-
جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامى
-
راهبردهاى اجرایى به منظور احیاى مساجد
-
صفحه 359 از 383
برای شماره صفحه باید عدد وارد کنید.
1 ـ تقویت روحیه مشارکت مردم در فعالیتهاى جمعى مساجد، که در این
زمینه لازم است. تبلیغات صحیح و دامنهدارى به منظور نشان دادن قدرت مساجد
و بهرهبردارىهاى چند منظوره از آن صورت گیرد، البته سنّت بهرهبردارى چند
منظوره از مساجد، ابتکار حضرت رسول صلىاللهعلیهوآله در صدر اسلام بود که براى پیشبرد
اهداف اسلام، مسجد را تبدیل به مرکز سیاستها و امور اجتماعى و تبلیغات اسلامى
کرده بودند، چنانکه خود حضرت رسول صلىاللهعلیهوآله در فضاى مسجد به حلّ و فصل
مسائل مسلمین و تشکیل شوراهاى گوناگون اجتماعى، سیاسى و فرهنگى
و غیره اقدام مىکردند.
امروز نیز وظیفه اسلامى مسلمین حکم مىکند سیره حضرت رسول صلىاللهعلیهوآلهرا
ادامه دهند و به مساجد در قالب پایگاه اسلام، اهمیّت دهند.
در این باره همانگونه که بیان شد، لازم است که تبلیغات جدىتر
و دامنهدارترى از سوى مسئولین ذىربط با هدف نشان دادن قدرت روحى
و معنوى مساجد و جایگاه این پایگاه در اسلام اتّخاذ شود.
همچنین در اجراى این هدف، لازم مىآید که مسئولین مساجد، برنامههاى
گوناگونى به منظور تقویت روحیه مشارکت مردم در مساجد به اجرا در آورند؛
از جمله تشکیل شوراهاى محلّى در مساجد با هدف حلّ و فصل مشکلات
اجتماعى ـ فرهنگى و سیاسى و غیره در هر محله، نظر خواهى از مردم و مشورت
با آنان؛ این شوراها باید در دوران مختلف سنّى در مساجد هر محلّه و با اهداف
و سازماندهى معیّن و منظّم بر پا شود.
امام جماعت هر مسجد به صورتى فعال به برنامهریزى امور مسجد
مىپردازد و هر روز را به امرى خاص در مسجد اختصاص مىدهد؛ در این زمینه
حتّى مىتوان از مشاوران امور خانوادگى نیز در مساجد بهره جست و با جذب
خانوادهها در این مجالس و محافل و دعوت از کارشناسان امر یا خود ائمه جماعت
مساجد، بسیارى از مسائل خانوادگى در هر محلّه را حل کرد.
امام جماعت هر مسجد باید با مردم همان محلّه زندگى کند و در مسائل
و مشکلات آنان شریک باشد، علاوه بر این، امام جماعت مسجد باید اطلاعات
کافى داشته باشد و اطلاعات خویش را نیز در زمینههاى گوناگون علمى ـ احکام
فرهنگى و سیاسى و غیره تقویت کند.
2 ـ انتشار نشریهاى کاربردى که حاوى مطالبى به منظور شناساندن فرهنگ
اصیل اسلامى، هنر اسلامى، معرفى فعالیتهاى فرهنگى ـ سیاسى و اجتماعى
وغیره مساجددرسطح کشور و دیگر کشورهاى اسلامى و غیر اسلامى جهان، باشد.
3 ـ انتخاب هر ساله مسجد نمونه و مدیران نمونه مساجد و معرفى
فعالیتهاى مساجد کشور از طریق رسانههاى گروهى.
3 ـ ایجاد و گسترش کلاسهاى متفاوت در مساجد در زمینههاى گوناگون
اسلامى و فرهنگى به منظور جذب جوانان به مسجد.
4 ـ همکارى سازمانها و ارگانهاى گوناگون کشور به منظور تأمین امکانات
مورد نیاز مساجد و کمک و همکارى با مساجد.
5 ـ تهیه امکانات و تجهیزات فرهنگى در مساجد از قبیل: تشکیل نوارخانه
(حاوى نوارهاى کاست و ویدئویى آموزشى در زمینههاى مذهبى، احکام، فرهنگى
و اجتماعى و غیره) وسایل صوتى و نیز لزوم تشکیل کتابخانههاى مجهز در هر
مسجد به منظور تغذیه فکرى، معنوى و فرهنگى همه گروهها.
6 ـ لزوم آگاهى دادن به مردم و جوانان در زمینههاى سیاسى، اجتماعى
و ارائه تحلیلهاى منطقى در مساجد.
7 ـ برنامهریزىهاى طولانى و دراز مدت به منظور تقویت و رایج کردن ایمان
در نوجوانان و جوانان.
8 ـ تشکیل کانونهاى گوناگون دانش آموزى، دانشجویى و صنفى جوانان در
مساجد و برنامهریزىهاى منظم به منظور اجراى فعالیّتها و برنامههاى متفاوت
هنرى و فرهنگى و مذهبى به مناسبتهاى گوناگون.
9 ـ تشکیل نمایشگاهها و نیز برگزارى مسابقات فرهنگى از قبیل نقّاشى،
طراحى، خاطرهنویسى، خوشنویسى، مفاهیم قرآنى و غیره در زمینههاى متفاوت
و مقاطع گوناگون سنّى، این مسابقات مىتواند در چند مرحله برگزار شود.
مرحله مقدماتى این مسابقات در کلیّه مساجد شهرستانها برگزار شود و برگزیدگان
این مرحله به مرحله استانى و سپس کشورى راه یابند.
با این کار مىتوان علاوه بر جذب جوانان و نوجوانان به مساجد کشور، آنها را
با آیات و مفاهیم متعالى قرآنى و اسلامى نیز آشنا کرد.
در این زمینه لازم است که تبلیغات هدفدارى در سطح مساجد محله با
مدیریت مدیران مساجد، صورت گیرد.
