در طول برگزارى سلسله همایشها، نکات مختلفى از سوى شخصیتهاى علمى سیاسى اجرایى و فرهیختگان حوزه و دانشگاه و شرکت کنندگان در مورد امور مختلف مساجد بویژه چالشهاى موجود و راه حلهاى توسعه و گسترش کارکردهاى مساجد مطرح گردید که جمعبندى آنها در دو بخش تقدیم مىگردد؛ امید است از سوى همگان و بویژه مسؤولین مورد توجه قرار گیرد:
الف. چالشهاى موجود مساجد
1 ـ عدم تطابق کارکردهاى فعلى مساجد با پیشینه تاریخى و فلسفهى وجودى آنها.
2 ـ عدم توجه قانونمند به این تشکل بزرگ اجتماعى در کشور و تعریف نشدن جایگاه آن در نظام.
3 ـ عدم وجود تحقیقات و پژوهشهاى اساسى و بنیادین در ارتباط با نقش و جایگاه مساجد و نیز عدم بررسى و شناخت مشکلات و چالشهاى موجود در راه ساماندهى مساجد.
4 ـ عدم توجه دولت به نقش حرکت سیاسى، اجتماعى و فرهنگى مساجد در تصویب قوانین و لوایح و عدم تخصیص بودجه و اعتبار براى آنها.
5 ـ عدم سرمایهگذارى براى طبیعىترین و گستردهترین کانون سیاسى، اجتماعى کشور یعنى مساجد و صرف بودجههاى هنگفت براى سرمایهگذارى در احزاب.
6 ـ بىتوجهى به نقش آموزشى مساجد و عدم استفادهى مناسب آموزشى از فضاهاى موجود.
7 ـ ناهماهنگى وضع موجود مساجد با شرایط زمان و نیازهاى انقلاب اسلامى.
8 ـ عدم وجود امکانات، آزادى عمل حمایت مسؤولان از ایجاد تغییرات بنیادین در به روز کردن کارکردهاى مساجد.
9 ـ فعال نبودن مساجد در تمام ساعات روز به دلیل عدم وجود امکانات.
10 ـ بىتوجهى به نقش مساجد در تحقیق اهداف فرهنگى در سند چشمانداز بیست سالهى کشور با توجه به داشتن میلیونها عاشق.
11 ـ عدم توجه به نقش محورى مساجد، براى دستیابى به کمال پیشرفت و توسعه جامعه بشریت.
12 ـ عدم توجه به مصلحت نظام در جهت حفظ و نگهدارى مساجد به بهترین شکل با توجه به نقش آنها در پیروزى و تداوم انقلاب اسلامى در ایران و جهان بویژه در جنگ تحمیلى هشت سالهى ابرقدرتها علیه ایران.
13 ـ عدم توجه به جایگاه و فرصت آفرینىهاى مساجد به عنوان مهمترین نماد دینى مسلمین و نشانهى حضور خداوند در زمین و بىتوجهى به این نکته که گستره مساجد در جغرافیاى جهان برابر با گستره قلمرو اسلام است و سمبل عزّت و عظمت مسلمین و تجلیگاه هنر و ذوق اسلامى آنان است.
14 ـ بىتوجهى به نقش مساجد در معرفى و شناساندن اسلام و فرهنگ و تمدن اسلامى با عنایات به آن که مساجد آیینه تمام نماى حقیقت اسلاماند.
15 ـ ترویج اندیشه همانندى مسجد با کلیسا در کشورهاى اسلامى و کپىبردارى از فرهنگ وارداتى غربى با توجه به نقش محدود کلیسا در آن کشورها بدون توجه به آن که مساجد مراکز شکلگیرى انواع فعالیتهاى فردى و جمعى و حضور و مشارکت مردمى هستند.
16 ـ تسلط دولتها بر مساجد به عنوان یکى از آفات تهدید کننده استقلال مساجد که موجب عدم حفظ اعتماد مردمى به این مکانهاى مقدس مىباشد.
17 ـ غفلت از ویژگى مساجد به عنوان مرکز تربیت اسلامى، مرکزیت شهر اسلامى و محل ارتباط مردم با مسؤولان اسلامى، کانونهاى اصلى دعوت به بندگى و عبادت خدا، تقویت تقوى، هدایت مردم، روشنگرى مردم، محل ایجاد وحدت کلمه و مکان مقدس افزایش مشارکتهاى اجتماعى و سیاسى.
18 ـ غفلت نمودن از رعایت شؤون مساجد به عنوان کانونهاى نور و معنویت در افزایش کارآمدى.
19 ـ عدم نگرش صحیح به مساجد به عنوان کانونهاى گسترش و نشر دین و فرهنگ غنى اسلامى و پرورش جوانان و نوجوانان.
20 ـ عقبماندگى ایران در ساخت، تعمیر و تجهیز مساجد نسبت به سایر کشورهاى اسلامى.
21 ـ اتکاى کامل به مردم و عدم حمایت دولت در ساخت، تعمیر و تجهیز و نگهدارى و اداره مساجد.
22 ـ فقدان مساجد در خور شأن در بسیارى از شهرها و روستاها.
23 ـ بىتوجهى به مسائل بهداشتى مساجد.
24 ـ بىتوجهى به زیبایى، نظافت و آراستگى مساجد.
25 ـ بىتوجهى به مساجد و متناسب نبودن آنها با شأن ملت ایران به عنوان ملتى شیعه و پیروان اهلبیت علیهمالسلام.
