در این مقاله به بحث در مورد موانع حضور جوانان در مسجد پرداخته شده که علت آن به شرح ذیل است:
بحران هویت دینى، تهاجم فرهنگى، روحیات و خواستههاى جوان و فضاى مسجد، ناهنجارىها، دینگریزى و در پایان به راههاى جذب جوانان به مسجد اشاره شده که آن نیز به امام جماعت، خانواده و دوستان، امکانات و فعالیتهاى مسجد، کلاسهاى آموزشى، بهادادن به جوانان، تبلیغات، شکل ظاهرى مسجد، بیان مباحث مورد نیاز جوانان، پیش نیازها، تشویق، تقویت پایگاههاى بسیج بستگى دارد.
مقدمه
انسان در طول دوره زندگانى خود مراحل گوناگونى را با شرایط ویژه و خاص مىگذراند که هر کدام به نحوى در مراحل بعد مؤثر است. در این بین، جوانى از مهمترین دوران زندگى است که در سلامت یا خسارت دوران میانى و نهایى زندگى بشر تأثیر گسترده و عمیقى دارد. چرا که در این دوران، پایهها و اصول شخصیت انسان شکل مىگیرد.
با این بیان اهمیت و حساسیت دیندارى در دوره جوانى مشخص مىشود بهخصوص که در این دوران حساس، طوفان غرائز سرکش، زمینه انحراف جوان و غفلت او از یاد خدا را فراهم مىکند. تهاجم فرهنگى نیز که به طور جدى جوانان را مدنظر دارد با تهییج غرائز، شرایطى را مهیّا مىکند که تصمیمگیرى جهت حرکت در مسیر خیر و صلاح براى جوانان مشکل مىشود، به عبارت دیگر برخى موانع در دیندارى جوانان وجود دارد که تقیّد آنها را به دین به طور جدى دچار آسیب مىکند.
علاوه براین، نقش جوان در آیندهسازى یک ملت و حرکت کشور به سمت پیشرفت و توسعه بر اهمیت مشارکت جوانان در مسجد مىافزاید.
افزون بر موانع و علل عمومى حضور، با توجّه به ویژگىهاى خاص شخصیتى جوان و حساسیت و تأثیر رفتار جوانان در آینده انقلاب در این نوشته، موانع حضور جوانان در مسجد و علل آن بررسى مىشود.
موانع حضور جوانان در مسجد
مهمترین موانع حضور جوانان در مسجد به شرح ذیل است:
1 ـ بحران هویت دینى
بحران هویت از سالهاى نوجوانى آغاز مىشود و بخشى از سالهاى اولیه جوانى را نیز در بر مىگیرد. هویتى که نوجوان درصدد است تا به طور روشن با آن مواجه شود این است که او کیست؟ نقشى که باید در جامعه ایفا کند، چیست؟ آیا او علىرغم نژاد، مذهب یا زمینههاى ملّى که او را از نظر مردم، کمارزش جلوه مىدهد، احساس اعتماد به نفس دارد؟[1]
بحران هویت واژهاى است که براى توصیف عدم توانایى نوجوان در قبول نقشى که جامعه از او انتظار دارد، به کار مىرود[2] و به سبب مشغولیت بىهدف، هیجانات جانشینناپذیر و ایجاد شخصیت منفعل در جوان مىشود.[3]
با توجّه به گستردگى مفهوم هویت، هر فرد هویتهاى گوناگونى دارد که هویت دینى یکى از آنهاست. هر انسانى به هویت دینى نیاز دارد، چون گرایش به پرستش از نیازهاى فطرى اوست! به این معنا که فرد، مستقّل از هر گونه یادگیرى، در درونش تمایل به عبادت و بندگى خدا را احساس مىکند. تجلّى چنین احساس و تمایلى، در اعمال و رفتار دینى، آشکار مىشود.[4]
هویت دینى، رابطه بین آدمى و دین را تبیین مىکند. تدوین آن هویت، احساس تعهّد و مسؤولیت در قبال ارزشها و باورهاى آن مکتب را در پى دارد. برخى صاحبنظران، تعهّد را به عنوان سنگِ بناى هویت دینى، تلقّى نمودهاند.[5]
با توجّه به آن چه هویت دینى به نسل جوان مىدهد[6]، اختلال و آشفتگى هویت دینى، سببِ ضعف دیندارى در بین جوانان مىگردد، زیرا تعهد و مسؤولیتپذیرى فرد را در قبال گزارههاى دینى کاهش مىدهد و بدین ترتیب، ضمانت اجرایى احکام دینى کاهش مىیابد.
اختلال در هویت دینى سبب مىشود، فرد نه بتواند ارزشهاى دینى گذشته خود را ارزیابى نماید و نه صاحب ارزشهایى مىشود که به کمک آنها بتواند آزادانه براى آینده، طرحریزى کند.[7]
از دیدگاه جوان، پس از در هم ریختگى نظام ارزشى دینى، امر مثبت و خوبى در دین وجود ندارد، تا انگیزهاى براى انجام آن داشته باشد، لذا دچار بىتفاوتى و بىمسؤولیتى مىگردد. بلکه تخریب نظام ارزشى دینى، سبب مىشود، بسیارى از افراد که دچار بحران هویت دینى مىشوند، به دنبال هویت منفى بگردند و هویتى برخلاف آن چه اولیاى دین در نظر گرفتهاند برگزینند.
بسیارى از رفتارهاى ضد اجتماعى و ناسازگارى نوجوانان را مىتوان از این منظر تبیین نمود. مسئولیتگریزى، دلزدگى و بىتفاوتى هر کدام از آثار فقدان هویت هستند[8] که در عرصه دینى در قالب بىتوجهى به اوامر و نواهى الهى، بىعلاقگى نسبت به شعایر، گزارهها، اماکن، مراسم و نمادهاى دینى بروز مىکند.
با بیان این مطالب، مشخّص شد که بحران هویت دینى، سبب تضعیف باورهاى دینى، اختلال نظام ارزشى مذهبى و عدم تقیّد به احکام دینى مىشود.
مسجد از مهمترین نمادها، شعایر و گزارههاى دینى است که بحران هویت دینى جوان در مورد آن سبب پایین آمدن اعتقاد و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران مىگردد.
2 ـ تهاجم فرهنگى
فرهنگ ملّى ایران با علقههاى مذهبى به گونهاى ممزوج شده است که مذهب، جزء جدایىناپذیر هویت مردم ایران شده است. دشمنان انقلاب و اسلام جهت دستیابى به اهداف خود به فرهنگ و هویت ما تهاجمى همهجانبه را برنامهریزى و پشتیبانى کردهاند.
از آنجا که جوانان، مهمترین قشر اثرگذار در شکوفایى آینده نظام هستند، در تهاجم فرهنگى آنان بیشتر از سایر اقشار مردم، مورد تهاجم قرار گرفتهاند. دشمن در این مسیر سعى دارد جوانان را از فرهنگ غنى و کهن خود بیگانه سازد و ارزشهاى دینى را نزد آنها واژگونه جلوه دهد.
