مساجد اصفهان؛ تجلی هنر کاشی‌کاری در معماری ایرانی اسلامی
۱۳۹۲/۰۱/۰۵

خبرگزاری فارس: گنبدهای فیروزه‌ای مساجد میدان امام اصفهان به عنوان نمادی از آسمان، گویی روح معنویت را در چشمان گردشگران به ودیعه می‌گذارد و نور الهی را در کالبد انسان‌ها می‌دمد.

به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان این شهر از قدیم‌الایام به دلیل مساجد متعدد با معماری بی‌نظیر آنها، به شهر گنبدهای فیروزه‌ای معروف بوده است، جایی که روح انسان با اتصال به عالم بالا لحظاتی از عالم مادی رها می‌شود و در آسمان معنویت به پرواز درمی‌آید.

*‌  ‌مسجد شیخ لطف‌الله، آمیزه‌ای بی‌نظیر از نقش و اسلیمی

مسجد شیخ‌ لطف‌‌الله که آمیزه‌ای بی‌نظیر از نقش و اسلیمی است یکی دیگر از بناهای باشکوه شرق‌ میدان‌ امام‌ خمینى‌ (ره‌) است که در مقابل‌ قصر شاه‌ عباس‌ صفوى‌(عالى‌ قاپو) واقع‌ شده‌ است.

این مسجد به‌ دستور شاه‌ عباس‌ صفوى‌ بنا شده و به‌ نام‌ عالم‌ بزرگ‌ «لطف‌‌الله عبدالکریم‌ میسى‌» یکى‌ از فقهاى‌ امامیه‌ نامیده‌ شده است‌ که‌ اصلیت‌ او از جبل‌ عامل‌ لبنان‌ است‌ و دوران‌ صفوى‌ به‌ ایران‌ آمده بود.

بنا به نقلی مشهور پس‌ از این‌ که‌ ازبک‌ها محل اقامت‌ شیخ‌ لطف‌الله را در قزوین‌ اشغال‌ کردند شاه‌ عباس‌ وى‌ را به‌ نزد خود فراخواند و  وی مدرسه‌ و همین‌ مسجد را که‌ به‌ نام‌ او مشهور شد بنا نهاد و به‌ مدت‌ 17 سال‌ کار بناى ‌ساختمان‌ مسجد ادامه‌ پیدا کرد.

این مسجد که یکى‌ از زیباترین‌ آثار تاریخى‌ شهر اصفهان‌ به‌ شمار مى‌رود داراى‌ گنبدى‌ است‌ که‌ از درون‌ و بیرون‌ با کاشى‌‌کارى‌هاى‌ زیبا پوشیده‌ شده‌ است‌

این‌ گنبد روى‌ چندین‌ طاق‌ کنگره‌‌دار مرتفع‌ استوار است‌ و با آیات‌ قرآنى‌ آراسته‌ شده‌ و در فراز آن‌ دایره‌اى‌ وجود دارد که‌ داراى‌ منافذى‌ با تزیینات‌ فلزى‌ است‌ و براى‌ روشنایى‌ و تهویه‌ به‌ کار مى‌رود.

این‌ گنبد با‌ نقش‌های‌ اسلیمى‌ بسیار ظریفى‌ تزیین‌ شده‌ است‌ که در قشر خارجى‌ به یک ستاره هشت‌گوش‌ ساخته‌ شده‌ از کاشى‌هاى‌ معرق‌ رنگارنگ‌ منتهى‌ مى‌شود.

محراب‌ از یک‌ طاق‌ دندانه‌ دار تشکیل‌ یافته‌ که‌ بر فراز آن‌ نقوش‌ ظریف‌ اسلیمى‌ نقش‌ شده‌ است‌ و این‌ طاق‌ کنگره‌دار از داخل‌ داراى مقرنس‌هاى‌ صدفى‌ شکل‌ است‌ که‌ در انتهاى‌ آن‌ به‌ نقوش‌ گیاهى‌ زیبایى‌ آراسته‌ شده‌ است‌

*‌ مسجد امام، اوج هزار سال معماری در ایران

اوج هزار سال معماری در ایران مسجد امام که شاهکار جاویدان معماری، کاشی‌کاری و نجاری است در جنوب میدان نقش قرار دارد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود.

ساخت این مسجد که به مسجد جامع عباسی نیز شهرت دارد به فرمان شاه‏ عباس اول و در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسیده است.

معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب‌علی بیک الله بوده‌اند و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی و محمد صالح امامی در آن کتیبه‌نگاری کرده‌اند.