10 ـ شناساندن نقش و جایگاه مساجد به دانشآموزان در مدارس، برگزارى
برنامههاى فرهنگى در این امتداد و ترغیب دانشآموزان به شرکت در این امور.
11 ـ تشکیل کلاسهاى تقویت درسى در مساجد و استفاده از معلمان و
مربیان مؤمن، متعهد و متخصّص حزب اللّهى داوطلب در این کلاسها.
تعهد و ایمان معلمان در این کلاسها مهمترین عامل به شمار مىرود، زیرا از
این طریق مىتوان علاوه بر تقویت وضع علمى دانشآموزان، آنان را با فرهنگ
اسلامى و قرآنى و ملى و فرهنگى کشورشان آشنا کرد و به حضور در مسجد ترغیب
نمود.
12 ـ توجّه بیشتر به وضع امکانات رفاهى و بهداشتى مساجد.
13 ـ تکریم از خادمان مسجد.
14 ـ اقامه نماز صبح در مساجد.
15 ـ برپایى اردوهاى گوناگون فرهنگى و مذهبى از سوى مساجد.
16 ـ تشکیل اردوگاههاى مسجد در شهرهاى گوناگون.
17 ـ گسترش برگزارى مجالس جشن و مولودى ائمه و غیره در مساجد.
18 ـ گسترش دفاتر قرض الحسنه در مساجد.
توجه به این نکته لازم است که هیچ چیز بیشتر از خالى شدن مساجد از نسل
جوان باعث شادى دشمنان اسلام و انقلاب نمىشود، دشمنان اسلام با هزاران
ترفند در آرزوى چنین روزى به سر مىبرند که مساجد از نسل جوان خالى شود.
بیائید مسئولیتهاى خود را در قبال ترفندهاى شیطانى دشمنان قسم خورده
اسلام و انقلاب بشناسیم و بشناسانیم و در پى عمل به آنها بر آییم و ارزشهاى
اسلامى را آن گونه که باید در جامعه برپا داریم؛ تا ان شاء اللّه روزى را شاهد باشیم
که به برکت این ارزشهاى اسلامى، حاکمیّت خدا بر تمام ارض مستقر شود و راه
بندگى توام با امنیّت تمام ملل جهان در سایه عمل به فرامین مقدس اسلام تحقّق
یابد.
2 ـ کتابشناسى مسجد
مجموعه پیوست، مشخصات حدود دویست عنوان کتاب و مقاله درباره
«مسجد» و مباحث پیرامون آن است که به عنوان حسن ختام و براى استفاده
خوانندگان و محققان محترم درج شده است.
اینجانب امیدوارم که این مجموعه آخرین راهنما در این زمینه نباشد و بتوانم
در آثار بعدى مکتوب این فهرست را کامل کنم و تقدیم دانش پژوهان نمایم.
کتابشناسى پیوست به صورت الفبایى ساده به نظم آمده است.
برعکس منابع و مآخذ معمول در کتابها و مقالات، این مجموعه ابتدا با عنوان
کتاب یا مقاله شروع شده، سپس نام نویسنده کتاب یا مقاله آمده و سایر مشخصات
به دنبال آن ذکر شده است.
آ ـ الف
ـ آثار باستانى جى باستان (پیگردى مسجد جى): على اصغر میر فتاح،
بررسىهاى تاریخى، ش 6 سال 1355، صص 193 ـ 240 .
ـ آشنایى با معمارى مساجد کهن ایران: عباس امیرى، مجله مسجد،
سال چهارم، شماره 21، مرداد و شهریور 1374، صص 58 ـ 61 .
ـ ارک علیشاه تبریز: ...، هنر مردم، دوره یازدهم، شماره 123، آذرماه 1351،
صص 41 ـ 46 .
ـ اسپیه مزگت یا مسجد جامع دیناچال: ...، آگاهینامه، شماره 34 ،
مهرماه 1357 ، صص 22 ـ 23 .
ـ اطلاعات جدیدى راجع به اصول ساختمانى معمول در مسجد جامع
اصفهان: اوژینوگالدیرى، فرهنگ معمارى ایران، شماره 1، فروردین ماه 1354،
صص 11 و 19 .
ـ اطلاعاتى راجع به گنبد نظام الملک در مسجد جامع اصفهان: ...،
فرهنگ معمارى ایران، شماره 2 و 3، بهار 1355 ، صص 33 و 49 .
ب
ـ بررسى اجمالى درباره سازهها و گنبد در ایران، «مورد گنبد مسجد
سپهسالار»: مهندس على اکبر سعیدى، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معمارى
و شهر سازى ایران، جلد دوم، تهران، سازمان میراث فرهنگى کشور، 1374،
صص 405 و 417 .
ـ بهداشت مسجد: محمد مهدى اصفهانى، تهران، طرح اقامه نماز، 1372،
یکصد صفحه.
ـ پراکندگى مساجد در شهر تهران، مهرالزمان نوبان: مجموعه مقالات
مردمشناسى (3) تهران، سازمان میراث فرهنگى کشور، بهار 1361،
صص 181 و 244 .
ـ بررسى اجمالى در منار مسجد جامع سمنان: محمد على مخلصى،
میراث فرهنگى، شماره 10 و 11، پاییز و زمستان 1372، صص 42 و 43 .
ـ بررسى مقدماتى مسجد جامع بروجرد: محمد مهریار، اثر شماره 10 و 11،
بهمن ماه 1364، صص 77 و 165 .
پ
- پیدایش مناره در اسلام: محمود فاضل، هنر و مردم، دوره 7 و شماره 77
و 78، اسفند ماه 1347 و فروردین ماه 1348، صص 55 و 56 .
ـ پیگردى در مسجد رباط زیارت: رجبعلى لباف، میراث فرهنگى، سال اول،
شماره 1، تیرماه 1369، صص 16 و 18 .
ـ پیوند معنوى مردم مسلمان و مسجد رانگسلیم: ... منشور برادرى،
دوره جدید، شماره 237، تیر 1363 ، صص 1 و 4 .
ت
ـ تاریخ آموزش در مساجد: محمد مکى السباعى، ترجمه على شکویى،
مسجد، سال سوم، شماره 16 مهر و آبان ماه 1373، صص 54 و 61 .