در تهاجم فرهنگى، پایگاههاى دینى مثل مساجد با شدت زیاد ولى بهصورت غیرمحسوس، مورد حمله قرار گرفته است. دشمن سعى مىکند فرهنگ سست و ضدارزشى غرب را در بین جوانان گسترش دهد و آنها را نسبت به مفاهیم و احکام دینى ضعیف و بىعقیده کند.
تربیت دستآموزها، فسادِ اخلاقى، تولید جانشینهایى براى امور عبادى مثل نوار و سىدىهاى مبتذل و برنامههاى ماهوارهاى، که با روحیات و غرایز جوان نیز تناسب دارد، ترویج الگوهاى غربى، تضعیف باورهاى دینى، تخریب و ترور شخصیتهاى خودى، دور کردن مردم از هویت ملى ـ اسلامى و ترویج فرقههاى ساختگى، از شیوههاى به کار گرفته شده دشمن است.
از سوى دیگر توجّه به این نکته نیز ضرورى است که مسجد پایگاهى فرهنگى است که در راه مبارزه با تهاجم فرهنگى بسیار مؤثر است. لذا در صورتى که در این جدال نابرابر فرهنگى، «مسجد» جوانان را جذب کند، قدم بزرگى در راه مبارزه با تهاجم فرهنگى برداشته شده است.
3 ـ ناهمگونى روحیات و خواستههاى جوان با فضاى مسجد
جوانان، روحیات و خواستههایى دارند که از روحیات و ویژگىهاى جوانى آنها نشأت مىگیرد و فضاى مسجد با برخى از آنها همگون و هماهنگ نیست.
جوانان روحیهاى پر شور و نشاط دارند؛ آنان از نظر جسمى، قوى، پر تحرّک اهلجنب و جوش و تلاطم مىباشند، ولى مسجد، فضاى آرام و سکون است که عبادت و نیایش بدون تحرک جسمى شدید و زیاد، به آرامى در گوشهاى از مسجد انجام مىشود، به همین دلیل جوانان در برخى مراسمهاى دینى که شور و هیجان بیشترى دارد، حضور چشمگیرترى دارند. مثلاً مراسم سینهزنى، زنجیرزنى و دستهجات عزادارى که از این ویژگى برخوردارند، جوانان در آن حضور بیشترى دارند.
جوان خواستار تعّلق به گروه بىغمى، اِبراز خود، جلب توجّه و... است که در مسجد، زمینه مساعدى براى آنها فراهم نمىشود. علاوه بر شور، نشاط و هیجان، هجوم، تهوّر، افراطگرى، احراز تفوّق، مقاومت، حاکمیت، تضاد و تعارض با سالمندان از ویژگىهاى جوان است که با فضاى مسجد چندان تناسبى ندارد.[9]
البته این به معناى تعارض و اختلاف ذاتى مسجد، با تمام روحیات و خواستههاى جوان نیست؛ بلکه مىتوان فضاى پر شور و نشاطى را در مسجد ایجاد کرد که با روحیات جوان سازگار باشد و بسیارى از روحیات جوان با فضاى مسجد تطابق کامل پیدا کند.
4 ـ ناهنجارى و ناسازگارى با اطراف
جوانان روحیات و دنیاى عجیبى دارند که حاصل اجتماع قدرت جسمى و احساسى است که به سمت عقلانى شدن پیش مىرود. به همین دلیل جوانها معمولاً با محیط اطراف و بزرگترها مشکلات رفتارى، عقیدهاى و سلیقهاى دارند. این اختلافات گاهى سطحى و زودگذر است که در شخصیت و رفتار جوانان تأثیر زیادى ندارد، ولى گاهى این اختلافات به ناهنجارى و ناسازگارى جوانان منجر مىشود[10] و به این ترتیب امنیت روحى و روانى لازم جهت دیندارى آنان از بین مىرود و در این میان مسجد نیز به عنوان یکى از مهمترین گزارههاى دینى در نظام رفتارى جوان، جایگاه چندانى کسب نخواهد کرد.
5 ـ دینگریزى
دینگریزى، گروهى از جوانان به ویژه طیفى که زاده و پرورشیافته دوران انقلاب هستند، از مسایل مهّم اجتماعى و فرهنگى کشور است. این گریز فقط به علّت تهاجم فرهنگى یا هوا و هوس جوانان نیست؛ بلکه علتهاى گوناگونى دارد و تا زمانى که تمامى آنها به صورت واقعبینانه و عمیق بررسى نگردد، نسل آینده انقلاب با خطر جدى اضمحلال عقیدتى و ارزشى روبرو است.[11]
در این بین نمادها، مفاهیم، اعمال و مناسک، مظاهر و اماکن دینى در معرض فراموشى و بى تفاوتى جوان قرار مىگیرند. مسجد به عنوان یکى از مهمترین گزارههاى دینى در بحران دینگریزى جوانان به طور جدى در خطر است. پس مىتوان به راحتى نتیجه گرفت که دینگریزى جوانان عامل فراگیر و عمیقى بر سر راه مشارکت آنان در مسجد است.
براى برطرف شدن این مشکل مىبایست، گروهها و سازمانهاى مختلف اجتماعى، فرهنگى، اقتصادى و سیاسى، طرحى اصولى و همهجانبه را برنامهریزى نموده تا مهمترین قشر اثر گذار جامعه در آینده انقلاب، دیندار بمانند، در این صورت یکى از مهمترین و عمومىترین مانع حضور جوانان در مسجد، برطرف خواهد شد.
طرق و شیوههاى جذب جوانان به مسجد
جذب جوانان به مسجد از طرق، شیوه و راههاى ذیل میسّر است:
1 ـ امام جماعت
امام جماعت، مهمترین عضو مدیریتى مسجد است که مىتواند با برنامهریزى و عملکرد صحیح و دقیق، زمینه مناسبى را جهت تحقق سایر عوامل حضور مردم در مسجد فراهم کند.
در مورد حضور جوانان در مسجد نیز امام جماعت بسیار مؤثر است. شخصیت امام جماعت و نحوه برخورد او با جوانان در ایجاد و چگونگى نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است.
امام جماعت براى جلب جوانان این نکات را باید رعایت کند:
1 / 1 ـ برخورد گرم و صمیمانه با جوانان:
امام جماعت باید با جوانان برخوردى محبتآمیز و دوستانه داشته باشد. برخوردهاى عاطفى در ایجاد ارتباط با جوانان و آگاهى از نظریات آنها بسیار مؤثر است؛ اینگونه ارتباط، زمینه مساعدى را جهت جلب و تأثیر بر جوانان به وجود مىآورد.
امام جماعت مىبایست هم با جوانان داخل مسجد به گرمى برخورد کند تا حضور آنها در مسجد تداوم یابد و هم با جوانان بیرون از مسجد، تا زمینه حضور آنان در مسجد فراهم شود.
