مقدمه
جریان غدیر و خطبه با عظمت آن فقط یک قصّه تاریخی خاص نیست که زمان آن گذشته و هیچ نقشی در امروز و فردای جامعه اسلامی نداشته باشد، و همین طور یک حادثه شخصی نیست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فقط امیر مؤمنان علی علیه السلام را به عنوان وصی خود معرّفی نموده باشد و در نتیجه تاریخ مصرف و مبحث آن گذشته باشد؛ بلکه در غدیر خم و خطبه غدیریّه، توسط پیامبر دوراندیش و آینده نگر اسلام، تاریخ کلّ بشریت رقم خورد؛ چرا که امامت تمامی امامان دوازده گانه در طول تاریخ مطرح و تبیین شد؛ حقیقتی که از امیر مؤمنان علیه السلام آغاز می شود و به مهدی صاحب الزمان علیه السلام منتهی می گردد.

در بخشهای پایانی خطبه غدیریه، رئوس برنامه های مهدی موعود علیه السلام بیان شده تا هم خط سیر تاریخ جامعه اسلامی ترسیم گردد و هم آینده روشن و زیبای جامعه بشری نشان داده شود؛ لذا دعوت مردم و بیعت گرفتن از آنان بر همین محور کلّی بوده است.

در بخشی از این خطبه می خوانیم: «ای مردم! پس از خدا بترسید و با علی و حسن و حسین «وَالاَْئِمَّةَ کَلِمَةً طَیِّبَةً باقِیَةً؛ و امامان به عنوان کلمه پاکیزه باقیه» بیعت کنید! هر کس حیله کند، خداوند او را هلاک می کند و هر کس وفا کند، مورد رحمت الهی قرار می گیرد.»

حضرت قائم علیه السلام ، خاتم امامان
اوّلین نکته ای را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره حضرت مهدی علیه السلام در خطبه غدیر گوشزد می کند، این است که مهدی علیه السلام از ما خانواده نبوت و امامت است: «مَعاشِرَ النّاسِ اِنِّی نَبِیٌ وَعَلِیٌّ وَصِیّی اَلا اِنَّ خاتَمَ الاَْئِمَّةِ مِنّا الْقائِمُ الْمَهْدِیُّ؛ ای مردم! به درستی من نبی، و علی وصی من است. بدانید که آخرین امام از ما، مهدی قائم است.»

البته این اوّلین بار نبوده که حضرت بر این مسئله تصریح نموده؛ بلکه قبل از خطبه غدیر بارها و بارها این مسئله را برای مردم بیان کرده است.

در اوایل بعثت فرمود: «لا تَذْهَبُ الدُّنْیا حَتّی یَلِیَ اُمَّتِی رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَیْتِی یُقالُ لَهُ الْمَهْدِیُّ؛ دنیا به پایان نرسد، مگر اینکه امّت مرا مردی از اهل بیت من سرپرستی [ و رهبری ] کند که به او مهدی علیه السلام گفته می شود.»

و در روایات دیگر کاملاً مشخص نمود که مهدی علیه السلام از نسل علی و فاطمه علیهماالسلام و از فرزندان امام حسین علیه السلام می باشد و سرانجام دقیقا بیان فرمود: «فَإِذا مَضَی الْحَسَنُ فَبَعْدَهُ ابْنُهُ الْحُجَّةُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهم السلام ؛ و پس از حسن [عسکری علیه السلام ] فرزندش حجّة بن الحسن بن علی ( علیهم السلام ) می باشد.»

دین اسلام دین جهانی
قرآن کریم این وعده را به بشریت می دهد که روزی فرا خواهد رسید که دین حق یعنی اسلام فراگیر و جهانی شود؛ آنجا که می فرماید: «هُوَ الَّذِیآ أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ »؛ «او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا آن را بر همه آیینها غالب گرداند؛ هر چند مشرکان کراهت داشته باشند.»