ـ تاریخ مساجد، مسجد الحرام:....، مسجد، شماره 1، بهمن ماه 1369،
صص 50 و 59 .
ـ تاریخچه معمارى مساجد در ایران: احمد خوشنویس، دانشگاه انقلاب،
شماره 34 ، فروردین 63 ، صص 7 و 8 ضمیمه .
ـ تاریخچه معمارى مساجد در ایران: احمد خوشنویس، دانشگاه انقلاب،
شماره 35 ، اردیبهشت 63 ، ص 6 ضمیمه .
ـ تاریخچه معمارى مساجد در ایران: احمد خوشنویس، دانشگاه انقلاب،
شماره 36 خرداد 1363، صص 10 و 13 ضمیمه .
ـ تاریخچه بناى مسجد جمکران: محمد مقدسى (بى جا) مؤلف، 1373،
ص 31.
ـ تاریخچه بناى مسجد جمکران: واحد فرهنگى مسجد مقدس جمکران،
قم، نصایح، 1374، 80 صفحه.
ـ تاریخچه مسجد عتیق شیراز: على نقى بهروزى، شیراز، اداره کل فرهنگ
و هنر استان فارس، سال 1349، 68 صفحه .
ـ تاریخچه و شرح آثار معمارى و هنرى مسجد جامع سلطانى وکیل:
على نقى بهروزى، شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس، سال 1350،
59 صفحه .
ـ تأویل معمارى مسجد با تأملى در مناسک حج: سید محمد بهشتى،
در مجموعه مقالات کنگره تاریخ معمارى و شهر سازى ایران، جلد چهارم، تهران،
سازمان میراث فرهنگى کشور، 1375، صص 11 و 39 .
ـ تزئینات هنرى در معمارى مساجد: جواد محدثى، پیام انقلاب، سال پنجم،
شماره 109، اردیبهشت ماه 1363، صص 60 و 63 و 65 .
ـ تطور مساجد روستایى در اصفهان: سیروماکسیم، ترجمه کرامت اللّه افسر،
اثر، شماره 1، بهار 1359، صص 52 و 78.
ـ توضیح مختصر درباره تاریخ مسجد جامع گناباد: سید محمد تقى
مصطفوى، هنر و مردم، دوره 8 و 9 شماره 96 و 97، مهر و آبان 1349، ص 86.
ج
ـ جامع عتیق شیراز: على نقى بهروزى، بناهاى تاریخى و آثار هنرى، شیراز،
ادارده کل فرهنگ و هنر استان فارس، چاپ دوم، سال 1354، صص 186 و 199.
ـ جمعه مسجد: چون نگینى بر انگشتر اردبیل، شهر عاشقان و دلاوران
تاریخ، حبیب شهبازى، شیران، اردبیل و آرتا، 1372، 62 صفحه.
چ
ـ چگونه مسجد شاه از انهدام نجات یافت: پرویز ورجاوند، هنر و مردم،
شماره 64، خرداد 1355، صص 2 ـ 9 .
ـ چهل حدیث مسجد: جسین زینالى (تهران)، سازمان تبلیغات اسلامى،
مرکز چاپ و نشر، 1372، 49 صحفه.
ـ چهل ستون مسجد ملا رستم مراغه: پرویز ورجاوند، بررسیهاى تاریخى،
شماره 6، 1354، صص 13ـ43.
ح
ـ حریق مسجد جامع اصفهان در عصر سلجوقى: محمد حسین ریاحى،
فرهنگ اصفهان، سال اول، شماره 2 و3، بهار 1375، صص 18ـ23.
ـ حضور در مساجد: مسجد، شماره 1، بهمن ماه 1369، صص 29 ـ 33 .
خ
ـ خانههاى خدا در ایران زمین: محمد کریم پیرنیا، هنر و مردم، دوره 13،
شماره 149، اسفند 1353، صص 2ـ8.
ـ خاطرات سیاسى بهلول یا فاجعه مسجد گوهر شاد: محمد تقى بهلول،
تهران، مؤسسه امام صادق علیهالسلام ، 1370، 300 صفحه .
ـ خداى خانه یا دارالمصاحب در مسجد جامع عتیق شیراز: تلاش،
شماره 48، 1354، صص 48 و 49.
د
ـ در مساجد ایران نقشه سبک بدوى عرب وجود ندارد: عباس زمانى،
هنر و مردم، دوره دهم، شماره 116، خرداد 1351، صص 22 ـ 29 .
ـ در توصیف از مسجد جمکران: سلسله تألیفات فیض، در گنجینه آثار قم،
جلد دوم، قم، 1350، صص 661 ـ 672 .
ـ در توصیف از مسجد قرمز ساوه: سلسله تألیفات فیض، در گنجینه آثار قم،
جلد دوم، قم، 1350، صص 128 ـ 136 .
ـ در توصیف از مناره مسجد جامع ساوه: سلسله تألیفات فیض، در گنجینه
آثار قم، جلد دوم، 1350، صص 128 ـ 136 .
ـ در توصیف گنبد مسجد اعظم قم: سلسله تألیفات فیض، در گنجینه آثار قم،
جلد دوم، 1350، صص 711 ـ 734 .
ـ در توصیف مسجد امام و تاریخچه آن: سلسله تألیفات فیض، در گنجینه آثار
قم، جلد دوم، سال 1350، صص 673 ـ 683 .
ـ در توصیف مسجد جامع و تاریخى ساوه: سلسله تألیفات فیض، در گنجینه
آثار قم، جلد دوم، سال 1350، صص 111 ـ 124 .
ـ در توصیف از مسجد بالا سر و تاریخچه تحولات آن: سلسله تألیفات فیض،
گنجینه آثار قم، جلد اول، قم، 1349،صص 620 ـ 625 .
ـ دو مسجد زیبا از آثار تاریخى پادشاهان مغول: شیپور، شماره 18،
مارس 1943، صص 6 ـ 7 .