برخورد مناسب امام جماعت با جوانان دو مؤلّفه دارد که عبارتند از:
الف) احترام:
امام جماعت مىبایست به رفتار، ارزشها، گفتار و نظریات جوانان احترام بگذارد. این کار در جلب جوانان بسیار مؤثر است. وقتى جوان احساس کند طرف مقابل درصدد این نیست که نظریات خودش را به او تحمیل کند و به نظریات او احترام مىگذارد، احساس شخصیت مىکند و از این که با چنین فردى آشنا شده، خوشحال مىگردد. البته احترام امام جماعت به جوانان به معناى پذیرفتن تام و تمام نظریات آنها بدون دلیل نیست، بلکه به معناى شنیدن و تحمل کردن آنها و تعیین راهى حساب شده و مدبرانه جهت هدایت آنهاست.
بهتر است به جوانان در حد امکان فرصت داده شود تا خود را بروز دهند و نظریات و افکارشان را مطرح نمایند، آنگاه به اصلاح آنها پرداخته شود.
ب) ایجاد ارتباط عاطفى:
روابط و احترامهاى امام جماعت و جوانان نباید در چارچوبى خشک و رسمى باقى بماند؛ بلکه مىبایست به برقرارى روابط عاطفى منجر شود، یعنى جوان، امام جماعت را به عنوان یکى از دوستان خود بپذیرد.
امام جماعت براى این که سطح روابط خود با جوانان را به این حد برساند، باید به نکات متعددى توجّه داشته باشد و در امور گوناگونى، همراه جوانان باشد؛ در مشکلات به آنها کمک کند؛ موفقیتهایشان را به آنها تبریک بگوید؛ از غمها و ناراحتىهاى آنها ابراز تأسف و اندوه کند، هدایاى کوچکى مثل عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگارى به آنها تقدیم کند؛ در صورت امکان، کمى در مسایل خصوصى آنها وارد شود، مثلا روز تولّدشان، به آنها تبریک بگوید و سایر اقداماتى از این قبیل که با توجّه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالى محل در برقرارى و تداوم ارتباطى دوستانه و محبتآمیز مؤثر است.
بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضورى محدود نگردد و ارتباط کتبى بین جوانان و امام جماعت نیز بسیار مفید است. در این صورت جوانان از این که امام جماعت به آنها احترام گذاشته و به طور خصوصى، مطلبى را براى آنها بیان کرده، احساس شخصیت کرده و به امام جماعت نزدیک شده و مطالبى را که حضورى نمىتوانند، بیان کنند، به صورت کتبى با امام جماعت در میان مىگذارند.
2 / 1 ـ حضور در جمع جوانان:
همه جوانان در مسجد حاضر نمىشوند و امام جماعت نیز نمىتواند در برخوردهاى گذارى در بیرون از مسجد با همه جوانهاى محل، ارتباط برقرار کند؛ به همین دلیل براى برقرارى ارتباط کامل با جوانان، مىبایست در مکانهایى که جوانان در آن اجتماع دارند، حاضر گردد.
مدارس و دبیرستانها، کتابخانهها، میادین ورزشى، کافىنت و پارکها، مکانهایى هستند که معمولاً جوانها در آن حضور دارند. برخورد با جوانان و برقرارى ارتباط با آنها در هر کدام از این مکانها، ظرافت و حساسیت مخصوص به خود دارد و شیوه مناسب با آن را مىطلبد.
این اقدام امام جماعت، سبب جلب توجّه جوانان شده و زمینه مناسبى را براى حضور جوانان در مسجد فراهم مىکند.
3 / 1 ـ برقرارى جلسات ویژه جوانان:
جوانان نیازهاى مخصوص به خود دارند؛ روحیات و علایق آنها با بزرگسالان متفاوت است.امام جماعت مىبایست بعد از مخاطبشناسى دقیق و آگاهى از نیازها و سلایق جوانان، جلساتى را ویژه آنها تشکیل دهد و مفاهیمى از دین اسلام را برایشان بیان کند که با سلایق، روحیات و نیازهاى آنان متناسب باشد.
موارد زیر موضوعات مناسبى براى گفتگو با جوانان است: «ازدواج در اسلام»، «عشق مجازى یا حقیقى؟»، «زیبایى»، «نیایش»، «روابط دختر و پسر»، «آثار نماز در زندگى زوجهاى جوان»، «اخلاق جنسى»، «آثار نماز»، «انحراف جنسى»، «چشم چرانى»، «مسایل روانشناسانه جوانان مثل اعتماد به نفس و امید».
البته بهتر است براى ارایه هر موضوع به نکات روانشناسى جوانى، روحیات جوانان و اصول جذابیت و اثر گذارى توجّه شود؛ مثلاً در هر موضوع عنوانِ زیبا و جذّابى انتخاب شود تا توجّه جوانان را بیشتر جلب کند مثلاً صحبت در موضوع روابط دختر و پسر با عناوینى همچون «دخترى با کفشهاى کتانى» و صحبت در موضوع آثار نماز در زندگى زوجهاى جوان با عنوان «مرد و زن معراجى» انجام شود.
جلسه نباید حالت سخنرانى و خطاب مستقیم داشته باشد؛ بلکه باید به صورت گفتمان برگزار گردد تا جوانان بتوانند نظر و سؤالهاى خود را بیان کنند. مطالب در قالب مناظره، داستان، خاطره و پرسش و پاسخ بهتر قابل ارایه است. بهتر است قالبهاى گوناگونى انتخاب شود تا جلسات متنوع و جذاب گردد.
4 / 1 ـ شناخت نیاز و روحیات جوانان:
امام جماعت باید قبل از این که در مورد جلب جوانان به مسجد اقدام نماید، بهطور کامل از نیازها، روحیات، ارزشها، خواستهها، سلایق، علایق، توانمندىها، آسیبهایى که جوان را تهدید مىکند و راههاى مقابله با آن مطلع شود. در این صورت مىتواند فعالیتها و برخوردهاى خود را با جوانان به شکلى تنظیم کند که علاوه بر رفع نیازهاى جوانان، آنها را به مسجد جلب کند. در غیر این صورت، امید زیادى براى موفقیت امام جماعت در جلب جوانان به مسجد وجود ندارد.
شناخت موانع برقرارى ارتباط عمیق و پایدار بین جوانان و امام جماعت، یکى از مهمترین اقداماتى است که امام جماعت باید انجام دهد، چون آگاهى از این موانع، در اتخاذ راهکارى صحیح و حساب شده براى رفع موانع لازم است.
امام جماعت باید از این روحیات و موانع به طور کامل اطلاع داشته باشد و با توجّه به تفاوتهاى فردى و فرهنگى، شیوه و برخورد مناسبى را برگزیند.
برخى از این موانع عبارتند از:
اختلاف بین جوانان و بزرگترها:
معمولاً نظام ارزشى و رفتارى و طرز تفکر بزرگترها با جوانها بسیار متفاوت است لذا روحیات و خواستههاى جوانان با توقعات پدر و مادر و بزرگسالان تطابق ندارد و طرفین نمىتوانند توقعات یکدیگر را برطرف کنند. این مسأله سبب ایجاد گسست ارتباطى بین جوانان و بزرگترها شده، مانع از برقرارى ارتباط همهجانبه و پایدار بین آنها مىگردد. به همین جهت جوانان در بین خودشان، روابط دوستانه گستردهاى تشکیل مىدهند و این روابط دوستانه، قوىتر و مؤثرتر است.