اگر چه امروزه اسلام بر بیش از یک چهارم دلها و سرزمینها حکومت می کند و از شبه جزیره عربستان به تمام قاره ها و کشورها راه یافته؛ امّا تحقق کامل وعده الهی فقط در زمان حضرت مهدی علیه السلام ممکن است؛ چنان که روایات فراوانی از طریق معصومان علیهم السلام بر این امر گواهی می دهند، از جمله امام باقر علیه السلام در ذیل آیه فوق فرمود: «اِنَّ ذلِکَ عِنْدَ خُرُوجِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ صَلَواتُ اللّهِ فَلا یَبْقی اَحَدٌ اِلاَّ اَقَرَّ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ؛ این مسئله (فراگیر شدن دین اسلام) در زمان قیام مهدی علیه السلام از آل محمد ـ که درود خدا بر او و آل او باد ـ خواهد بود. پس احدی باقی نمی ماند، مگر آنکه اقرار به [رسالت] محمد صلی الله علیه و آله می کند.»

خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز فرمود: «لا یَبْقی عَلی وَجْهِ الاَْرْضِ بَیْتُ مَدَرٍ وَلا وَبَرٍ اِلاَّ أَدْخَلَهُ اللّهُ الاِْسْلامَ؛ هیچ خانه خشت و گلی و خیمه ای بر زمین نمی ماند، مگر اینکه خداوند اسلام را در آن داخل می کند [و اسلام شهر و روستاها و بیابانها را درمی نوردد].»

آن حضرت در خطبه تاریخی غدیریه در حضور بیش از یکصد هزار نفر این بشارت را داد که در زمان حضرت مهدی علیه السلام اسلام جهانی خواهد شد؛ آنجا که فرمود: «اَلا اِنَّهُ الظّاهِرُ عَلَی الدِّینِ؛ بیدار باشید او (مهدی) غالب براساس دین است.»

البته پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش از آن، بارها این امر حیاتی را با صراحت به گوش مردم رسانده بود. یک جا فرمود: «سوگند به آنکه مرا به حق، بشارت دهنده برانگیخت! اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی می کند: «حَتّی یَخْرُجَ وَلَدِی الْمَهْدِیُّ... وَتُشْرِقُ الاَْرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَیَبْلُغَ سُلْطانُهُ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ؛ تا اینکه فرزندم مهدی علیه السلام [در آن] قیام کند... و زمین به نور پروردگارش روشن شود و حکومت او شرق و غرب را فرا گیرد.»

انتقام از ظالمان
جای تردید نیست که در طول تاریخ، ستمگران ظلم بی شماری نسبت به بشریت، مخصوصا انبیا و اولیا علیهم السلام روا داشته اند؛ علی الخصوص پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و آل او بیشترین ستمها را از ستمگران تحمل نموده اند و هنوز هم که هنوز است انتقام این جنایات و ستمگریها گرفته نشده و این عقده در دل همه بشریت به خصوص آل محمد صلی الله علیه و آله باقی است. هر چند عقیده ما این است که در روز قیامت ظالمان به جزای خویش خواهند رسید، ولی با این حال برای عبرت و درس گیری و همین طور برای تشفی دل مظلومان عالم در همین دنیا نیز از آنان انتقام گرفته می شود. این امر در دوران منتقم آل محمد صلی الله علیه و آله ، منتقم همه مظلومان، مهدی صاحب الزمان علیه السلام تحقق خواهد پذیرفت.

حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر این تسلّی را به مظلومان عالم داد که مهدی علیه السلام انتقام آنها را خواهد ستاند؛ آنجا که فرمود: «اَلا اِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مَنَ الظّالِمِینَ؛ بیدار باشید او (مهدی) به حقیقت انتقام گیرنده از ظالمان است.» و در ادامه فرمود: «اَلا اِنَّهُ الْمُدْرِکُ بِکُلِّ ثارٍ لاَِوْلِیاءِ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ؛ آگاه باشید او است که انتقام خون دوستان خدای عزیز و جلیل را می گیرد.»