ـ دو مسجد مشهور و زیباى شهر استانبول: دنیا، شماره 7، سال اول،
ژوئن 1945، ص 9 .
ر
ـ رسالت مسجد در اسلام: محمد باقر مدرس، مجله مسجد، سال سوم،
شماره 16، مهر و آبان 1373، صص 80 ـ 83 .
ـ روش مدیریت در مساجد، روشهاى تحقیق و تبلیغ منابع اسلامى:
مجله مسجد، شماره صفر، آذرماه 1369، صص 35 ـ 39 .
ـ رهآورد مسجد در فرهنگ اسلامى: عبدالوهاب حموده، ترجمه مهدى
اسفندیارى، مسجد سال سوم، شماره 16، مهر و آبان 1373، صص 50 ـ 53 .
س
ـ سپهسالار و مسجد سپهسالار: ارمغان، شماره 31، صص 305 ـ 308 .
ـ سند معین الدین اسفزارى درباره تاریخ عمران مسجد جامع هرات از نقاب
حجاب بیرون خرامید: آریانا، ج 22، شماره 9 و 10، صص 1 ـ 5 .
ـ سنگابهاى تاریخى اصفهان از دوره صفویه: لطف اللّه هنرفر، هنر و مردم،
دوره پنجم، شماره 52، بهمن 1345، صص 16 ـ 20 .
ـ سنگ نوشته تاریخى مسجد جمعه اصفهان: لطفاللّه هنرفر، وحید،
جلد 2، شماره دوم، صص 44 ـ 46 .
ـ سیر تحول محراب در معمارى اسلامى از آغاز تا حمله مغول:
على سجادى، جلد اول، تهران سازمان میراث فرهنگى کشور، 1370، 291 صفحه.
ـ سیماى ایوان غربى مسجد جامع ساوه: مهندس عادل فرهنگى،
در مجموعه مقالات کنگره تاریخ معمادى و شهرسازى ایران، جلد دوم، تهران،
سازمان میراث فرهنگى کشور، 1374، صص 380 ـ 398 .
ـ سیماى مسجد: رحیم نوبهار، (قم) مؤلف، 1372 ـ 1373، دو جلد.
ـ شرایط مسجد سازى: جعفر شهرى (شهرى باف) در تهران قدیم، جلد دوم،
تهران، معین، 1371، صص 39 ـ 41 .
ـ صحن مسجد شاه، مسجد سپهسالار: جعفر شهرى (شهرى باف) در تهران
قدیم، جلد سوم، تهران، انتشارات معین، 1371، صص 339 ـ 350 .
ـ سیرى در معمارى اسلامى ایران: مسکن و انقلاب، سال دوم، شماره 20،
مرداد 63، صص 48 ـ 49 .
ش
ـ شوخى بروقفنامه امیر خمار تاش بن عبداللّه عمادى در مسجد جامع
قزوین: احسان اللّه اشراقى بررسىهاى تاریخى، شماره 2، 1357، صص 53 ـ 76 .
ع
ـ عروس الفلک و مسجد غزنه: توچى، ترجمه سرور همایون، آریانا،
جلد 20 ، شماره 6، صص 7 ـ 19 .
ق
ـ قدیمىترین سر در تاریخى مسجد جمعه اصفهان: لطف اللّه هنرفر،
هنر و مردم، دوره سیزدهم شماره 145، آبان ماه 353، صص 26 ـ 31 .
ک
ـ کاوش در جمعه مسجد اردبیل: میراث فرهنگى سال اول، شماره 1،
تیرماه 1369، ص 30 .
ـ کاوشهاى هیئت باستانشناسى فرانسوى در شوش و مسجد سلیمان در
دو ساله اخیر: رمان گیرشمن، ترجمه مسعود رجب نیا، هنر و مردم، دوره 6،
شماره 67 و 68، اردیبهشت و خرداد 1347، صص 76 و 80 .
ـ کتیبه فارسى مسجد هان چو در چین: غلامرضا ستوده، الهیات، مشهد،
شماره 26 و 27، بهار 1357، صص 240 ـ 244 .
ـ کتیبههاى منار مسجد جامع دامغان: شهریار عدل، اثر، شماره 7 تا 9،
بهمن 1361، صص 297 ـ 300 .
ـ کشف تاریخ جدید نقاشى گاوچاه مسجد جامع اصفهان: خانم بهرامى،
اثر، شماره 22 و 23، بىتا، صص 185 ـ 195 .
ـ کتیبه کوفى مسجد جامع قزوین: باب اللّه زارعى (تهران)، وزارت فرهنگ
و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات، 1373 ، 48 صفحه .
ـ مجموعه شیخ صفى در اردبیل: حبیب شهبازى شیران، اردبیل، آرتا،
1372، 199 صفحه .
گ
- گرامیداشت مسجد خندق آبادى: مجله مسجد، سال سوم، شماره 14،
خرداد و تیرماه 73، صص 92 ـ 95 .
ـ گزارش مقدماتى درباره بررسىهاى باستانشناسى در مسجد جامع
اصفهان: امبرتوشراتو، فرهنگ معمارى ایران، شماره 4، تابستان 1355،
صص 39 ـ 46 .
ـ گزارشى کوتاه از مسجد جامع اصفهان و کتیبه نو یافته ایوان درویش:
اثر، شماره 15 و 16، زمستان 1367، صص 173 ـ 179 .
ـ گنبد و محراب، طاق و رواق: جواد محدثى، پیام انقلاب، سال پنجم،
شماره 111، خرداد 63، صص 58 ـ 61 و 65 .
ـ گنبد دو پوششى تزیینى در آثار تاریخى اسلامى ایران: عباس زمانى،
هنر و مردم، دوره 11، ش 1341، شهریور ماه 1352، صص 43 ـ 53 .
ـ گوهر تابناک معمارى دوران صفویه در اصفهان: لطف اللّه هنرفر،
هنر و مردم، دوره شانزدهم، شماره 183، دى 1356، صص 2 ـ 12 .
م
ـ ماهیت و رسالت مسجد: سید ابراهیم سید علوى، مسجد، سال سوم،
شماره 13، فروردین و اردیبهشت ماه 1373، صص 66 ـ 70 .