امام جماعت، علاوه بر موقعیت اجتماعى و صنفى خود که او را جزء بزرگسالان قرار مىدهد، اگر از نظر سنى نیز جوان نباشد، با مانع جدى در برقرارى ارتباط عمیق و همهجانبه با جوانان روبرو خواهد بود.
براى رفع این مانع (اختلاف بین جوانان وبزرگترها) برخورد شاد و پر شور و نشاط، با جوانان که از چارچوب خشک و رسمى خارج است، توصیه مىشود. زیرا در جوانى سن مهم نیست، بلکه روحیه مهم است.
آزادىخواهى جوان و محدودیتآفرینى دین:
جوانى دوره استقلال فکرى و عملى است و جوان در محدوده مقرراتى خودش عمل مىکند.[12] معمولاً جوانان از اِعمال قدرت و نظارت خارجى چندان خوشحال نیستند و مایلند آزاد و راحت باشند. در مقابل جوانان، دین را عاملى براى محدودیت وسلب آزادى خود مىبینند که روحانى و امام جماعت، مبلّغ، مجرى و طرفدار آن است؛ لذا جوانان با امام جماعت به راحتى ارتباط برقرار نمىکنند.
برطرف کردن این بینش که نوعى احساس درونى است، ضرورى مىباشد و به برخى زمینههاى شناختى و زمان طولانى نیاز دارد.
براى رفع این مانع (محدودگرى دین و آزادى خواهى جوان) توجّه به این نکته لازم است که محدودیت، احساس درونى است و حاکى از بىمیلى و بىانگیزگى است. بسیارى از دینداران بدون این که احساس محدودیت کنند، به دستورات دینى عمل مىکنند. مىبایست مفاهیم و تعالیم دینى را به شکلى براى جوانان بیان کرد که با ارایه الگوهاى مناسب و با افزایش شناخت، آگاهى و معرفت، از روى میل و رغبت، به تعالیم دین عمل کنند.
دور نگرى روحانیون و نزدیکبینى جوانان:
روحیات جوان و ساختار دین با یکدیگر تعارضى ندارند، بلکه گاه نحوه ارایه مفاهیم دینى و نوع مفاهیمى که از دین عرضه مىشود، سبب روىگردانى و حساسیت جوان مىگردد.
جوانان مایلند اثر دین را به طور ملموس در صحنه زندگى ببینند و مىخواهند از آیندهاى نزدیک به زمان حال مطلع شوند، ولى در مقابل برخى روحانیون، مفاهیمى از دین را براى جوانان بیان مىکنند که با توجّه به روحیات و خواستههاى جوان براى آنها ملموس نیست. آنها چشم انداز دورى از دین و دیندارى را براى جوانان بیان مىکنند، ولى باید توجّه داشت، جوانان با پذیرش مطالب تعبّدى، میانه خوبى ندارند و گزارههایى از دین را مىپذیرند که توجیه عقلانى قابل قبول داشته باشد.
براى رفع مانع سوم، امام جماعت باید موضوعاتى را براى صحبت و سخنرانى براى جوانان انتخاب کند که جوانان در زندگى بیشتر با آن روبرو هستند.
5 / 1 ـ شرکت دادن جوانان در مدیریت مسجد:
امام جماعت یکى از مهمترین عناصر مدیریتى مسجد است که از نفوذ و تأثیر قابل توجهى برخوردار است و مىتواند فعالیتهاى مسجد را در جهت خاصى هدایت نماید.
امام جماعت باید با دوراندیشى و بدون ایجاد حساسیت، در مدیریت و جهتدهى به فعالیتهاى مسجد، به موقعیت و اهمیت جوانان توجّه داشته باشد؛ به طورى که جوانان، امام جماعت را نماینده مورد اعتماد تام الاختیار خود بدانند.
در پایان ذکر این نکته بسیار لازم و ضرورى است که تلاش و فعالیت امام جماعت براى جلب جوانان به این معنا نیست که امام جماعت از سایر قشرهاى نمازگزار غافل شود و فقط با جوانان ارتباط برقرار کند. به طورى که بزرگسالان و پیران فکر کنند، امام جماعت براى آنها احترام قایل نیست، بلکه در هر صورت باید تعادل را حفظ نمود.
2 ـ خانواده و دوستان
خانواده و دوستان از مهمترین عوامل تشکیل شخصیت هستند که چگونگى آنها در آینده تربیتى، سیاسى، تحصیلى و دینى فرد مؤثر است. در صورتى که اعضاى خانواده به خصوص، پدر و مادر خود به مسجد نروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجّه نکنند یا این که فضاى خانه به طور کلى با تعالیم و مفاهیم دینى بیگانه و بىتفاوت باشد، نمىتوان انتظار داشت، جوانان با مسجد میانه خوبى داشته باشند.
در خارج از خانواده، دوستان بر ارزشها و بینشهاى جوان تأثیر زیادى دارند، از آنجایى که روابط دوستانه، بین جوانان قوىتر و مؤثرتر از سایر ردههاى سنى است، اهمیت گروه دوستان بیشتر مىشود.
خانوادهها مىبایست به طور غیر مستقیم، بر دوستان و دوستیابى فرزندان خود نظارت کنند و ملاکهاى دوست خوب و اهمیت دوست و دوستى را براى جوانان بازگو کنند، تا فرزند جوانشان از طریق دوستانشان به بىراهه کشیده نشود.
3 ـ امکانات و فعالیتهاى مسجد
گستردگى فعالیتها و امکانات مسجد از نقاط قوت آنهاست. روحیات و نیازهاى جوانان با فضاى سنتى مساجد که فقط مکانى براى برپایى نماز جماعت و مراسمهاى دینى است تفاوت دارد. با توجّه به ابزارها و شیوههاى نوین فرهنگى، امروزه مساجد بدون امکانات و فعالیتهاى گوناگون و حساب شده، قادر به رقابت با سایر مراکز و ابزار به ظاهر فرهنگى نخواهند بود.
1 / 3 ـ امکانات:
با توجّه به روحیات و فضاى فرهنگى جامعه، مسجد براى جلب جوانان مىبایست دو نوع امکانات داشته باشد: امکانات فرهنگى و امکانات ورزشى مثل توپ و دروازه فوتبال، میز تنیس، راکد بدمینتون، فوتبال دستى، توپ و تور. اگر از طرف مسجد در محل مکانى براى ورزش جوانان در نظر گرفته شود یا با برنامهریزى و هماهنگى هیئت امنا، جوانان مسجد امکان استفاده از امکانات ورزشى در سطح شهر را با تخفیف ویژه داشته باشند، بسیار خوب است.
کانون فرهنگى، روزنامهها و مجلات، کامپیوتر، کتابخانه، نوارخانه، بانک سى ـ دى و ویدئو کلوپ از امکانات فرهنگى مسجد است که با مدیریت صحیح مىتواند براى مسجد درآمدزا نیز باشد و به توسعه امکانات فرهنگى کمک کند.
2 / 3 ـ فعالیتها:
جوانان روحیات گوناگونى دارند. برخى به ورزش، برخى به هنر و برخى به نویسندگى و... علاقمند هستند. مسجد براى جلب جوانان، باید فعالیتهاى متعددى انجام دهد، تا بتواند هر گروه از جوانان را با یک شیوه خاص جلب کند.
