به گزارش پایگاه تخصصی مسجد؛ با شیوع کرونا و گسترش آن، یکی از اولین نهادهایی که در روزهای نخست آمادگی کامل برای مقابله با آن را داشت، مسجد بود. مسجدی ها از بسیج تا کسبه، از کودک تا بزرگسال در همه عرصههای مقابله با کرونا و آسیبهای آن حضور داشتند. آنها در زمانیکه ماسک(تنها راه مقابله با بیماری)، گران و کمیاب شد، توانستند با تولید و توزیع میلیونی آن گام بزرگی در مقابله با بیماری بردارند. اهل مسجد با حضور شبانه روزی خود توانستند، با اقدامات بی نظیری مثل توزیع آبمیوه و میانوعدههای مقوی، خستگی کادر درمان را برای دقایقی دور کنند.
بعد از فرمایشات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) مبنی بر محوریت مسجد در اقدامات مربوط به مقابله با بیماری و کمک های مردمی(تحت عنوان «رزمایش مواسات و همدلی»)، مرکز رسیدگی به امور مساجد در لبیک به فرمان رهبر انقلاب، «عملیات محله محور مسجد پایه» را آغاز کرد.
این عملیات علاوه بر اقدامات پیشگرانه کرونایی و کم کردن صدمات و آلام ناشی از آن، در موقفهای تقویم خود برنامههای مختلف فرهنگی و اجتماعی را با محوریت مقابله با کرونا و کاهش صدمات آن، دنبال میکند. از در همین راستا و با هدف کاستن آسیبهای اقتصادی، برنامههای دقیقی برای توزیع هدفمند کمکهای معیشتی طراحی شد. مساجد با هماهنگی یکدیگر خانوادههای نیازمند را شناسایی و با اشتراک گذاشتن ظرفیتهای خود اقدامات منظم و مدونی را انجام میدهند.
یکی از این مساجد، «مسجد امام رضا(علیه السلام)» در خیابان شهید کلاهدوز(دولت) قلهک به امامتِ «حجت الاسلام حسن ودود» است.
حجت الاسلام ودود در برنامهریزی برنامههای مسجد کیفیت و نظرسنجی را یکی از اصول میداند. برای مراسمات نظر سنجی و آسیبشناسی میکند. این امام جوان همچنین برای قشر کودک و نوجوان جایگاه ویژهای در تصمیم گیریها قائل است ولی با این حال از تجربهی بزرگترها غافل نیست. همه این نکته سنجیها از او یک امام جماعت موفق ساخته است. در ادامه دلایل موفقیت او و اصول مدیریتیاش را در گفتوگویش با پایگاه تخصصی مسجد ، میخوانیم.
دلایل موفقیت مسجد امام رضا(علیه السلام) و شما به عنوان امام جماعت آن چیست؟
موفقیت یک مسجد به عوامل متعددی بستگی دارد. همچنین یک سری ملاکها باعث میشود یک مسجد به مسجد محوری در سطح محله تبدیل شود که البته یک پایگاه بسیار مهم و یک جایگاه بسیار حساس است.
این عوامل عبارتند از؛ ارتباط امام جماعت با نمازگزاران، ارتباط امام جماعت با اعضای هیئت امناء و مهمتر از همه ارتباط امام جماعت با اهالی محله. الزاماً همهی افراد یک محله در مسجد حضور پیدا نمیکنند، اما امام جماعت، امام همهی آنها است. موفقیتهایی که امام جماعت میتواند بهدست آورد این است که؛ بتواند مثل یک پدر که برای همه فرزندانش پدر محسوب میشود، در آن محله، در حد یک سلام و علیک و یک حال و احوالپرسی ساده، با همهی اهالی مرتبط باشد.
همچنین، یکی از موفقیتهایی که یک امام جماعت در یک مسجد محله محور کسب میکند؛ ارتباط وی با نوجوانان و بچههای محله است. ما در مسجد امام رضا(علیه السلام) با مدارس محلهی قلهک ارتباط داریم. البته این ارتباط به دلیل شیوع بیماری کرونا و عدم حضور دانش آموزان بسیار محدود شده است. اما برنامهی ما از ۱۰ سال گذشته تا کنون این بوده که همواره در مدارس حضور داشته باشیم.