ـ محراب زیباى مسجد دوره شاهرخ میرزا: مایل هروى، مسجد، سال پنجم،
شماره 27، مرداد و شهریور ماه 1375، صص 68 ـ 69 .
ـ مرورى در مسجد شاه تهران بناى 172 ساله: آگاهینامه، شماره 2،
بهمن ماه 1354، صص 9 ـ 10 .
ـ مساجد باید همچون گذشته قداستش حفظ شود و مرکز نماز و عبادت،
تبلیغ اسلام و تبیین مسائل دینى و اخلاقى باشد، جمهورى اسلامى، 8 مرداد ماه
1363 ، ص 12 .
ـ مساجد تاریخى یمن: سید محمد على ابطحى، مسجد، سال پنجم،
شماره 26 ، خرداد و تیرماه 1375، صص 82 ـ 85 .
ـ مساجد خاورمیانه: شیپور، شماره 28، فوریه 1944، صص 4 ـ 5 .
ـ مساحد مسلمانان در اروپاى غربى: جورجى نیلسن ترجمه سید محمد
رویینتن، مسجد، سال پنجم، شماره 26، خرداد و تیرماه 1375، صص 44 ـ 49 .
ـ مسجد استاد و شاگرد تبریز در زین المعابد فى بیان فضیله المساجد:
محمد على قراچه داغى اوانسرى، مسجد، ـ سال 5، ش 27، مرداد و شهریور
1375، صص 61 ـ 69 .
ـ مسجد امام خمینى تهران: سعید میر محمد صادق و مهدى رجبى: مسجد،
سال 4، ش 21، مرداد و شهریور 74، صص 62 ـ 69 .
ـ مسجد بیرون ابرکوه: جواد ریاض کرمانى، آگاهینامه، ش 27،
اسفند 1356، صص 11 ـ 13 .
ـ مسجد جاجرم: فائق توحیدى، اثر، ش 12 و 13 و 14، اسفند ماه 65،
صص 102 ـ 106 .
ـ مسجد جامع اردستان: باقر آیة الله زاده شیرازى، اثر، ش 1، بهار 59،
صص 5 ـ 51 .
ـ مسجد جامع اصفهان نمونهاى از تخریب میراثهاى فرهنگى بر اثر جنگ:
اثر، ش 10 و 11، بهمن 64، صص 3 ـ 15 .
ـ مسجد جامع افین در قهستان: حسین رایتى مقدم، آگاهینامه، ش 32،
مرداد 1357، صص 19 ـ 20 .
ـ مسجد جامع امیربنده کلارچاى: آگاهینامه، ش 26، بهمن 56 ، ص 15.
ـ مسجد جامع شوشتر، تهران مصور، ش 726، 4 مرداد 1336 ، ص 39.
ـ مسجد جامع عتیق اصفهان: آندره کدار، ترجمه جلال ستارى، هنر و مردم
دوره 6، ش 61 و 62، آبان و آذرماه 46، صص 65 ـ 67 .
ـ مسجد جامع قاین: بقراط نادرى، اثر، ش 1، بهار 59، صص 103 و 107 .
ـ مسجد جامع گناباد: عباس زمانى، هنر ومردم، دوره 8، ش 92، خرداد 49،
صص 6 ـ 14 .
ـ مسجد جامع مرتد: بقراط نادرى، آگاهینامه، ش 28، فروردین 57،
صص 11 .
ـ مسجد جامع نیریز: فصلنامه هنر، ش 4، پاییز 1362، صص 188 ـ 189 .
ـ مسجد جامع جمعه اردبیل: ماکسیم سیرو، ترجمه نادیه ایمانى، اثر،
شماره 15 و 16، زمستان 67، صص 180 ـ 205 .
ـ مسجد جمعه نایین: محمد تقى مصطفوى، عامرى نامه، تهران، 1353،
صص 114 ـ 119 .
ـ مسجد خادم الفقرا یادبود وزیرى مقتدر از دوران صفویه به نام ساروتقى:
لطف اللّه هنرفر، هنر و مردم، دوره 7، شماره 77 و 78، اسفند ماه 47
و فروردین 48 ، صص 34 ـ 37 .
ـ مسجد خانم در زنجان: سیامک کشاورز، آگاهینامه، ش 31، تیر 57،
صص 24 ـ 25 .
ـ مسجد رفیع البناى سلطانى: على جواهر کلام، نگین، جلد 1، ش 1،
صص 28 ـ 30 .
ـ مسجد سپهسالار، دانشگاه روحانى: اطلاعات هفتگى، ش 437،
2 دى ماه 1328، صص 3 ـ 5 .
ـ مسجد سید اصفهان: محمود ماهر النقش، موزهها، سال اول، ش 1،
فروردین ماه 1360، صص 28 ـ 41 .
ـ مسجد سید اصفهان و وقفنامه آن: سید محسن قائم فرد، میرک جاویدان،
سال 4، ش 1، بهاره 1375، صص 84 ـ 89 .
ـ مسجد شاه یا مقبره میر غیاث الدین ملکشاه: عبدالحمید مولوى،
هنر و مردم، دوره 7، ش 74 و 75، آذر و دى 1347، صص 75 ـ 93 .
ـ مسجد عبادتگاه و پایگاه اجتماعى اسلام: پلیس انقلاب، سال 3، ش 34،
آذر 63، صص 38 ـ 42 ـ 43 .
ـ مسجد علیشاه جیلانى: محمد جواد مشکور، هنر و مردم دوره 8، ش 91،
اردیبهشت 1349، صص 23 ـ 28 .
ـ مسجد فرط یزد: سید کاظم مدرسى، سال 5، ش 27، مرداد و شهریور ماه
1375، صص 70 ـ 73 .
ـ مسجد کبود میعادگاه زائران و هنر دوستان: مهرالزمان نوبان، گردش،
ش 11 و 12، بىتا، صص 15 ـ 16 .
