اعتکاف تنها یک رفتار فردی نیست، بلکه به تعبیر امروزی‌ها یک راهبرد «اصلاح فرد و محیط» است. اعتکاف در عینِ خلوت، جلوت است، در عین کناره‌گیری، حضور در جمع است و در عین خودسازی، دیگرسازی است.کتاب کار اعتکاف با سرفصل های تاریخچۀ اعتکاف، پیشینۀ اعتکاف در ایران، اعتکاف پس از انقلاب، استقبال عموم ، نقش اعتکاف در انس با مسجد، آثار اعتکاف، عبادات جایگزین اعتکاف، آسیب‌شناسی اعتکاف و ضرورت برنامه‌ریزی، فعالیت‌های پیش از اعتکاف، فعالیت‌های حین اعتکاف، فعالیت‌های پس از اعتکاف و... جهت بهره برداری ائمه محترم جماعات تقدیم گردیده است.
اعتکاف، این فرصت بسیار مناسب، انسان را که در پیچ‌وخم‌های مادی غرق
شده، کمک می‌کند خود را بازیابد تا به قصد بهره‌بردن از ارزش‌های معنوی از علایق
مادی دست بشوید و ندای «إِنَّکَ کادِحٌ إِلى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقیه»
را دوباره مشق کند.
سالک و پویا به سوی معبود حقیقی، باید
راه تهذیب نفس و عبادت حقیقی را در پیش گیرد. در این راستا لازم است گاهی به گوشه‌‌ای
خلوت پناه برد تا به مدد ذکر و فکر، راه رفته را بازبینی و راه مانده را شناسایی کرده
و خویشتن را بازسازی کند. ادیان الهی برای این منظور، خلوت‌هایی را با خداوند در
خود تعبیه کرده‌اند که زیباترین و جامع‌ترین آنها «اعتکاف» است.
اعتکاف، فصلی است برای گریستن، ریزش
باران رحمت، شستن آلودگی‌های گناه و پاک‌کردن نامۀ اعمال، برای نورانی ساختن دل و
صفابخشیدن به روح.
اعتکاف،
بازگشت به اصل خویشتن است؛ اصلی که با «نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی»
بر ملَک شرافت یافت و با «فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقین»،
خلعتِ خیرالمخلوقین بر تن کرد. اعتکاف نظر روح است به چشم‌انداز دل‌نواز «إِنَّا
لِلَّهِ»، از روزنۀ نویدبخش «إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ».
اعتکاف،
تمرین بریدن از ظاهر و سفر به حقیقت است. اعتکاف ارتحال اختیاری از ناسوت و تولد
در ملکوت است. در نهایت، اعتکاف فرصت به مرگ اندیشیدن است و برای آن سفر پرسرور،
مهیا گشتن. جدایی سه شبانه‌روز از فرزند و عیال و خانمان، تجربۀ لذت شیرین انقطاع
کامل از ماسوی‌الله به‌عنوان شرط لازم اتصال بالله و فنای فی‌الله
است و این، آغاز جوشش شوق آزادی از زندان دنیا و لقای خداست.
اعتکاف،
معجون و عصارۀ اصلی‌ترین عبادات اسلامی است؛ حضور در مسجد، روزه ـ که هر دو از
ارکان اعتکاف هستند ـ نماز، دعا و مناجات، قرائت قرآن و اذکار مقدس و افکار مبارک
که همگی در مسجد و طبیعتاً همراه با وضو و طهارت است. اعتکاف، هم حج است، هم جهاد
و هم امر به معروف. از سویی محرمات و احکام اعتکاف، حج را برای انسان تداعی می‌کند
و از سوی دیگر شرکت در اعتکاف، افزون بر آنکه ورود به عرصۀ جهاد با نفس است، روحیۀ
معنوی و توجه به ارزش‌های الهی را در همگان تقویت می‌کند. حضور جمعی در اعتکاف،
امر به معروف و نهی از منکر است؛ آن هم امر و نهی عملی، نه زبانی.
بنابراین، اعتکاف تنها یک رفتار فردی
نیست، بلکه به تعبیر امروزی‌ها یک راهبرد «اصلاح فرد و محیط» است. اعتکاف در عینِ
خلوت، جلوت است، در عین کناره‌گیری، حضور در جمع است و در عین خودسازی، دیگرسازی
است و… .