نکتهی دیگر در باب عوامل موفقیت یک امام جماعت این است که او بتواند اختلاف سلیقه ها را به اتحاد تبدیل کند. سلیقه ها را به هم نزدیک و همه را دور هم جمع کند! وقتی امام جماعت بتواند از اختلاف نظرها بهترین نتیجه ها را برداشت کند، میتوان گفت: او یک امام جماعت موفق است. با توجه به جغرافیای سنتی محلهی قلهک و وجود بافت قدیمی در این محله، تطبیق افکار جدید و امروزی با افکار سنتی کار دشواری است. اما به لطف خدا ما توانستهایم جوانان بسیاری را جذب مسجد نماییم.
یکی از کارهای مهم برای جذب حداکثری، تقسیم مسئولیتها است. از همین جهت، ما در مسجد امام رضا(علیه السلام) امور بسیاری را مثل «خواندن دعا» را به جوانها سپردهایم. برای رسیدن به موفقیت باید همهی نمازگزاران را در امور مسجد شرکت داد و با روی باز پیشنهادات آنها را پذیرفت. باید انتقادات را با جان و دل شنید و آنها را در جریان فعالیتهای صورت گرفته قرار داد.
یکی از دلایل موفقیت امام جماعت اقامه هر سه وعده نماز در مسجد است. در طول سالهای خدمتم همواره نماز صبح به صورت منظم اقامه شده است. این حضور منظم باعث شده اهالی بسیاری از نماز صبح استقبال کنند. به طوری که جماعتی که برای نماز صبح حضور مییابند با جمعیت نماز های دیگر برابری می کند. مساحت مسجد امام رضا(علیه السلام) بسیار محدود است، اما چون از مساجد قدیمی قلهک می باشد، اهالی نسبت به آن عرق دارند و این امر باعث شده مسجد امام رضا(علیه السلام) به یک پایگاه ویژه در قلهک تبدیل شود. از موارد موثر در موفقیت و محوریت یک مسجد؛ می توان به برگزاری مراسماتی مثل مراسم دعای ندبه اشاره کرد. چنین مراسمی میتواند به یک محفل دوستانه تبدیل شود و یک جمع صمیمی را دور هم جمع کند.
ما در مسجد امام رضا(علیه السلام) یک هیئت مذهبی انقلابی پایه گذاری کرده ایم که مراسمات مذهبی را به طور منظم برگزار می کند. وجود یک هیئت با هدایت امام جماعت، می تواند در فعالیتها و برنامهریزیها بسیار تاثیرگذار باشد. چیزی که از قدیم شاهد آن بودهایم این است که؛ هیئآت و مساجد پایه گذاران اصلی این انقلاب و دفاع مقدس بودهاند.
متاسفانه اکنون برخی هیئآت از دل مساجد بیرون رفته اند و در مکان دیگری فعالیت میکنند. هیئتها باید در دل مسجد حضور داشته باشند. با این که در مسجد امام رضا(علیه السلام) فضا محدود است و این مسجد در یک محله مسکونی واقع شده، اما با در نظر گرفتن این محدودیت ها این هیئت به خوبی عمل کرده، بطوری که در مناسبت ها شاهد حضور پررنگ جوانان قلهک در مراسمات آن هستیم.
امسال در محرم به دلیل محدودیت های کرونایی حیاط مدرسه نزدیک به مسجد را برای فعالیت های هیئت آماده کردیم. به هر حال مدرسه محل حضور نوجوانان است و آنها مهمترین مخاطبان مساجد هستند.
رابطهی یک امام جماعت موفق با کودکان و سایر اقشار محله باید چگونه باشد؟
کار با کودک و نوجوان چه به فرمایش پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآلهوسلم) با زبان خودشان انجام شود.
چونکه با کودک سر و کارت فتاد پس زبان کودکی باید گشاد
رسول اکرم حضرت محمد(صلی الله علیه و آلهوسلم) فرموده اند: «من کان عنده صبی فلیتصاب له» آن کس که نزد او کودکی هست باید در پرورش او کودکانه رفتار کند.
باید خلقیات و روحیات کودکان را بشناسیم. امام جماعت باید به عنوان یک مبلغ مذهبی و فرهنگی روحیات کودکان، نوجوانان و جوانان را در نظر بگیرد و خودش را با آن تطبیق دهد. وقتی یک بچه میخواهد شروع به راه رفتن کند ما با او همراه می شویم، نه اینکه او همراهمان شود. ما قدمهایمان را با قدمهای او تنظیم میکنیم تا وقتی که او راه بیفاتد و روی پای خود بایستد.