برگزارى مسابقات:
برگزارى مسابقات یکى از فعالیتهاى پر دامنه و کمهزینه مسجد است که در صورت مدیریت صحیح درآمدزا نیز خواهد بود. مثلاً در ماه مبارک رمضان بعد از نماز جماعت و سخنرانى، در شب، مسابقات ورزشى برگزار شود. این نوع مسابقات با روحیه بیشتر جوانان سازگار است.
برگزارى مسابقات خطاطى، نقاشى، نویسندگى، خاطرهنویسى، عکاسى و طراحى در موضوعى متناسب با مناسبتهاى مذهبى در ردههاى سنى گوناگون مؤثر است.
برخى از این مسابقات را مىتوان در سطح کل شهر و یا حتى کشور برگزار نمود. حضور امام جماعت در هنگام برگزارى مسابقات یا اعلام نتایج در ایجاد و گسترش ارتباط او با جوانان مؤثر است.
همچنین مسابقات حضورى به صورت پرسش و پاسخ در مسجد هنگام مراسمهایى که در مناسبتهاى مذهبى برگزار مىشود، همراه با اهداى جوایز قابل توجّه است.
سفرهاى زیارتى و سیاحتى:
جوانان روحیه پر شور و با نشاطى دارند که در راه هدایت آنها باید از این روحیه استفاده نمود. مسافرت، ابزار مناسبى در این راستاست. مسافرت علاوه بر این که سبب شادابى و طراوت روح و روان مىشود، ابزار فرهنگى و تبلیغاتى مناسبى است که اگر مسئولان اردو به آن توجّه کنند، بسیار مفید خواهد بود. البته در اردو و مسافرتهاى دسته جمعى جوانان از طرف مسجد که با حضور امام جماعت، برخى از اعضاى هیئت امنا و جوانان متعهد مسجدى و سایر جوانان برگزار مىشود، باید به نکات ذیل توجّه و دقت شود:
مکان و محل اردو
مسؤولین اردو باید مکانى راانتخاب کنند که صرفا تفریحى یا صرفا زیارتى نباشد، بلکه باید به هر دو جنبه توجّه شود، مثلاً مشهد مقدس و مناطق جنگى جنوب، هم جنبه زیارتى دارد و هم جنبه سیاحتى.
زمان اردو
زمان برگزارى اردو و مدّت آن نیز در جهتدهى به محتوا و بار معرفتى آن مؤثر است. مثلاً برگزارى اردو در روز عرفه در مناطق جنگى جنوب، جهت برگزارى دعاى عرفه مفید است، به طورى که اردو دو روز قبل از روز عرفه آغاز و یک روز بعد تمام شود، یعنى اردو صرفا مذهبى نباشد، بلکه تفریحى نیز باشد. همچنین اردویى جهت زیارت مسجد مقدس جمکران و برگزارى دعاى توسل در شبهاى چهارشنبه مؤثر است.
در صورت موافقت جوانان، مسافرت جهت دیدار با علما و عرفا نیز توصیه مىشود.
نکات جانبى
گاهى ممکن است زمان و مکان اردو، همه اهداف مسئولین فرهنگى مسجد را برآورده نکند و یا این که به دلیل موقعیت خاص مسجد، نسبت به اماکن زیارتى و تفریحى، مشکلات اقتصادى، روحیات و انتظارات خاص جوانان، برگزارى اردو در زمان یا مکان مطلوب و ایدهآل، ممکن نباشد. در این صورت توجّه به مسایل حاشیهاى و ضمنى اردو، گامى بلند در راستاى دستیابى به اهداف درازمدت و گران تربیت دینى است.
این مسایل بدون این که سبب حساسیت جوانان حاضر در اردو شود، بهطور غیرمستقیم، بسیارى از مفاهیم دینى را به جوانان منتقل مىکند و فضاى کلى اردو را دینى مىنماید. مثلاً مسجد در تابستان بعد از اتمام امتحانات، اردوى چند روزه در مناطق سرسبز شمال یا یکى از مناطق خوش آب و هواى نزدیک به شهر برگزار کند. این اردو از نظر زمان و مکان مذهبى نیست، ولى مىتوان فضاى آن را دینى نمود. در این راستا توجّه به نکات زیر لازم است:
1 ـ نام اردو بسیار مهم است و در جهت دهى کلى آن اثر مىگذارد. مثلا نام اردو «به رنگ سبز انتظار» یا «منتظران»، یا «سربازان جوان» و سایر مفاهیمى باشد که با فرهنگ مهدویت در ارتباط است.
2 ـ برگزارى مراسم دعا و پخش اذان، نماز جماعت، سخنرانى دینى و مسابقات کتبى و شفاهى با موضوعات احکام فقهى و مسایل عقیدتى بسیار مهم و مؤثر است.
3 ـ حضور امام جماعت در اردو و صحبتهاى موردى و شخصى با جوانان در آگاهى از نظرات و بحرانهاى جوانان مؤثر است. حضور سایر بزرگان مذهبى محل نیز مفید است.
4 ـ زمانى که جوانان در اتوبوس هستند، آواى مذهبى مثل نوار تواشیح، مداحى، مولودى خوانى، قرآن با صوت زیبا و مناجاتنامه البته با رعات اعتدال پخش شود.
5 ـ از ابتداى اردو به طور داوطلب هر کس قرائت تعدادى صلوات و چند جزء از قرآن را به نیت هدیه به محضر آقا امام زمان «عجاللّهتعالى فرجهالشریف» برعهده بگیرد.
6 ـ جهت انجام کارهاى اردو، گروههاى گوناگونى تشکیل شود و هر کدام یک نام دینى داشته باشد. مثلاً گروه صداقت، جوانمردى، سلام، احسان، ایمان، توحید، همچنین هر اتوبوس نامى با محتواى دینى داشته باشد. مثل نماز، امر به معروف و نهى از منکر، عفت و حرمت.
در یک کلام اردو به سمتى پیش رود که علاوه بر بار معنوى و روحانى، سببِ زدگى جوانان نشود و آنها خاطره خوبى از اردو داشته باشند.
مجلّه محلى:
جوانان، توانایىها و استعدادهاى فراوانى دارند که استفاده بهینه و شکوفاسازى آن استعدادها در ایجاد اعتماد به نفس در جوانان و مبارزه با تهاجم فرهنگى بسیار مؤثر است.
یکى از این امور که در پر نمودن اوقات فراغت و رشد علمى و اجتماعى جوانان بسیار مؤثر است، راهاندازى مجلّه محلى در مسجد است. این کار هر چند در ابتدا با مشکلات و نوسانات جدى روبروست، ولى اولین دستآورد آن، تداوم کار را تقویت مىکند. این مجلّه با نویسندگى و همکارى همه اعضاى مسجد؛ اعم از نمازگزاران، هیئت امنا، امام جماعت و جوانان محل، در موضوعات اجتماعى و محلى تدوین و چاپ شده و در خانههاى محل توزیع مىگردد. هر یک از افراد بویژه جوانان با توجّه به توانمندى و علاقهاش، قسمتى از کار را بر عهده مىگیرد البته بهتر است برخى مطالب توسط امام جماعت و هیئت امنا نوشته شود.