در دعای شریف ندبه در صبح جمعه می خوانیم: «أَیْنَ الطّالِبُ بِذُحُولِ الاَْنْبِیاءِ وَاَبْناءِ الاَْنْبِیاءِ اَیْنَ الطّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِکَرْبَلاءِ؛ کجاست آن [منتقمی] که از ستم [ظالمان] بر پیامبران و اولاد پیغمبران دادخواهی کند؟ کجاست خون خواه [جدّ غریبش] شهید کربلا؟»

پیروز میدانها
از پرسشهایی که همیشه درباره قیام حضرت مهدی علیه السلام رخ می نماید، این است که حضرت مهدی علیه السلام چگونه با شمشیر در مقابل سلاحهای پیشرفته و وحشتناک عصر ما و یا عصرهای بعد مقابله می کند و بر آنان غالب می گردد؟ پاسخ این پرسش در جای خود بیان شده که با قدرت الهی و اعجاز آن حضرت، هم اسلحه های پیشرفته و مدرن بشری از کار می افتد و هم خداوند قدرتها و نیروهای فوق العاده قوی را در اختیار آن حضرت قرار می دهد که به سرعت بر قدرتهای ستمگر و اسلحه های مدرن آنها غالب می شود.

رسول خدا صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر سر بسته و به گونه ای اجمالی از غلبه و پیروزی حضرت مهدی علیه السلام بر تمام قدرتها و زورمداران خبر داده است؛ آنجا که می فرماید: «اَلا اِنَّهُ فاتِحُ الْحُصُونِ وَهادِمُها؛ بیدار باشید او (مهدی) فاتح قلعه ها و منهدم کننده آنهاست.» فرق نمی کند این دژها همان قلعه های قدیمی باشد و یا سنگرهای محکم سیمانی و سپرهای موشکی و ضدموشکی و فرق نمی کند اسلحه ها شمشیر و تفنگ و توپ و تانک باشد و یا اسلحه های پیشرفته اتمی و انواع جدید آن. قدرت و توان حضرت مهدی علیه السلام همه آنها را درهم خواهد شکست و بر همه آنها غالب و پیروز خواهد شد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در ادامه می فرماید: «اَلا اِنَّهُ قاتِلُ کُلِّ قَبِیلَةٍ مِنْ اَهْلِ الشِّرْکِ؛ بیدار باشید او کشنده هر قبیله ای از اهل شرک است.» این شرک در هر لباس و در هر نقطه و با هر قدرت و امکاناتی که باشد، توسط آن حضرت از پا در خواهد آمد و یا قدرت هدایتی آن حضرت بر آنها غالب می شود و منجر به هدایت آنان می گردد. در برخی نقلها آمده است: «اَلا اِنَّهُ غالِبُ کُلِّ قَبِیلَةٍ وَهادِیها؛ آگاه باشید که او (مهدی) غالب بر هر قبیله ای و هدایتگر آن خواهد بود.»

خاتم پیامبران صلی الله علیه و آله در قسمت دیگر می فرماید: «اَلا اِنَّهُ لا غالِبَ لَهُ وَلا مَنْصُورَ عَلَیْهِ؛ هشدار که کسی بر او (مهدی) غالب [و پیروز] نخواهد شد و علیه او یاری نخواهد گشت.»

وارث تمام علوم
در عصر مهدوی، پیشرفت علوم دینی و بشری به اوج خود خواهد رسید؛ چرا که آن حضرت تمام علوم انبیا و امامان قبل از خود را داراست و از بحر بی پایان علوم الهی بهره می برد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به این امر اشاره نموده است. در یک جا می فرماید: «اَلا اِنَّهُ الْغَرّافُ مِنْ بَحْرٍ عَمِیقٍ؛ هشدار که او از دریایی ژرف (علوم بی نهایت الهی) پیمانه هایی افزون گیرد.»