در مباحث تربیتی یک استراتژی مهم وجود دارد که معتقد است: شما از جایی شروع کنید که کودک میخواهد، اما به جایی ختم کنید که خودتان میخواهید. ولی متاسفانه در بسیاری از موارد عکس این استراتژی پیاده میشود، یعنی؛ نقطه شروع و پایان ما آنجاییست که ما میخواهیم! ما به بچهها میگوییم: بیا و نماز بخوان! در حالی که این خواسته باید پایان کار اتفاق بیافتد! بچه باید نمازخوان بشود، نه اینکه همین الان نمازخوان باشد!
با توجه به اینکه ایام متعلق به حضرت صدیقه طاهره(سلام الله علیها) است و همچنین سالروز شهادت شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی(رحمةاللهعلیه) است به جملات ارزشمند این شهید بزرگوار در رابطه با امامتِ جماعت اشاره میکنم. ایشان میفرمودند؛ هدایت و فرماندهی باید «بیا» باشد نه «برو»! این که من در مسجد منتظر بنشینم تا جوانها به مسجد بیایند کاری از پیش نمی برد! امام جماعت باید به میدان برود. من هم بر همین اساس علاوه بر جوانان محله به سراغ مدارس رفتم. مدرسه محل حضور نوجوانان است و امام جماعت اگر بخواهد از این مرکز علم آموزی جذب حداکثری داشته باشد باید از آنها غافل نشود.
من قبل از کرونا به بهانههای مختلف از سخنرانی گرفته تا اقامه نماز جماعت در مدارس اطراف حضور داشتم. یک بار برای اقامه نماز به مدرسه دخترانه دعوت شده بودم. هفتهای دو مرتبه نماز جماعت در نمازخانه این مدرسه اقامه میکردم. همان جلسه اول متوجه شدم حضور پر رنگی در نمازخانه وجود ندارد. با خودم گفتم اگر به خواندن نماز و رفتن اکتفا کنم، هنر نکردهام. هنر من این است که این صفوف فشردهتر شود.
به لطف خدا من به زبان انگلیسی آشنایی دارم. از همین رو روایاتی را به زبان انگلیسی روی وایت برد نمازخانه مینوشتم(با هماهنگی مدیر وایتبرد کوچکی را تهیه کرده بودم و احادیث را بر روی آن می نوشتم). در قدم اول باورش برای دانشآموزان سخت بود. کمی بعد، خبر این کار من مثل بمب در مدرسه منفجر شد! وقتی دانش آموزان بیشتری به نمازخانه آمدند از آنها خواستم که ترجمه حدیث را بیاورند و یا خودشان آن را ترجمه کنند. هفته بعد تعداد نمازگزاران تا سه برابر افزایش یافت! همچنین آنها سر کلاس زبان انگلیسی راجع به این موضوع با معلم خود صحبت کرده بودند که البته این موضوع برای معلم نیز شگفتآور بود.
کار به آنجا رسید که مدیر مدرسه من را به دفتر دعوت کرد و ضمن ابراز رضایت و علاقه مندی، از من تقاضا کرد در هفته یک بار کلاسی در باب مسائل دینی و اخلاقی برای بچه ها داشته باشم. همچنین من به بچههایی که علاقه مند بودند و ترجمه حدیث را پیگیری و ارائه میدادند جوایزی را اهدا میکردم. این موضوعات اثرگذار هستند. باید با استفاده از ایده ها و ابتکارات، جذابیت ایجاد کرد. چه بسا بچههایی که از محلههای دیگر به مسجد ما میآیند تا شیوه حدیث گویی به زبان انگلیسی را ببینند.
شما برای طراحی و اجرای برنامههای مسجدتان یک سری اصول را مدنظر قرار می دهید، چند اصل آن را در صورت امکان توضیح دهید.
برنامهریزی و برگزاری مراسماتی که برای همه جذاب باشد کار راحتی نیست! اما چند نکته وجود دارد که باعث می شود یک مراسم برای همه قابل استفاده و جذاب شود. البته ما در مسجد امام رضا(علیه السلام) این نکات را همیشه رعایت میکنیم.
نکتهی اول این که؛ مدت زمان یک مراسم مختصر باشد. برنامه طولانی مدت هر چقدر خوب باشد، باز هم خسته کننده خواهد بود. زمان ذکر مصیبت، سخنرانی، دعا و هر آنچه که یک مراسم نامیده میشود، باید مختصر باشد. بسیاری از نمازگزاران مسجد از کسبهی محله هستند، لذا باید طوری برنامه ریزی کرد که به کسب آنها لطمهای وارد نشود و یا باعث نشود که دیگران در مراسمات مسجد حضور پیدا نکنند.