26 ـ دخالت نهادهاى مختلف در مدیریت مساجد با عنایت به نبودن یک مدیریت منسجم و کارآمد براى مساجد در سطح کشور.
27 ـ بىتوجهى به برنامهریزى دشمنان در راستاى محو و نابودى مساجد بهعنوان سنگرهاى اسلام و عدم برنامهریزى براى مقابله با آنان در راستاى حفظ و تقویت این سنگرها.
28 ـ بىتوجهى به هویت دینى و عدم مبارزه با عوامل زمینهساز تضعیف هویت ملى ایران از طریق مساجد.
29 ـ روزآمد نبودن برنامههاى مساجد براى جذب جوانان و عدم اجراى برنامههاى متنوع علمى، آموزشى، تفریحى متناسب با روحیه جوانان.
30 ـ بىتوجهى ائمه جمعه به برنامهریزى و ساماندهى مساجد شهر خود.
ب. راه حلهاى توسعه و گسترش کارکردهاى مساجد
1 ـ گسترش و افزایش کارکردهاى مساجد با توجه به پیشینه تاریخى و فلسفه وجودى آنها در فرهنگ اسلامى و پىگیرى سیره معصومین«علیهمالسلام»و براى انجام فعالیتهایى عبادى، سیاسى، اجتماعى، مشاوره و... در مساجد.
2 ـ توجه قانونمند به این تشکل سیاسى اجتماعى طبیعى موجود در سراسر کشور و برخوردار شدن آنها از حقوق اجتماعى.
3 ـ راهاندازى مرکز تحقیقاتى فعال در ارتباط با نقش و جایگاه مساجد و نیز بررسى و شناخت مشکلات و چالشهاى موجود در راستاى ساماندهى و بهبود وضعیت مساجد.
4 ـ توجه دولت به نقش سیاسى، اجتماعى، فرهنگى مساجد در تصویب قوانین و لوایح و اختصاص بودجه و اعتبار براى آنها.
5 ـ سرمایهگذارى براى تشکّل سیاسى، اجتماعى مساجد به عنوان یک کانون سالم جهتبخش در مسائل سیاسى و اجتماعى.
6 ـ توجه به نقش آموزشى مساجد و استفادهى مناسب از فضاهاى موجود و ایجاد فضاهاى آموزشى، معنوى در کنار مساجد.
7 ـ هماهنگ ساختن وضع موجود مساجد با شرایط و زمان حاکمیت اسلام.
8 ـ تهیه امکانات، آزادى عمل و حمایت مسؤولین از ایجاد تغییرات اساسى در به روز کردن کارکردهاى مساجد.
9 ـ فعال کردن مساجد در تمام ساعات روز به ویژه اقامهى نماز جماعت در سه وقت.
10 ـ توجه به نقش مساجد در تحقق اهداف فرهنگى در سند چشمانداز بیست ساله کشور.
11 ـ توجه به مصلحت نظام در جهت حفظ و نگهدارى مساجد به بهترین شکل ممکن با توجه به نقش آنها در پیروزى و تداوم انقلاب اسلامى در ایران و جهان.
12 ـ توجه همه جانبه به مساجد به عنوان نماد دینى مسلمانان و سمبل عزت و عظمت فرهنگ و تمدن اسلامى ـ ایرانى.
13 ـ توجه به مساجد به عنوان آیینهى تمام نماى اسلام و شناساندن معارف اسلام از طریق آن.
14 ـ تبلیغ در راستاى محو اندیشه مسجد همانند کلیسا است و توجه به جایگاه سیاسى اجتماعى، آموزشى، علمى و معنوى مساجد در ساختار غیروارداتى نظام اسلامى و محو جنبههاى مخالف با فرهنگ اسلامى در نظام فکرى و حکومتى.
15 ـ توجه به مساجد به عنوان مراکز شکلگیرى انواع فعالیتهاى فردى و جمعى و بهترین جایگاه مشارکتهاى مردمى.
16 ـ تسلط نیافتن دولتها و حکومتها بر مساجد و حفظ اعتماد عمومى و مردمى بودن مساجد.
17 ـ مرکزیت دادن به مساجد در ساخت و ساز شهرها و روستاها.
18 ـ رعایت شؤون مساجد به عنوان خانههاى خدا در توسعه کشور و اجراى طرحهاى افزایش کارآمدى مساجد.
19 ـ توجه به مساجد به عنوان کانونهاى تعلیم و تربیت در نشر فرهنگ غنى اسلامى و پرورش جوانان و نوجوانان.
20 ـ جبران عقبماندگى ایران در ساخت و تعمیر و تجهیز مساجد نسبت به سایر کشورهاى اسلامى.
21 ـ عدم اتکاى کامل به مردم در ساخت و تعمیر و تجهیز و نگهدارى مساجد و بهرهمندى از کمک و حمایتهاى نظام اسلامى.
22 ـ ساخت و تعمیر مساجد روستایى به گونهاى که در خور شأن آنان باشد.
23 ـ توجه به مسائل بهداشتى مساجد.
24 ـ توجه به زیبایى و آراستگى مساجد.
25 ـ رعایت شأن ملت ایران در ساخت، تعمیر و حفظ و نگهدارى و مدیریت مساجد.
26 ـ عدم دخالت نهادهاى مختلف در مدیریت مساجد و به رسمیت شناختن مدیریت واحد مرکز رسیدگى به امور مساجد در سراسر کشور.
27 ـ روزآمد کردن برنامههاى مساجد در راستاى جذب جوانان و نوجوانان.