احکام فقهى، مسایل عقیدتى، تفسیر قرآن و روایات به صورت گذرا و جالب، شخصیتشناسى شخصیتهاى بزرگ دینى و ملّى، مطالب مورد نیاز و علاقه جوانان با عنوانهاى جالب و متنوّع مثل «پسرها نخوانند، دخترها بدانند»، مصاحبه با اعضاى محل در ردههاى سنى و اجتماعى مختلف، مىتواند برخى از موضوعات مجلّه محلّى مسجد باشد.
مهمترین مشکل این طرح، مسایل اقتصادى و تأمین هزینه آن است، ولى این مسأله قابل حل است؛ زیرا از یک سو مىتوان کمکهاى نقدى قابل توجهى را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، امور مساجد و سازمان تبلیغات دریافت نمود و حتى مىتوان براى چاپ و نشر مجله، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى مجوّز دریافت کرد و از سوى دیگر چون هیچ یک از مؤلّفین، مبلغى را دریافت نمىکنند و با انگیزه این که در مجله خودشان مطلب مىنویسند و اهل محل آن را مىخوانند، پژوهش و نویسندگى مىکنند، هزینهها به حداقل کاهش مىیابد. بعلاوه جهت طراحى و تایپ مجله نیز معمولاً پایگاههاى بسیج به کامپیوتر مجهز هستند و با توجّه به گستردگى مهارتهاى کامپیوترى، به خصوص تایپ، مشکل چندانى وجود ندارد. گذشته از این که کامپیوترهاى شخصى نیز فراوان است.
به طور خلاصه همه اقدامات مجله مىبایست براساس روحیه مشارکت و تعاون بهطور رایگان انجام شود، به این ترتیب باید از امکانات حداکثر استفاده را نمود و هر کس را به اندازه توانایىاش در این امر شرکت داد.
در صورتى که موارد فوق محقق نگردد، تهیّه مجله محلى مسجد با مشکلات جدى روبرو مىگردد.
4 ـ کلاسهاى آموزشى
یکى از مهمترین ابعاد مسجد، مسایل آموزشى آن است. هر چند غالب جوانان از درس و کلاس گریزان هستند، ولى برگزارى برخى کلاسهاى آموزشى مورد علاقه جوانان در جلب آنان مؤثر است.
کلاسهاى آموزشى ورزشى و هنرى علاوه بر این که به امکانات زیادى احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. این کلاسها را مىتوان در رشتههاى خیاطى، گلدوزى، گلسازى، هنرهاى دستى، خطاطى و نقاشى و طراحى، عکاسى، فیلمبردارى، و ورزشهاى رزمى براى خانمها و آقایان برگزار نمود. جهت افزایش سطح کمى و کیفى کلاسها، هیئت امنا مىبایست با بخش آموزش فنى و حرفهاى وزارت آموزش هماهنگى لازم را به عمل آورد.
برگزارى برخى کلاسهاى کمک درسى، آموزش زبان و کامپیوتر در مسجد و یا خارج مسجد ولى با برنامهریزى و هماهنگى مسجد نیز ممکن است.
5 ـ بها دادن به جوانان
ستایشخواهى و جلب توجّه، دو نوع از خواستههاى جوانان در عرصه ذهن و عاطفه است. لذا بها دادن به جوانان عامل مهمى در راستاى تأمین خواسته و جلب توجّه آنان به مسجد است. البته این به معناى اختیارات زیاد و غیر منطقى جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه آنها نیست. اقدامات زیر در بها دادن به جوانان قابل توجّه است.
عضویت در هیئت امنا:
هیئت امنا، هیئت مدیره مسجد است که تمامى فعالیتهاى مسجد را جهتدهى مىنماید، لذا عضویت یکى از جوانان متعهّد و مؤمن مسجدى در هیئت امنا، بها دادن به جوانان در حد بالاست. این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سالم و سازنده بین جوانان براى احراز این پست باشد.
مشورت و نظر خواهى:
شایسته است بزرگترها، اعضاى هیئت امنا و امام جماعت براى فعالیتهاى گوناگون مسجد، نظر جوانان را جویا شده و در صورت امکان آنها را اجرا کنند. این اقدام سبب خود باورى و احساس شخصیت در جوانان مىشود. آنها از این که به نظر آنها در تصمیمگیرىهاى مسجد توجّه مىشود خوشحالند و مسجد را از خود مىدانند در نتیجه در مسجد به طور مستمر حاضر مىگردند.
محول کردن فعالیتهاى مسجد به جوانان:
برخى از اقدامات مسجد را مىتوان به طور کلى یا جزیى به جوانان واگذار نمود. مثلاً برنامه پذیرایى مراسم به عهده جوانان باشد. این اقدام با روحیّه پر شور و نشاط جوانان تناسب دارد و سبب ایجاد وابستگى به مسجد در جوانان مىشود.
6 ـ تبلیغات
امروزه تبلیغات در انتقال، ترویج و حتى ایجاد یک فرهنگ در عرصه بینالملل، ابعاد گستردهاى به خود گرفته است؛ با توجّه به ابعاد روانى و احساسى تبلیغات و روحیّه اثرپذیر جوان به نظر مىرسد، تبلیغات دینى هوشمند و حسابشده دینى، مىتواند جوانان را در مسیر دیندارى و مسجد ثابتقدمتر نماید.
در فضاهاى آموزشى، مثل مدارس و دبیرستانها، زمینهئ مناسبى جهت تبلیغات وجود دارد. نصب پوسترهاى رنگى و جذاب به منظور اطلاعرسانى فعالیتهاى مسجد، در تابلو اعلانات از جمله این امور است. پخش جزوه و بروشور در مورد مسجد در بین دانشآموزان مفید به نظر مىرسد.
نصب پلاکاردهاى زیبا در مورد فضیلت و آثار مسجد و نماز جماعت در مکانهاى حضور جوانان، مثل میادین ورزشى قابل توجّه است.
البته رفتار مسجدیان به خصوص امام جماعت مهمترین عامل تبلیغاتى است.
7 ـ حضور شخصیتهاى محبوب و الگوهاى جوانان در مسجد
انسان در مراحل مختلف حیات خویش به الگو نیاز دارد. البته با افزایش سن و تجارب ذهنى، تقلید به صورت آگاهانه صورت گرفته و در حیطه اراده قرار مىگیرد. در این حال، فرد سعى مىکند برابر شخص یا اشخاصى که به نظرش شخصیتى قابل قبول دارند، همانندسازى کند و نگرشها و ویژگىهاى رفتارى و اخلاقى آن فرد یا اشخاص را براى خود سرمشق قرار دهد.
جوان نیز یکى از خواستههاى اجتماعىاش، الگو پذیرى است؛ او در جامعه خواستار کسانى است که در رفتار و گفتار براى اوالگو باشند.