یادم هست برای مراسم زیارت عاشورا که در وسط هفته برگزار میشد، یکی از مداحان گرانقدر به مسجد دعوت شده بودند. متاسفانه ایشان این زیارت بسیار طولانی خواندند. مداح محترم وسط دعا گریز میزدند و ذکر میگفتند. در آخر از ایشان خواستم فقط فرازهای زیارت را قرائت کنند تا کسبه هم بتوانند از آن فیض ببرند. البته این امر در مناسبتها و ایام خاص اشکالی ندارد و میتوان زیارتها و دعاها را به شکل دیگری قرائت کرد. اما مختصر بودن برنامه در هر شرایطی باعث استقبال بیشتر از آن میشود.
نکتهی دوم درباره برگزاری مراسمات، پرهیز از سنگین بودن محتوای سخنرانی است. باید بیان سخنرانی همه فهم باشد تا اثر گذار شود.
نکتهی سوم، برنامهها بر اساس آسیب شناسی و ارزیابی، طراحی شوند. همچنین در همین راستا لازم است دربارهی هر برنامهای نظرسنجی شود. که اگر خوب است دلایل آن چیست و اگر مناسب نبود علت آن چه چیزی میتواند باشد.
نکتهی مهم دیگر این است که یک برنامه و یک سخنرانی باید کاربردی باشد. مراسم طوری برنامهریزی شود که از سخنران گرفته تا مدعو بعد از برنامه بگویند: واقعاً استفاده کردیم! این موضوع خیلی مهم است! یک برنامه خوب برنامه ای است که؛ همه اقشار سنی بتوانند از آن استفاده کنند. اگر یک برنامه تأثیرگذار نیست، برگزار نشود بهتر است.
گاهی مواقع به جای سخنرانی بهتر است مسائل کاربردی مثل طب سنتی گفته شود.
رابطه شما با ارکان مسجد از قبیل بسیج، کانون و هیئت امناء چگونه است؟
ما در در مسجد امام رضا(علیه السلام) بسیج و کانون نداریم. زیرا مسجد جامع قلهک هم بسیج دارد و هم کانون. اکثر اهالی منطقه در آن عضو هستند. ما هم با بسیج و کانون آنجا در ارتباط هستیم. لذا الزامی برای تاسیس پایگاه و کانون مشاهده نکردیم. اما ضرورت تاسیس یک هیئت به عنوان یک کانون مذهبی و فرهنگی بیشتر احساس میشد که ما هم یک هیئت مذهبی تاسیس کردیم.
هیات امناء یکی از ارکان اصلی مسجد است. یکی از مهمترین کارها برای پیشبرد اهداف مسجد ارتباط قوی و مشاوره با اعضای آن است معمولاً اعضای این هیئت جوان نیستند و ممکن است در برنامهریزی اختلاف سلیقه به وجود آید. اما ما در مسجد تجربه را در کنار شور جوانی نیاز داریم. به همین خاطر تلفیق تجربه و جوانی اساس ترکیب هیئت امنای مسجد امام رضا(علیه السلام) است. هیئت امناء باید بازوی مشورتی امام جماعت باشد.
اعضای هیئت امنا فقط برای کارهای مادی، اجرایی و ساخت و ساز ظاهر مسجد نیستند. در مسجد ما هیئت امناء علاوه بر نقش اجراییاش بازوی مشورتی برنامه هاي محتوایی است. برای ایجاد ارتباط خوب با آنها باید از تجربه ایشان در محتوا بهره برد. برای ترکیب بندی این هیئت باید رسیدن به اهداف تربیتی و فرهنگی را مورد توجه قرار داد.
امام جماعت موفق معمولاً به امام جماعتی اطلاق میشود که فراتر از مسجدش میاندیشد. در این باب تجربه خود را بگویید.
همانطور که از سردار شهید سلیمانی نقل کردم؛ امام جماعت نباید حیطهی امامتِ خود را به چارچوب مسجد ختم کند. حداقل حیطه امامتِ یک مسجد، محله است. محله ای که در آن زندگی میکند، خرید می کند و با افرادش ارتباط دارد.
اولویت من به عنوان امام محله همواره این است که از مغازه هایِ محله خرید کنم. اگر کار خیاطی دارم به سراغ خیاط محله میروم و همینطور سایر خدمات.
وقتی یک امام جماعت حیطه امامتش را فراتر از مسجد بداند، قطعاً با ائمه جماعات مساجد منطقه نیز مرتبط میشود و برای بهبود شرایط محله با آنها هم فکری میکند.