قرآن کریم در جایى دیگر، صریحاً مسجد را جایگاه ذکر و یاد خداوند متعال معرفى مىنماید؛ آنجا که مىفرماید: « أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِن دِیَارِهِم بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَن یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلاَ دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثِیراً». در ارتباط با این آیات چند نکته درخور توجه است:
1 . بر پایه سخن مفسّران، این آیات اولین فرمانى است که در زمینه تشریع «جهاد» نازل گشته است. این آیات، اولین پیام آسمانى است که به مسلمانان اجازه مىدهد در برابر تجاوز و آزارهاى مشرکان قریش و هر متجاوز دیگرى به دفاع از خویش برخیزند. تا پیش از نزول این فرمان، مسلمانان بارها از سوى مشرکان مورد آزار و اذیت قرار مىگرفتند و به همین منظور نزد پیامبر صلىاللهعلیهوآله مىآمدند و از ستم و آزار قریش گلایه مىکردند. ولى پیامبر صلىاللهعلیهوآله در پاسخ آنان مىفرمود: هنوز خداوند متعال مرا
به جنگیدن فرمان نداده است.
2 . در فرمانى که از سوى سخنورى حکیم صادر مىشود، چنانچه بنا باشد علّت و راز صدور آن نیز بیان شود، مهمترین انگیزهاى که در صدور آن نقش داشته مطرح خواهد شد. خداوند متعال در آیات یاد شده در بیان رمز و راز تشریع جهاد مىفرماید: اگر در ادیان الهى جهاد و مبارزه تشریع نمىشد و در نتیجه، مؤمنان چیره و دشمنان دین مغلوب نمىشدند؛ معابد و پرستشگاهها به ویرانى مىگرایید. این نکته از یک سو، نشان اهمّیّت ویژه و جایگاه والاى مسجد در مجموعه دین است و از سوى دیگر، اشاره به این موضوع دارد که مسجد، پرچم دین و نشان و مظهر اسلام و مسلمانى است. پیام دیگر آیات یاد شده در این نکته آن است که یکى از اهداف جهادگران مسلمان، تلاش براى رونق بخشیدن به مساجد و جلوگیرى از خرابى و رکود آنهاست. این مسأله به عنوان آرمانى مقدّس، آرزوى همه مسلمانانى است که صادقانه در جهت برپایى حکومت حق و عدل تلاش مىکنند. این موضوع در آیه بعدى به شکلى صریح و روشن بیان شده است:« الَّذِینَ إِن مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاَةَ».
پس آرمان اساسى آنان که براى برپایى حکومت الهى تلاش و مبارزه مىکنند، آن است که مظاهر پرستش و بندگى خداوند در زمین، یعنى مساجد، آباد و پررونق باشد؛ زیرا اگرچه «نماز» باید تمامى تار و پود یک جامعه اسلامى را فرا گیرد و در همه جا به معناى حقیقى کلمه برپا شود. اما جایگاه اصلى نماز، «مسجد» است. بنابراین، تلاش و کوشش براى گسترش فرهنگ نماز در جامعه، از تلاش در راه گرمى و توسعه مساجد جدا نیست.
3 . خداوند در بیان وصفى از اوصاف مسجد مىفرماید: «در این مکان یاد خدا فراوان مىشود.» مىدانیم که سخنور حکیم هر گاه در صدد توصیف چیزى برآید، به ذکر وصف یا اوصافى از آن مىپردازد که در نظر وى داراى برجستگى و اهمّیّت ویژهاى باشد. به طور طبیعى، کسانى که مخاطب چنین سخنى قرار مىگیرند نیز باید آن ویژگى را مورد توجّه بیشترى قرار دهند. خداوند متعال در مقام توصیف و بیان ویژگى مسجد، از این مکان مقدس به عنوان محلّى که «نام خداوند در آن فراوان برده مىشود» یاد فرموده است. این امر صریحاً مشخّص مىنماید که نقش اوّلیه و بنیادین مسجد در اسلام آن است که جایگاه ذکر و یاد حق تعالى
باشد و مؤمنان در آنجا با نامهاى نیکوى خداوند، او را بخوانند و در این جایگاه مقدّس است که بشر بر پایه فطرت خود، توحید و یگانگى خداوند را درک مىکند و با یاد دایمى او خود را از امواج دغدغهها و اضطرابها دور مىنماید و به ساحل آرامش و اطمینان مىرساند.