ـ مسجد گالرى هنرهاى اسلامى: عبدالحسین زرین کوب، هنر و مردم،
دوره جدید، ش 30 فروردین 44، صص 3 ـ 5 .
ـ مسجد نایین: اس فلارى ترجمه کلود کرباسى، اثر، ش 22 و 23، بىتا،
صص 151 ـ 167 .
ـ مسجد نصیر الملک شیراز: آگاهینامه، شماره 30، خرداد ماه 57، ص 25.
ـ مسجد و مدرسه آقا بزرگ (کاشان): آگاهینامه، ش 22، مهر 56، ص 1312.
ـ مسجد و مدرسه عالى سپهسالار: تلاش، ش 71، تیرماه 56، صص 24 ـ 28.
ـ معمارى و تزیینات اسلامى در کشورهاى جهان و ایران: منوچهر شیبانى،
هنر و مردم دوره 1، ش 3، دى 1341، صص 14 ـ 17.
ـ ملکوت در رواق مساجد: جواد محدثى، پیام انقلاب، سال 5، ش 108،
25 فروردین ماه 63، صص 46 ـ 49 .
ن
ـ نقش چند کاشى از مسجد کبود: احمد دریانى، سرو، جلد 1، ش 1،
صص 16 ـ 17 .
ـ نخستین مسجد رى: دکتر حسین کریمان، رى باستان، جلد اول، تهران،
انجمن آثار ملى، 1345، ص 321.
ـ نقش مساجد در تبلیغات: احمد رزاقى، اعتصام، ش 28، مرداد ماه 63،
صص 60 ـ 62 .
ـ نقاشى دیوارى مسجد جامع خرمشهر: ناصر پلنگى (قم)، حوزه علمیه قم،
دفتر تبلیغات اسلامى، بخش فرهنگى هنرى، 1364.
ـ نقش و نگار سقفهاى مساجد ایران: شیپور، ش 58، اوت 1947،
صص 42 ـ 47 .
هـ
ـ هندسه پنهان در نماى مسجد شیخ لطفاللّه، اصفهان، مهندس کامبیز
حاجى قاسمى، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معمارى و شهر سازى ایران،
جلد دوم، تهران، سازمان میراث فرهنگى کشور، 1374، صص 165 ـ 173 .
و
ـ وقفنامه مسجد دارالاحسان سنندج: میراث جاویدان، سال سوم، ش 2،
تابستان 1374، صص 117 ـ 119 .
ى
ـ یادداشتى برزوزن و مسجد و مدرسه آن: دکتر شهریار عدل، اثر،
ش 15 و 16، سال 1367، صص 231 ـ 248 .
ـ یک فرمان تاریخى از شاه عباس کبیر در مسجد شاه اصفهان: وحید،
جلد 2، ش 4، صص 41 ـ 43 .
ـ یک گردش علمى (مسجد جامع «قروه»، نزدیک ابهر و مسجد جامع قریه
سرآور گلپایگان): صادق صمیمى، باستانشناسى، جلد 1، ش 3 و4،
صص 37 ـ 49 .
ـ مساجد: در راهنماى قم، قم، دفتر آستانه، 1317، صص 14ـ 16.
ـ مساجد: سید محمد تقى مصطفوى، در آثار تاریخى تهران، اماکن متبرکه
تهران، گروس و انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1375، صص 351ـ361، 409ـ415.
ـ مساجد: محمد یوسف کیانى، در معمارى ایران، دوره اسلامى، تهران،
وزارت ارشاد اسلامى، 1364، صص 1 ـ 22 .
ـ مساجد اردبیل: سید جمال ترابى طباطبایى، در آثار باستانى آذربایجان،
جلد دوم، تهران، انجمن آثار ملى، 1355، صص 413 ـ 426 .
ـ مساجد این شهر: ناصر نجمى، در ایران قدیم و تهران قدیم، تهران،
جانزاده، 1362، ص 77.
ـ مساجد تاریخى ساوه: سید محمد تقى مصطفوى، در آثار تاریخى تهران،
اماکن متبرکه، تهران، گروس و انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1375،
صص 416 ـ 417 .
ـ مساجد تاریخى گلپایگان: سید محمد تقى مصطفوى، در آثار تاریخى
تهران، اماکن متبرکه، تهران، گروس و انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1375،
صص 419 ـ 420 .
ـ مساجد تاریخى و باستانى و تکایا و مصلىها و کلیساهاى تاریخى ایران:
سید محمد تقى مصطفوى، در آثار تاریخى تهران، اماکن متبرکه، تهران،
گروس و انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1375، صص 326 ـ 330 .
ـ مساجد تبریز: عبدالعلى کارنگ، در آثار باستانى آذربایجان، جلد اول،
تهران، انجمن آثار ملى، 1351، صص 232 ـ 391 .
ـ مساجد دزفول: حسنعلى پورعلى، در دزفول، تهران، انتشارات افروز،
1374، صص 69 ـ 71 .
ـ مساجد سراب: سید جمال ترابى طباطبایى، در آثار باستانى آذربایجان،
جلد دوم، تهران، انجمن آثار ملى، 1355، صص 536 ـ 556 .
ـ مساجد قدیمى شیراز: على سامى در شیراز، شهر جاویدان، شیراز،
انتشارات لوکوس (نوید)، چاپ سوم، 1363، صص 572 ـ 573 .
ـ مساجد مهم همدان: منصور اکبر خانزاده، در همدان، مختصرى پیرامون
آثار مذهبى تاریخى و دیدنیهاى استان همدان، همدان، انتشارات ادراه کل ارشاد
اسلامى استان همدان، 1362، ص 36.
ـ مساجد و مدارس تاریخى کاشان: سید محمد تقى مصطفوى، در آثار
تاریخى تهران، اماکن متبرکه، تهران، گروس و انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1375،
ص 415.
ـ مسجد: استاد محمد کریم پیرنیا، در آشنایى با معمارى اسلامى ایران،
ساختمانهاى درون شهرى و برون شهرى، تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران،
چاپ سوم، 1374، صص 37 ـ 90 .