هیئت امنا مىبایست شخصیتهاى محبوب جوانان را در سطح شهر شناسایى کرده، آنها را به مسجد دعوت کند تا در جمع نمازگزاران حاضر شوند، یا این که اگر شخصیت برجستهاى است، مراسم سخنرانى براى او ترتیب دهند. این کار با مشورت و همکارى خود جوانان، امکانپذیر است. مثلاً معلمان و مدیران موفق و محبوب مدارس به مسجد فرا خوانده شوند. البته این کار مىبایست از نظر تبلیغاتى و فرهنگى به خوبى پوشش داده شود. مثلاً با نصب یک پلاکارت در جلوى درب مسجد، حضور مدیر دبیرستان در مسجد گرامى داشته شود.
گفتنى است دعوت از هنرمندان، ورزشکاران و سایر شخصیتهاى محبوب جوانان براى حضور در میان نمازگزاران، اقدام مثبتى است که با توجّه به موقعیت جغرافیایى مسجد و سطح فرهنگى هر محله از فراز و نشیب و تنوع برخوردار است.
8 ـ شکل ظاهرى مسجد
جوانان، زیبایى و نشاط را دوست دارند و چنان که فضاى مسجد چنین باشد، در جلب جوانان مؤثر است. نکات لازم در تطابق شکل ظاهرى مسجد با این ویژگى جوان عبارتند از:
نظافت و پاکیزگى
رعایت نکات بهداشتى، نظافت و شستشوى متناوب مسجد و پاکیزهسازى ظاهر مسجد و معطر نمودن آن یکى از عوامل مهم جذب جوانان است، بعلاوه باید امکانات لازم از قبیل وسایل گرمایشى و سرمایشى و امکانات رفاهى در داخل مسجد موجود باشد.
رنگآمیزى شاد
عامل دیگر در فضا سازى روحى مسجد، رنگ است. رنگها علاوه بر آثار و ابعاد عرفانى، از نظر روحى و روانى نیز اثر داشته، سبب نشاط یا خمودگى مىگردد.
یکى از اندیشمندان در مورد تأثیر رنگها مىگوید: رنگها در هنر، جنبهاى کیمیایى دارد و آمیختن آنها، خود یک هنر، مشابه کیمیاگرى است... . هر رنگ داراى تمثیلى، خاص خود است... . نیز هر یک داراى رابطهاى با یکى از احوال درونى انسان و روح اوست... .[13]
تأثیر روانى رنگ به حدى است که مىتوان به زبان ریاضى و قوانین علم فیزیک و با اندازهگیرى میزان تشعشعات آنها تأثیر هر رنگى را سنجید. علاوه بر این تأثیر، قدرت نمادین رنگها قابل توجّه است.
رنگ در، دیوار، فرش، سجاده و پارچهها و پرچم هایى که بر دیوار نصب مىشود، باید رنگهاى روشن، شفاف و شاد باشد تا سبب طراوت و شادابى محیط گردد. متأسفانه امروزه در بیشترین مساجد به این عامل توجّه نمىشود.
برخوردها
شاید مهمترین عاملى که سبب پر شور و نشاط شدن محیط مىشود، نحوه برخورد مسجدیان و نمازگزاران است. در این برخوردها باید علاوه بر رعایت احترامات اجتماعى، طراوت و سَرزندگى خاصى موجود باشد و در قالب برخوردهاى خشک، مقدس نمایى و تعصبگرا و پیر پسندانه خلاصه نگردد.
جوان با مشاهده این برخوردها در مورد حضور یا عدم حضورش در مسجد تصمیم مىگیرد.
9 ـ بیان مباحث مورد نیاز جوانان در مسجد
بعد آموزشى و معرفتى مسجد یکى از مهمترین ابعاد آن است. امام جماعت بهعنوان شخصیتدینىمسجد، وظیفهآموزش وتربیت دینىنمازگزاران را برعهده دارد.
امام جماعت با بیان احکام فقهى، عقیدتى، اخلاقى از روایات و آیات قرآن نظام شناختى و رفتارى اسلام را در بین نمازگزاران ایجاد کرده و گسترش مىدهد.
در این میان توجّه به این نکته ضرورى است که نیازها، علایق، خواستهها و سطح فهم و فرهنگ همه افراد یکسان نیست. لذا جهت تربیت فراگیر اسلامى، مىبایست براى هر دسته از مخاطبین و نمازگزاران مطالب مورد نیاز خودشان را بیان نمود.
جوانان در این میان از حساسیت و اهمیت ویژهاى برخوردارند. آنها با ذهنى پر سؤال، روحیهاى کنجکاو، توقعات جدید و مقاومت در قبال اوامر و نواهى، وظیفه مشکل و سنگینى را بر دوش مربیان دینى مىنهند. نوع مطالب و نحوه ارایه آنها به جوانان بسیار مهم است.
10 ـ توجّه به پیش نیازها
حضور در مسجد یک رفتار دینى است که مستلزم برخى پیشنیازهاست و بدون تحقق آنها، نمىتوان انتظار داشت، جوانان در مسجد حاضر شوند. بر این اساس گاهى اوقات مشاهده مىشود، با وجود این که مسجد محل از نقاط قوت زیادى برخوردار است، ولى برخى جوانان به مسجد جلب نشدهاند!! جوانى که مشکل اخلاقى دارد و اوقات خود را با تماشاى فیلمهاى مبتذل و سیر در اینترنت و کافىنتها مىگذارند، اعتقاد راسخ و حقیقى به مبدأ و معاد ندارد، اهل نماز نیست، از هر راهى کسب و کار مىنماید، دلبسته دنیا و مظاهر آن است، دیندارى را نشانه عقبماندگى فکرى و فرهنگى مىداند، با موانع شناختى و رفتارى مواجه است که حضور او در مسجد تنها پس از رفع این امور میسر مىشود.
11 ـ تشویق
تشویق، یکى از مهمترین ابزار تربیتى است که باید براى برانگیختگى، باز دارندگى و شکوفاسازى استعدادهاى انسان در جهت کمال از آن بهره گرفت. نقش تربیتى و مثبت تشویق این است که نیروهاى خفته آدمى را و میل به تلاش و شادابى را برمىانگیزاند. تشویق باید به جا، متناسب و متوازن با اصل و نوع عمل باشد و روحیات و گرایشها و مرتبت وجودى فرد در آن لحاظ شود تا بیشترین تأثیر را داشته باشد.
تشویق با دو خواسته جوان تطبیق کامل دارد:
1 . جوان ستایشخواه است.
2 . مىخواهد جلب توجّه نماید.
آرى جوان شیفته تحسین و تمجید است. به ستایشها دل مىبندد و حاضر است خود را فداى کسى کند که صلاحیت و شایستگى او را تأیید کرده و یا به تعریفش پرداخته است. او براى جلب توجّه دیگران، حتى به عوامل زیانبخشى چون سیگار رو مىآورد تا بتواند خود را نشان بدهد!!
تشویق جوانى که در مسجد حاضر شده است،به نحوى که با شخصیت و روحیات او موافق باشد، پاسخى است به خواستههاى درونى او در عرصه ذهن و عاطفهاش، که دوام حضور او آغاز حضور دیگران را نوید مىدهد.