این مسجد از نظر ویژگی‌های معماری، تزیینات غنی و آثار نفیس دیگر از برجسته‌ترین آثار معماری ایران است و نمایان‌گر اوج هنر یک هزار سال مسجد سازی در ایران است.

قوس نیم گنبد سر در خارجی مسجد 27 متر بلندی دارد و بلندی مناره‌ها در حدود 33 متر است، مناره‌های بالای شبستان از آن هم بلندتر است در حالی که گنبد روی آن بلندتر از همه قرار واقع گردیده است.

*‌ زبان گویای معماری بنا در فراخواندن مومنان به پناه مسجد

جلوخان مسجد حالتی دعوت کننده دارد که جمعیت بیرون را به پناه، امنیت و تجدید قوا در مسجد فرا می خواند.

نمای حیاط به دالان‌ها، طاقچه‌ها، توده‌های مقرنس‌های روشن و نوارهای درازی از کتیبه‌های سفید درخشان آراسته است و سراسر آن از کاشی‌های هفت رنگ الوان پوشیده شده که مایه‌های آبی بر بالای پوشش زیرین مرمر با مایه‌های طلایی مستولی است. دوقابی که در دو طرف مدخل واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز می خواند.

حجم جالب توجه این نما که گاه بر اثر رنگ آبی درخشانش حالتی اثیری پیدا می‌کند به طور کامل بر میدان مسلط است و در تضاد با کاخ برازنده شاهی، برتری خیره‌کننده دین را بر قدرت دنیوی و اهمیت اساسی دین را در زندگی شهر نشان می‌دهد.

 

نقشه پی و ساختمان بنا هر دو نشان دهنده اعتقاد به سادگی در اسلام است و مفهومی بنیادی را نمایان و بیان می‌کند که همانا برادری و برابری مومنان را که همگی از دسترسی بی‌واسطه به رحمت خداوندی برخوردار شده‌اند، نشان می‌دهد.

در این مسجد حرکت و ارتباط در همه جا تسهیل شده و در هیچ جا مانعی وجود ندارد به گونه‌ای که کف مسجد پله، نرده یا صفه‌ای ندارد و هیچ در بسته‌ای دیده در آن نمی‌شود ضمن اینکه هیچ دالان تونل مانند هیچ فضای اختصاصی یا جایگاه ممتازی در آن وجود ندارد.

نمازگزاران زمانی که به نماز جماعت ایستاده اند و یا به تنهایی در فضای ارتباطی پدید آمده شرکت جسته‌اند، یکدیگر را می‌بینند و با توجه به اینکه  آگاهی متقابل و عبادت مشترک هسته اصلی اسلام است می‌توان گفت در اینجا ساختمان در خدمت دین در آمده است.

*‌ محاسبه قبله توسط شیخ‌بهایی

محاسبه جهت قبله برای این بنا توسط شیخ بهائی انجام شده است و این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته تنها هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد.

 

از نکات جالب این مسجد انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی است،قطعات بزرگ سنگ‌های مرمر یکپارچه و سنگ‌آب‌های نفیس از دیگر دیدنی‌های جالب این مسجد است.

این مسجد عظیم که سبک معماری آن  به شیوه اصفهانی است، دارای دو شبستان قرینه در اضلاع شرقی و غربی صحن است که یکی از این شبستان‌ها (شبستان شرقی) بزرگ‌تر اما ساده و بی‌تزیین است و دیگری (شبستان غربی) کوچک‌تر است اما تزییناتی با کاشی‌های خشت هفت رنگ دارد و محراب آن نیز از زیباترین محراب‌های مساجد اصفهان است.

در دو زاویه جنوب غربی و جنوب شرقی دو مدرسه به طور قرینه قرار دارد که مدرسه زاویه جنوب شرقی را که حجره‌هایی نیز برای سکونت طلاب دارد، مدرسه ناصری و مدرسه زاویه جنوب غربی را سلیمانیه می‌نامند.

 

 

دو مناره در طرفین آن قرار گرفته‌اند که ارتفاع هر یک از آنها 48 متر است و این دو مناره با کاشی تزیین شده‌اند و نامهای محمد و علی به طور تکراری به خط بنایی بر بدنه آنها نقش بسته است.

گنبد بزرگ مسجد تزئینات جالبی از کاشیکاری دارد و نیز داری کتیبه‌ای به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی است

تزیینات عمده این مسجد از کاشی‌های خشت هفت رنگ است و در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای به شکل شاخص در محل معینی تعبیه شده است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل سال نشان می‌دهد و محاسبه آن را شیخ بهائی دانشمند، فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است