و در جای دیگر می فرماید: «اَلا اِنَّهُ وارثُ کُلِّ عِلْمٍ وَالْمُحِیطُ بِهِ؛ بیدار باشید که او وارث تمام دانشها [ی گذشتگان[ است و احاطه کامل بر آنها دارد.» راستی این تعبیر، با لفظ «کُلّ» در بخش علم، نشانگر فراگیری و عمومیّت دانش وسیع آن حضرت است. در نتیجه باید گفت آن حضرت جامع علوم تمام گذشتگان خصوصا انبیاست و به کتب آسمانی آنان نیز احاطه کاملی دارد.

حضرت صادق علیه السلام فرمود: «امام زمان (مهدی علیه السلام ) ندا می دهد: هر کس که کتابها [ی آسمانی] و صحف [انبیا] را می خواند، پس باید از من بشنود! سپس ابتدا می کند به [خواندن] صحفی که خداوند بر آدم و شیث نازل فرمود و امت [و پیروان] آدم و شیث علیهماالسلام می گویند: به خدا سوگند! این همان صحف واقعی است و به راستی ما را نشان داد آنچه نمی دانستیم و در آن وجود دارد و آنچه بر ما مخفی مانده و آنچه از آن افتاده و تبدیل و تحریف شده بود.

آن گاه تورات و انجیل و زبور را می خواند و اهل تورات و انجیل و زبور می گویند: به خدا سوگند! تورات جامع و زبور تمام و انجیل کامل این رسول خدا صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر سر بسته و به گونه ای اجمالی از غلبه و پیروزی حضرت مهدی علیه السلام بر تمام قدرتها و زورمداران خبر داده است

است و به راستی آن چندین برابر آن چیزی است که ما قبلاً خوانده بودیم.»

راز این همه دانش گسترده این است که آن حضرت، از جانب خدا سخن می گوید و از منبع علوم بی نهایت الهی بهره می برد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به این امر اشاره نموده، می فرماید: «اَلا اِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَالْمُشَیِّدُ لاَِمْر آیاتِهِ؛ بیدار باشید که او از سوی پروردگارش خبر می دهد و آیات و نشانه های او را محکم و برپا می کند.»

در بحار الانوار ذیل جمله فوق به این صورت آمده: «وَالْمُنَبِّهُ بِأَمْرِ اِیمانِه؛ و آگاه کننده به امر ایمان او (خدا) است.»

گوشه هایی از اوصاف و مقامات آن حضرت
1. استوار و محکم
«اَلا اِنَّهُ الرَشِیدُ السَّدِیدُ؛ هشدار که او به رشد [واقعی] رسیده و استوار است.»

2. اختیار دار هستی به امر الهی
«اَلا اِنَّهُ الْمُفَوَّضُ اِلَیْهِ؛ آگاه باشید هموست که [اختیار امور جهانیان و آیین آنان] به او واگذار شده [و از طرف خداوند و با اذن او برخوردار از ولایت تکوینی] است.»

3. بقیة اللّه
تنها حجّت باقی مانده بر زمین اوست: «اَلا اِنَّهُ الْباقِی حُجَّةً وَلا حُجَّةَ بَعْدَهُ؛ آگاه باشید که حجت باقی مانده اوست و پس از او حجّتی [و امامی] نخواهد بود.»

4. حق در نزد اوست
حق واقعی در مسیر امامتی است که با امیر مؤمنان علیه السلام آغاز و با مهدی موعود علیه السلام خاتمه می یابد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه غدیریّه فرمود: «وَلا حَقَّ اِلاَّ مَعَهُ وَلا نُورَ اِلاَّ عِنْدَهُ؛ هیچ حقی نیست مگر اینکه با اوست و هیچ نوری نیست مگر اینکه نزد اوست.» هر چه غیر او و در مسیری جز او باشد، باطل و دچار تاریکی و ظلمات است.

