* بانی و واقف

بانی این بنای شکوهمند و مسجد با عظمت زنی بسیار با وقار، خردمند و ثروتمند با نام

گوهر شاد آغا یا گوهرشادبیگم از اشراف زنان خراسان و دختر امیر غیاث الدین از امرای عهد تیموری است.

وی به سال 780 ه .ق دیده به جهان گشود و در نهم رمضان سال 861 ه. ق در سن هشتاد و یک سالگی بر اثر وسوسه جمعی، به فرمان سلطان ابوسعید، برادرزاده همسرش شاهرخ در هرات به قتل رسید.

آثاری که به همت این بانوی فاضله ساخته شده عبارت است از:

1- مسجد جامع گوهرشاد در جوار حرم حضرت علی ابن موسی الرضا ( علیه السلام ).

2- مسجد جامع گوهرشاد بیگم در هرات .

3 - مدرسه و خانقاه مهد علیا گوهرشاد آغا در هرات به همراه کتابخانه ، بیمارستان و مهمانسرا.

* ویژگی های بنا

مسجد جامع گوهرشاد در مشهد مقدس رضوی یکی از مهم ترین ابنیه دوران شاهرخ تیموری بوده و در جنوب حرم مطهر حضرت رضا ( علیه السلام ) واقع شده است .

گوهرشاد آغا در سال 812 ه.ق ساخت این مسجد را شروع کرده و به موجب تاریخی که در کتیبه ایوان مقصوره و به خط پسرش بایسنقر میرزا نوشته شده ، این بنای با شکوه در سال 821 ه.ق به انجام رسیده است.

مساحت این مسجد هشت هزار و 798 متر مربع است که شش هزار و 48 متر مربع آن زیر بنا و دو هزار و 750 متر مربع دیگر مساحت صحن مسجد است. ایوان مقصوره با ارتفاع 25 ذرع ، بزرگ ترین ایوان این مسجد است که با مقرنس کاری و کاشی معرق تزیین شده است. اطراف محراب کتیبه ای از کاشی معرق به خط ثلث دارد و ارتفاع گنبد و هر یک از گلدسته ها نیز 41 ذرع است.

کتیبه ای به خط ثلث جالب از بایسنقر پسر گوهرشاد که از شاهکارهای هنر خطاطی به شمار می رود، بر پیشانی ایوان مقصوره جای گرفته است. اغلب کاشی کاری ها و تزئینات این مسجد در سال های 1053 ، 1087 و 1111 ه.ق و پس از آن صورت گرفته و ساختمان مسجد گوهر شاد نیز زیر نظر استاد قوام الدین شیرازی ساخته شده است.

* موقوفات گوهرشاد

پس از تمام شدن بنای مسجد در نیمه رجب 829 ه.ق بانو گوهرشاد، رقباتی را وقف این مسجد کرد. ایشان تولیت این موقوفات را با اولاد خود و در صورت انقراض ایشان با اولاد علی حمیدی علوی مشهدی رضوی و در صورت انقراض اولاد ذکور و اناث علوی، تولیت را با یکی از صلحای سادات رضوی مشهد قرار داد.

* مصارف موقوفات

در مورد مصارف موقوفات مقرر شد از مجموع درآمد رقبات ، یک دهم حق التولیه متولی ، یک دهم جهت کارمندان، ضابطان و عمال و معمار بقاع و مابقی درآمد، صرف عمران و آبادی مسجد گوهرشاد شود و باقیمانده درآمد هم به افراد زیر اختصاص یابد:

امام جماعت نمازهای پنجگانه، خطیب، مصدر و معرِف خوش خوان که روز جمعه و دوشنبه هر هفته برای واقفین یک جزء یا بیشتر قرآن بخواند، حافظان خوش خوان که روز جمعه یا دوشنبه هر هفته یک جزء یا بیشتر قرآن بخوانند، موذنان، فراشان و چنانچه از درآمد موقوفات چیزی اضافه آمد با صلاحدید متولی به زوار حضرت رضا (علیه السلام) از صلحا و اعراب مکه و مدینه و مسافران بدهند.

* سایر موقوفات مسجد گوهرشاد

از زمان تنظیم وقف نامه بانو گوهرشاد تاکنون عده ای از خیرین املاک و اموالی را از خانه و مزرعه و باغ گرفته تا مغازه و جوی آب و ... وقف این مسجد کرده اند تا صرف فرش و روشنایی و تعمیرات مسجد و همچنین مقرری فراشان و تطهیر و تنظیف مسجد و سایر مصارف ضروری شود.

امروزه مسجد گوهرشاد با توجه به درایتی که بانی آن در حسن معماری و رفعت بنا و انتخاب محل و همچنین تنظیم وقفنامه داشته است، به کانونی پر برکت برای رشد و توسعه فرهنگ اسلامی تبدیل شده است.