با توجّه بهروحیات جوان، راههاى زیر براى تشویق جوانان در مسجد توصیه مىشود:
معرفى جوان نمونه
مناسب است جوان نمونه در طول هفته یا ماه یا فصل یا سال برگزیده و معرفى گردد. این معرفى به شکل اعلام در تابلو اعلانات یا در ضمن برنامههاى مسجد در مناسبتهاى مذهبى امکان پذیراست. به جاست قبل از اعلام، امام جماعت در مورد اهمیت جوان و جوانى در اسلام صحبت کند و از جوانى ائمه و پیامبر«علیهمالسلام» یا علما و عرفا، حکایتى را نقل نماید. سپس هدیهاى به رسم یادبود به او داده شود.
جایزه ویژه
برخى جوانان در مدت خاصى پا به مسجد گذاشته و در آن ثابتقدم مىشوند. بهتر است این فرصت را غنیمت شمرده و براى تداوم حضور او جایزه ویژهاى را تهیه نمود. مثلاً جوانى در ماه رمضان، در مراسم نماز جماعت، سخنرانى دینى، دعا، نیایش و مراسم شبهاى قدر به طور منظم و فعال حضور داشته است! بهتر است چنین فردى در عید فطر در میان نمازگزاران نماز عید، مورد تشویق قرار گیرد و به عنوان جوان نمونه، معرفى شود.
12 ـ تقویت پایگاههاى بسیج
بسیارى از جوانان از مراکزى که ماهیت دینى دارند و به قصد تغییر و تأثیر بر جوانان فعالیت مىکنند، استقبال نمىکنند. جوانان از محیطهاى خشک و رسمى، با قوانین متعدد، چندان راضى نیستند و مکانى را مىطلبند که آزاد باشند! با توجّه به فضا و محتواى با نشاط بسیج، به نظر مىرسد، محیط جوانپسندانه بسیج، در جلب جوانان به مسجد مؤثر باشد. در بسیارى از موارد جوانان ابتدا جذب بسیج و سپس در مسجد حاضر مىشوند، از این رو شایسته است، پایگاههاى بسیج از جهت امکانات و موقعیت تقویت گردد تا زمینههاى بیشترى را براى جلب و هدایت جوانان به وجود آورند.
13 ـ ایجاد تشکیلات مخصوص جوانان
مسجد براى جلب جوانان، مىبایست اقدامات گوناگونى را در جنبههاى مختلف انجام دهد. جهت هر چه بهتر انجام شدن این اقدامات مىبایست دفترى به نام دفتر جوانان در مسجد تشکیل شود تا اقدامات گوناگون در مورد جوانان را به طور منسجم، هدایت و سرپرستى نماید. مسئول این دفتر بهتر است همان جوان متعهد و مسجدى باشد که عضویت هیئت امنا را دارد.
تشکیل چنین دفترى، این احساس را در جوانان تقویت مىکند که مسؤولین مسجد، به جوانان احترام مىگذارند و براى آنها جایگاهى در مسجد تعریف شده است.
این دفتر برنامهریزى و اجراى کلیه امور فرهنگى، آموزشى و عبادى جوانان را برعهده دارد و پاسخگوى جوانان مراجعهکننده خواهد بود. در تابلو اعلانات این دفتر اطلاعیهها و نکاتى مربوط به ویژگىها، نیازها، چالشها، آسیبها، مصلحتها و امور مشاورهاى جوان قابل نصب است. تنظیم و نشر بروشور در مورد جوانان از دیگر اقدامات این دفتر است.
[1] . براى مطالعه بیشتر مراجعه کنید به: دنیاى نوجوان، محمد رضا شرفى، انتشارات تربیت، ص 55 .
[2] . براى مطالعه بیشتر در این مورد مراجعه کنید به: روان شناسان بزرگ، گروه نویسندگان، مترجمان، دکتر احمد به پژوه و دکتر رمضان دولتى، ص 64، موسسه انتشارات تربیت، چاپ دوم.
[3] . براى مطالعه بیشتر در این مورد مراجعه کنید به: جوان و بحران هویت، محمد رضا شرفى، ص 20 تا ص 24، سروش 1380، تهران، چاپ دوم.
[4] . ابنطفیل اندلسى حکیم و فیلسوف نامدار مسلمان در اثر ارزنده و کلاسیک فلسفى اش به نام «زنده بیدار» این گرایش فطرى را به زیبایى هر چه تمامتر به تصویر مىکشد.
[5] . براى مطالعه بیشتر در این مورد مراجعه کنید به: مکاتب و نظریهها در روانشناسى شخصیت، ص 69، انتشارات رشد آموزش و پرورش براى آینده، کارشناسان یونسکو، ص 122، مرکز تحقیقات آموزشى، چاپ اول، 1370 .
[6] . آنچه هویت دینى به نسل جوان مىدهد عبارتند از: پاسخ به پرسشهاى بنیادین، جهت بخشیدن به زندگى رویکرد مثبت به آینده، وحدت اعتقادى، زمینه سازى هویت تمدنى، مقبولیت اجتماعى، شان و منزلت جوانى و معنا بخشیدن به جهان (جوان و بحران هویت، محمد رضا شرفى، ص 96 تا 102 .
[7] . تضادهاى درونى ما، هورناى کارن، ترجمه محمد جعفر مصفا، ص 134، انتشارات بهجت، چاپ پنجم، 1364 .
[8] . جوان و بحران هویت، محمد رضا شرفى، ص 20 .
[9] . براى مطالعه بیشتر در مورد روحیات جوان مراجعه کنید به: جوان از دیدگاه نیازها، خواستهها و مصالح، على قائمى، دفتر مشاور رئیس سازمان صدا و سیما در امور جوانان، تهران 1379 .
[10] . عوامل ظهور ناهنجارىها در نوجوانان و جوانان عبارتند از: درک نکردن روحیه جوان، الگوهاى نامناسب، تضاد در روش تربیتى، فاصله طبقاتى، کم توجیه خانوادهها، ناکارآمدى کانونهاى دینى، استفاده ابزارى از دین، کم توجهى به مشکلات ،متاهل و تسامح (عوامل گرایش نوجوانان و جوانان به فرهنگ بیگانه، فریدون موحدنیا، مرکز پژوهشهاى اسلامى صدا و سیما، ص 48 تا 56 ،چاپ اول، قم، خرداد 1382 .
[11] . برخى از علل دینگریزى جوانان عبارتند از: بیان نامعقول برخى از مفاهیم دینى، عملى نشدن عدالت اجتماعى در سطح جامعه با وجود شعارهاى فراوان، توجّه نکردن به نیازهاى اساسى نسل جوان مثل ازدواج، کار و مسکن، استفاده ابزارى از دین به دست برخى سیاست بازان براى منافع شخصى و گروهى، نبود برنامهریزى درست فرهنگى براى نسل جوان، تهاجم برنامهریزى شده فرهنگى دشمنان داخلى و خارجى براى انحراف نسل جوان.
[12] . جوان از دیدگاه نیازها، خواستهها و مصالح، على قائمى، ص 45 .
[13] . معمارى مسجد، ج 2، مجموعه مقالات دومین همایش بین المللى معمارى مساجد، افق آینده، ص 447 به نقل از تفسیر المیزان، ج 2، ص 297 به نقل از ایران پل فیروزه، حسین نصر .