5. ولی و امین الهی
طبق روایات فراوان هیچ گاه زمین خالی از حجّت نمی شود؛ خواه آشکار باشدو یا پنهان و پشت پرده. در این دوران حجت الهی همان مهدی علیه السلام است که قرنها قبل از غیبت آن حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این مسئله را در خطبه غدیر گوشزد فرموده است: «اَلا وَاِنَّهُ وَلِیُّ اللّهِ فِی اَرْضِهِ وَ حَکَمُهُ فِی خَلْقِهِ وَ اَمِینُهُ فِی سِرِّهِ وَعَلانِیَتِهِ؛ آگاه باشید به راستی که او ولیّ خدا در زمین و داور او در میان مردم و امانتدار امور آشکار و نهان اوست.»

بشارت به مهدی علیه السلام در ادیان دیگر
همچنان که قرآن کریم می فرماید: «وَ لَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنم بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الاْءَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّــلِحُونَ »؛ «در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: بندگان شایسته ام وارث [حکومت[ زمین خواهند شد.» تمام ادیان الهی اعتقاد به منجی و مصلح دارند و همه به آمدن آخرین منجی بشارت داده اند و در کتب اصلی و غیر تحریف شده به شخص حضرت مهدی علیه السلام بشارت داده شده و در کتابهای موجود فعلی دردست پیروان ادیان اشاراتی به این مسئله شده است.

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله با توجه به احاطه ای که به کتب آسمانی و مذاهب گذشتگان داشته اند، این جمله رسا را در غدیر خم اعلام فرمودند: «اَلا اِنَّهُ قَدْبَشَّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ بَیْنَ یَدَیْهِ؛ آگاه باشید که تمامی گذشتگان به [ظهور] او بشارت داده اند.»

این جمله نشان می دهد که در کتب ادیان گذشته صریح تر از آنچه موجود است، به آمدن حضرت مهدی علیه السلام اشاره شده و گذشت زمان و دست تحریف گران آن را تغییر داده است.

از مهم ترین دستاوردهای قیام مهدی علیه السلام
ظهور و قیام حضرت مهدی علیه السلام دستاوردها و برکات بی شماری برای بشریت دارد؛ از عدالت فراگیر و همه جانبه گرفته تا امنیت واقعی در ابعاد مختلف، و از پیشرفت شگرف علوم گرفته تا رشد عقلانی بشر و غیره.

یکی از مهم ترین دستاوردهایی که در خطبه غدیر مورد اشاره قرار گرفته، این امر است که در آن زمان با هر کس به اندازه استعداد، لیاقت و توان علمی او برخورد می شود. لیاقت محوری همه جانبه فقط در آن زمان تحقق خواهد یافت و در آن دوره است که نه کسی بیش از حق خود دریافت می کند و نه کم تر از آن.

حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله با توجّه به اهمیّت این دستاورد فرموده است: «اَلا اِنَّهُ قَسِیمُ [یَسِمُ] کُلِّ ذِی فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَکُلِّ ذِی جَهْلٍ بِجَهْلِهِ؛ هشدار که او هر صاحب فضلی را به اندازه ارزش و فضل او و هر نادانی را به اندازه نادانی اش تقسیم [و نشان] می کند.»

راستی از دیرینه ترین آرزوهای بشری لیاقت محوری بوده است؛ حتی آنانی که زیاده خواه هستند، در مواردی، تن به لیاقت محوری می دهند و فطرت و وجدان آنان نیز همواره آنها را به این موضوع ترغیب و تشویق می کند.

جمع بندی سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر نشان می دهدکه حضرت آینده بس روشنی را برای بشر ترسیم کرده و رئوس و کلیّات اوصاف و برنامه های حضرت مهدی علیه السلام را به زیبایی ترسیم و تبیین نموده است.