یکى از راههاى شناخت اهمیت موضوعات در اسلام، قرآن کریم است. این کتاب آسمانى با نگرشى جامع و کامل به هر موضوعى فراخور حال و اهمیت آن، پرداخته است. نوع عبارت و تأکید و مقدار مطالب پرداخته شده براى هر موضوع، بیانگر اهمیت و جایگاه آن در قرآن کریم است.
«مسجد» و «مساجد» از جمله واژگانى است که در قرآن کریم به آن توجه شده و در 28 مورد به آن اشاره شده است.
نوع عبارات و تأکید بر جایگاه الهى مسجد و نفى هر آلودگى ظاهرى و باطنى از آن، اهمیت جایگاه مساجد را بیان مىکند.
نفى شرک و نفاق از حریم مسجد
قرآن کریم در سوره توبه مباحث بسیار مهم و زیربنایى را در تأسیس و تعمیر مسجد بیان مىکند؛ در آیه 17 نقش مشرکان را در بناى مسجد نفى کرده و نیت آنان را در تأسیس مسجد برملا مىسازد و در آیه 107 نیز نیت منافقان را در بناى مسجد هویدا و مقاصد شوم آنان را براى مؤمنان روشن مىکند. آنچه که در این دو آیه مورد توجه قرار مىگیرد این است که شرک و نفاق دو لبه یک قیچى براى مبارزه با اسلام و پیامبر عظیمالشان اسلام مىباشند. پیش از آنکه جایگاه مسجد و نقش مؤمنان در آن را بیان نماید، نقش شرک و نفاق را در تخریب وحدت و حقیقت مسجد گوشزد مىکند.
بسیار روشن است که بپا کردن بنایى بهنام مسجد هدف و انگیزه نیست، بلکه مقاصدى که موجب پدید آمدن مسجد مىشود حایز اهمیت است؛ یعنى اساساً مسجد از ابتدا باید بر محور توحید و اتحاد و همدلى مؤمنان باشد و اساس آن تقوا و ایمان به خدا و اقامه نماز قرار گیرد.
در آیه 17 و 18 سوره توبه آمده است: « مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَن یَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللّهِ شَاهِدِینَ عَلَى أَنْفُسِهِم بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِی النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُولئِکَ أَن یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ»؛ مشرکان را نرسد که مساجد خدا را بنیاد کنند، با آنکه خود شاهد کفر خویشتناند؛ چه ایشان اعمالشان بىاجر و باطل است و خود در جهنم جاودانند. مسجدهاى خدا را تنها کسى بنا مىکند که به خدا و روز جزا ایمان داشته باشد. نماز بپا دارد، زکات بدهد، و جز از خدا نترسد، باشد که آنان از هدایتیافتگان باشند.
آیات مزبور پس از نفى نقش مشرکان در ایجاد بناى مسجد، تعمیر مسجد را مخصوص اهل ایمان مىداند و سپس صفاتى را که نشانه صلاحیت و لیاقت بناکننده مسجد است را ذکر کرده و مىفرماید: اهل نماز و پرداخت زکات باشد و از کسى جز خدا نترسد. اگر اهل ایمان این سه شاخصه اساسى را دارا بود، اهل بنا و ساخت مسجد به شمار مىآید. بیان این اوصاف براى بنا کننده مسجد، گویاى این است که مسجد به عنوان جایگاه عبادت و هدایت الهى ارزش و اعتبار فراوانى از دیدگاه قرآن دارد.
همچنین در آیه 107 و 108 سوره توبه مىخوانیم: « وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرَاراً وَکُفْراً وَتَفْرِیقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَاداً لِمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ لاَتَقُمْ فِیهِ أَبَداً لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُوا وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ»؛ منافقان کسانى هستند که مسجدى ساختند به قصد زیان رساندن و کفر و تفرقهافکنى میان مؤمنان و کمینگاه براى کسى که از پیش با خدا و پیامبرش مبارزه کرده بود. آنها سوگند یاد مىکنند که «جز نیکى نظرى نداشتهایم» اما خداوند گواهى مىدهد که آنها دروغگو هستند. هرگز در آن نایست، آن مسجدى که از روز نخست بر پایه تقوى بنا شده شایستهتر است که در آن بایستى، در آن مردانى هستند که دوست مىدارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد.
آیات فوق ابتدا خطر جریان نفاق را برملا مىسازد و سپس نقشه شوم آنان را در بهرهبردارى از عنوان مسجد براى ضربه زدن
به پیامبر عظیمالشأن و وحدت مؤمنان بازگو مىکند.
این هشدار نشان مىدهد کسانى که اهل طهارت درونى نیستند و قلوب آنان مالامال از نفاق و دورویى است از عناوین و اعتبارات مقدسى نظیر «مسجد» براى ضربه زدن به اسلام عزیز استفاده مىکنند. از اینرو، مسجد مورد توجه خداى متعال با معیار (1) اسس على التقوى و (2) اقامه نماز و علاقه به طهارت ظاهرى و باطنى آن سنجیده شده است.
نکته حایز اهمیت اینکه، پرداختن شدن قرآن به جزئیات مطالب مربوط به مسجد، گواه دیگرى بر ارزش والا و گرانبهاى مسجد است. همچنین تأکید قرآن کریم در آیات مختلف مانند:ـ « قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ»؛ بگو پروردگارم امر به عدالت کرده است و توجه خویش را در هر مسجدى به سوى او کنید.
ـ «یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ»؛ اى فرزند آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید.
ـ «وَ أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلاَ تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»؛ مساجد از آن خداست پس باید احدى جز او را نخوانید.
همگى دال بر اهمیت جایگاه مسجد در قرآن کریم مىباشد؛ زیرا تأکید و بیان قرآن کریم بهعنوان حکمت مطلق بهترین مؤید ارزش و اعتبار الهى این پایگاه معنویت و هدایت مىباشد.