ـ مسجد: حسین زینالى، (تهران)، سازمان تبلیغات اسلامى،
مرکز چاپ و نشر، 1373 ، ص 56 .
ـ مسجد: دکتر محمد على احمدیان، در جغرافیاى شهرستان بیرجند،
مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس، 1374، صص 167 ـ 170 .
ـ مسجد آقانور: ابوالقاسم رفیعى مهر آبادى، در آثار ملى اصفهان، تهران،
انتشارات انجمن آثار ملى، 1352،513 ـ 516 .
ـ مسجد اعظم قم: محمد حسین ناصرالشریعه قمى، در تاریخ قم، قم،
دارلعلم، 1340، صص 287 ـ 290 .
ـ مسجد اولیه ساوه: اسکندر مختارى طالقانى، در مجموعه مقالات کنگره
تاریخ معمارى و شهرسازى ایران، جلد سوم، تهران، سازمان میراث فرهنگى کشور،
1374، صص 157 ـ 187 .
ـ مسجد بالا سر: مدرس طباطبایى، در تربت پاکان، جلد اول، قم، 1352،
ص 61.
ـ مسجد پامنار: لطف اللّه هنرفر، در گنجینه آثار تاریخى اصفهان، اصفهان،
کتابفروشى ثقفى، چاپ دوم، 1350، صص 171 ـ 174 .
ـ مسجد ترکها ـ مسجد آذربایجانىهاى: جعفر شهرى (شهرى باف)،
در تهران قدیم، جلد دوم، تهران، معین، 1371، صص 37 ـ 39، 42 ـ 44 .
ـ مسجد جامع: یونس مروارید، در مراغه (افرازه رود)، تهران، مؤلف،
چاپ دوم، 1372، صص 384 ـ 387 .
ـ مسجد جامع: محمد على مخلصى، در آثار تاریخى سمنان، تهران،
انجمن آثار ملى 1356، صص 77 ـ 88 .
ـ مسجد جامع آمل: عباس شایان، در مازندران، جفرافیاى تاریخى
و اقتصادى، جلد اول، تهران، علمى، 1336، ص 294 .
ـ مسجد جامع اردبیل: دکتر محمد جواد مشکور، در نظرى به تاریخ
آذربایجان و آثار باستانى و جمعیتشناسى آن، تهران، انجمن آثار ملى، 1349،
صص 384 ـ 385 .
ـ مسجد جامع اردستان: لطفاللّه هنرفر، در گنجینه آثار تاریخى اصفهان،
اصفهان، کتابفروشى ثقفى، چاپ دوم، 1350، صص 210 ـ 219 .
ـ مسجد جامع اشترجان: لطفاللّه هنرفر، در گنجینه آثار تاریخى اصفهان،
اصفهان، کتابفروشى ثقفى، چاپ دوم، 1350، صص 279 ـ 267 .
ـ مسجد جامع اصفهان: گالرى اوژن، ترجمه عبداللّه جبل عاملى، اصفهان،
مرکز میراث فرهنگى اصفهان، 1370.
ـ مسجد جامع بزرگ قزوین: ناصر نجمى، در ایران قدیم و تهران قدیم،
تهران، جانزاده، 1362، صص 146 ـ 149 .
ـ مسجد جامع دزفول و تاریخچه آن: سید محمد على امام، دزفول، 1348،
64 صفحه.
ـ مسجد جامع رضائیه: دکتر محمد جواد مشکور، در نظرى به تاریخ
آذربایجان و آثار باستانى و جمعیتشناسى آن، تهران، انجمن آثار ملى، 1349،
صص 413 ـ 414 .
ـ مسجد جامع رضوى: محمد اسماعیل مقیمى، در جغرافیاى تاریخى
شیروان، مشهد، معاونت فرهنگى آستان قدس رضوى، 1370، صص 189 ـ 190.
ـ مسجد جامع سارى: عباس شایان، در مازندران جغرافیاى تاریخى
و اقتصادى، ج اول، تهران، علمى، 1336، ص 305 .
ـ مسجد جامع شهر خوانسار: حمید رضا میر محمدى، در جغرافیاى
خوانسار، جلد اول مشهد، مؤلف، 1372، صص 93 ـ 95 .
ـ مسجد جامع عتیق: على سامى، در شیراز شهر جاویدان، شیراز،
انتشارات لوکوس (نوید)، چاپ سوم، 1363، صص 558 ـ 569 .
ـ مسجد جامع عتیق: على نقى بهروزى، در بناهاى تاریخى و آثار هنرى
جلگه شیراز، شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس، چاپ دوم، 1354،
ص 275.
ـ مسجد جامع کرمان و کارکردهاى مذهبى آن: على زنگى آبادى در جغرافیا
و برنامه ریزى شهرى کرمان، جلد اول و دوم، کرمان، مؤلّف، 1370،
صص 166 ـ 169 .
ـ مسجد جمعه اردبیل: بیوک جامعى، در نگاهى به آثر و ابنیه تاریخى
اردبیل، تهران ع انتشارات على و فرهنگى، چاپ دوم، 1372، صص 16 ـ 69 .
ـ مسجد جمعه اصفهان: لطفاللّه هنرفر، در گنجینه آثار تاریخى اصفهان،
کتابفروشى ثقفى، 1350، صص 67 ـ 168 .
ـ مسجد جمعه نایین: سید محمد تقى مصطفوى، در آثار تاریخى،
اماکن متبرکه، تهران، گروس و انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، 1375،
صص 323 ـ 324 .
ـ مسجد جنت سرا: بابا صفرى، در اردبیل در گذرگاه تاریخ، جلد دوم، تهران،
1353، صص 282 ـ 285 .
ـ مسجد چهل ستون:على زنگى آبادى، در جغرافیا و برنامه ریزى شهرى
کرمان، ج اول و دوم، مؤلف 1370، ص 128.
ـ مسجد سپهسالار: على نقى بهروزى، در بناهاى تاریخى و آثار هنرى جلگه
شیراز، شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس، چاپ دوم، 1354، ص 277.
