است و قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد و مسجد جامع همدان از نخستین مساجد بازار همدان بوده است.

همدان نیز با پذیرش دین مبین اسلام از سوی اکثریت مردم در سال 25 هجری قمری مانند بسیاری از شهرهای مهم ایران به منظور تبیین مدنیت خود دارای مسجد جامع شد.

این مسجد بر حسب ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی خود عملکرد مذهبی داشته و خطبه در آنجا خوانده می‌شده و هم پایگاه سیاسی ـ اجتماعی بوده است.

این مسجد در آغاز از یک شبستان تشکیل شده و با گذشت زمان، همزمان با رشد بازار، شهر و متناسب با جایگاه سیاسی و اجتماعی همدان و تحولات آن به عنوان یک فضای مهم شهری گسترش و توسعه ‌یافته و فضاهای متنوعی به آن اضافه شده است.

عمده‌ترین تحولات کالبدی مسجد به دوران صفوی، قاجار و پهلوی مربوط می‌شود. در کاوش‌های باستان‌شناسی در قسمت‌های مختلف مسجد یافته‌هایی به دست آمده است که این نتایج را ارائه داده است؛ لایه‌های تاریخی به دست آمده معرف قسمتی از شهر دوره اشکانی است که حدود آن تا این محدوده از شهر گسترش داشته و مسجد نیز بر شالوده یک بنای قدیمی ساخته شده است.

قدیمی‌ترین منبع که از مسجد جامع همدان مربوط به قرن سوم هجری است
قدیمی‌ترین منبع که از مسجد جامع همدان در آن آمده است کتاب مقدس مربوط به قرن سوم هجری است و طرح مسجد به صورت حیاط مرکزی است که سه ایوان در پیرامون آن قرار گرفته که شبستان اصلی و قدیمی‌ترین قسمت فعلی مسجد در جبهه جنوبی آن مربوط به دوره صفوی و قاجار است.

نگاه به آثار فرهنگی و سیاست‌گذاری در خصوص جایگاه و موقعیت آنها در جامعه کنونی مقوله‌ای است که چگونگی حفاظت و نگه‌داشت این آثار را تا حدود زیادی تحت تأثیر قرار می‌دهد. با نگاه به گذشته این اثر و اهمیت و ارزش آن در سطح منطقه و استان، اعتبار بخشیدن به تکنیک‌ها، فرم‌ها و روش ساختمانی دوره ساخت اثر و کمک در به نمایش گذاشتن آنها باید لحاظ شود.

عملیات استحکام‌بخشی مهم ترین اقدام در زمینه مرمت مسجد جامع است
مهمترین اقدام در زمینه عملیات استحکام‌بخشی و بازگرداندن ساختار به صورت متعادل است و این اقدام به لحاظ جاری بودن اثر در طول زمان در سه دوره گذشته، حال و آینده باید به سمت جامع بودن حرکت کند.

حفاظت، نگهداری و تثبیت ساختار موجود و اصیل اثر، کنترل و مهار عدم تعادل‌های ایجاد شده در عناصر و اجزای سازه‌ای ساختار، حداقل مداخله و تعمیر در موارد ضروری، بهبودبخشی و اصلاح نحوه بارگذاری در اِلمان‌های سازه‌ای، بهبودبخشی به مصالح و ایجاد هم‌پیوندی با مصالح مدرن، جایگزینی با مصالح و ابزار و تکنیک‌های کامل‌تر و جدید، هماهنگ کردن اِلمان‌های جدید و قدیم، حرکت به سمت ایجاد سازه واحد و تطبیق تکنولوژی و تکنیک مرمت با امکانات فنی منطقه از جمله موارد استراتژیک در این اثر به شمار می‌رود که همواره باید مورد توجه قرار گیرد.

بنای فعلی مسجد از آثار دوره قاجار است
علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان گفت: مسجد جامع همدان بنای قدیمی‌تری داشته و بعدها تعدادی از شبستان‌های آن تجدید بنا شده‌است.

وی افزود: بنای فعلی مسجد از آثار دوره قاجار است و ممکن است که بنیان آن از دوره‌های قدیم‌تر باشد. شبستان شمالی و مناره‌های ایوان شمالی و همچنین سَردَر و مناره‌های ورودی شمالِ شرقی مسجد از ساخته‌های دوره معاصر است.

وی تصریح کرد: مسجد جامع دارای چند کتیبه‌هااست که کتیبه ایوان جنوبی به تاریخ 1253 قمری است و بر سنگابِ دهلیز غربی، تاریخ 1251 قمری حک شده‌است.

ایزدی ادامه داد: در کتیبه‌های موجود، به بانی مسجد اشاره نشده و فقط در دست‌نوشته‌ای که در مسجد نگه‌داری می‌شود از آخوند ملاحسین اردستانی به عنوان بانی یکی از شبستان‌ها یاد شده‌است. بر سنگاب مسجد، نام واقف آن، محمدخان، دیده می‌شود.

لازم به ذکر است؛ مسجد جامع همدان به شماره 1733 در 26 خردادماه 1375 به ثبت ملی رسیده است.