ـ مسجد شیخ بابا: یونس مروارید در مراغه (افرازه رود)، تهران، مؤلف،
چاپ دوم 1373، صص 389 ـ 393 .
ـ مسجد شیخ لطفاللّه هنرفر، در گنجینه آثار تاریخى اصفهان، اصفهان،
کتابفروشى ثقفى، چاپ دوم، 1350، صص 401 ـ 415 .
ـ مسجد شیر: على نقى بهروزى، در بناهاى تاریخى و آثار هنرى جلگه
شیراز، شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس، چاپ دوم، 1354،
صص 186 ـ 199 .
ـ مسجد صحن موزه: محمد حسین ناصرالشریعه، در تاریخ قم، قم، دارالعلم،
1340، صص 305 ـ 311 .
ـ مسجد گنجعلى خان: على زنگى آبادى، در جغرافیا و برنامه ریزى شهرى
کرمان، جلد اول و دوم، کرمان، مؤلف، 1370، ص 158.
ـ مسجد گوهر شاد: ناصر نجفى، در ایران قدیم و تهران قدیم، تهران،
خانزاده، 1362، ص 130.
ـ مسجد مصطفى: مرتضى امین، تهران، مرکز نشر فرهنگى رجاء، 1364،
24 صفحه.
ـ مسجد معزالدین: یونس مروارید، در مراغه (افرازه رود)، تهران، مؤلف،
چاپ دوم، 1372، ص 374 تا 383 .
ـ مسجد قدس جمکران: تجلى گاه صاحب الزمان روحى و ارواح العالمین
له الفداء، جعفر میر عظیمى، قم، رسالت، 1372، یک جلد.
ـ مسجد موزه: حسین مدرسى طباطبایى، در تربت پاکان، جلد اول، قم،
1355، ص 61.
ـ مسجد مهرآباد: یونس مروارید، در مراغه (افرازه رود)، تهران، مؤلف،
چاپ دوم، 1372، صص 408 ـ 411 .
ـ مسجد نو: دکتر بهمن کریمى، در راهنماى آثار تاریخى شیراز، اقبال،
چاپ دوم، 1344، صص 87 ـ 90 .
ـ مسجد نو: على سامى، در شیراز، شهر جاویدان، شیراز، انتشارات لوکس
(نوید)، چاپ سوم، 1363، صص 569 ـ 561 .
ـ مسجد نو: على نقى بهروزى، در بناهاى تاریخى و آثار هنرى جلگه شیراز،
شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، صص 199 ـ 204 ، 276 .
ـ مسجد وکیل: دکتر بهمن کریمى، در راهنماى آثار تاریخى شیراز، اقبال،
چاپ دوم، 1344، صص 70 ـ 76 .
ـ مسجد وکیل: على سامى، در شیراز شهر جاویدان، شیراز، انتشارات لوکس
(نوید) چاپ سوم، 1363، صص 579 ـ 598 .
ـ مسجد وکیل: على نقى بهروزى، در بناهاى تاریخى و آثار هنرى جلگه
شیراز، شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر استان فارس، 1349، صص 134 ـ139، 275.
ـ مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان: حسین فرخ یار، در نگاهى به بناهاى
تاریخى (کاشان)، کاشان، اداره میراث فرهنگى کاشان، 1370، صص 25 ـ 26 .
ـ مسجد و مناره برسیان: لطفاللّه هنرفر، در گنجینه آثار تاریخى اصفهان،
اصفهان، کتابفروشى ثقفى، چاپ دوم، 1350، صص 174 ـ 178 .
ـ مسجد و مناره گار: لطفاللّه هنرفر، در گنجینه آثار تاریخى اصفهان،
اصفهان، کتابفروشى ثقفى، چاپ دوم، 1350، صص 182 ـ 186 .
ـ مسجدها: ایرج افشار سیستانى، در خوزستان و تمدن دیرینه آن، جلد اول،
تهران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1373، صص 373 ـ 375، 341 ـ 343 .
ـ معمارى خانه کعبه و مسجدالحرام به روایت سفرنامه حکیم ناصر خسرو
قبادیانى: عقیل عابدى، در مجموعه مقالات کنگره تاریخ معمارى و شهرسازى
ایران، جلد سوم، تهران، سازمان میراث فرهنگى کشور، 1374، صص 13 ـ 52 .
ـ منار و مسجد علاء: محمد على مخلصى، در آثار تاریخى سمنان، تهران،
انجمن آثار ملى، 1356، صص 90 ـ 91 .
سایر منابع و مآخذ
1 ـ مجموعه مقالات مرکز رسیدگى به امور مساجد، خردادماه 75،
(تهران 1376). (مقالات برادران مهدى ظهیریان، ستادعالى احیاى مساجد،
محمد سروش محلاتى، رشاد، تبریزى، ابوالفضل عابدینى، الهیه هادیان رسنانى
و مهرالزّمان نوبان).
2 ـ مجله مسجد، سال اول، شماره دوم، اردیبهشت ماه 71 .
3 ـ مجله مسجد: سال اول، شماره سوم، خرداد ماه 71 .
4 ـ مجله مسجد، سال اول، شماره ششم، آذرماه 71 .
5 ـ مجله مسجد، سال سوم، شماره چهاردهم، خرداد و تیرماه 73 .
6 ـ مجله مسجد، سال سوم، شماره پانزدهم، مرداد و شهریورماه 73 .
7 ـ مجله مسجد، سال سوم، شماره شانزدهم، مهر و آبان ماه 73 .
8 ـ مجله مسجد، سال سوم، شماره هفدهم، آذر و دى ماه 73 .
9 ـ مجله مسجد، سال سوم، شماره هیجدهم، بهمن و اسفند ماه 73 .
10 ـ مجله مسجد، سال چهارم، شماره نوزدهم، فروردین و اردیبهشت ماه
1374.
11 ـ مجله مسجد، سال چهارم، شماره بیست و دوم، مهر و آبان ماه 74 .
12 ـ کیهان، شماره 14439، فروردین 71، ص 6، مقاله «اهل مساجد
محبوبترین بندگان نزد خداوند».