مساجد نقش فوق العاده‏اى در تحکیم معاشرت‏ها و انتخاب دوستان اصلح داشته‏اند و این امر در روانشناسى تکیه‏گاه عظیمى در کاستن از آلام و افسردگى‏ها و استرس‏ها به حساب میآید و از نظر جامعه شناسى گروه‏ها در نظام اجتماعى نقش تعیین کننده‏اى دارد. مسجد محل باز آموزى آداب اجتماعى است؛ افزون بر آن گره‏کشاترین و مؤثرترین نقش در رفع و حل معضلات اجتماعى را داراست. از جمله مسائلى که در مساجد از دیر باز مورد عنایت بوده خدمت رسانى و تعاون اجتماعى مى‏باشد در واقع مشکلات عدیده اقتصادى و اجتماع انسان‏ها از کانال مساجد حل مى‏شده است و همین امر موجب نوعى تعاون و یارى رسانى همگانى و متقابل گردیده است امروزه نیز مى‏توان مساجد را در زمینه خدمت رسانى به دیگران، بیشتر و بهتر تجهیز کرد. اکنون احیاى خدمت رسانى از طریق ارائه آموزه‏هاى دینى، تشویق ثروتمندان متدین مسجدى، ایجاد صندوق‏هاى قرض‏الحسنه در مساجد، سرمایه‏گذارى غیر مستقیم و هدایت نذورات و زکوات به مساجد، تشویق اهداى هدیه به ایتام مستمندان از سوى مسجد، اسکان در راه ماندگان و پرداخت هزینه بازگشت به آنان، ارایه احسان به دوستان در مساجد، کمک به مظلومان از طریق اقدام جمعى مسجدیان، عیادت مریضان توسط اهل مسجد، ارایه
خوش رفتارى و شنیدن درد دل دیگران، تکریم تازه واردها و ایجاد شادى و سرور، برآوردن حاجات انسان‏ها، اطعام، اصلاح ذات البین، ایجاد ستاد مشورت و ستاد پرداخت بدهى بدهکاران رهنمایى گمشدگاه، حفظ مال و امانت دارى، ایجاد امنیت از طریق بسیج مساجد، امکان پذیر مى‏باشد و چه نیکوست که این نقش در سطح متناسب و مقبول اجتماعى جامه عمل بپوشد.

مقدمه

از دیر باز در مساجد نهضت خدمت‏رسانى و تعاون اجتماعى مورد عنایت بوده است. کارکرد مساجد در ابعاد سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و ... در گذشته یک واقعیت غیرقابل‏انکار است و از نظر رفع حاجات و حل دعاوى و برطرف ساختن مشکلات عدیده، مساجد نقش اول را ایفا مى‏کرده‏اند؛ و حتى اصحاب صفه در مساجد سکنى داشته‏اند. در واقع مشکلات عدیده اقتصادى و اجتماعى انسانها از کانال مساجد حل مى‏شده است و همین امر موجب نوعى تعاون و یارى رسانى همگانى و متقابل گردیده است.

امروزه نیز مى‏توان مساجد را در زمینه خدمت‏رسانى به دیگران که در آیات و روایات از اهمیت خاصى برخوردار است، بیشتر و بهتر تجهیز کرد. بدین منظور اصل خدمت‏رسانى و رابطه آن با مساجد را امرى مسلّم مى‏گیریم زیرا در طول تاریخ مساجد، بزرگترین خدمت رسانى‏ها از کانال مساجد صورت گرفته است.

تبیین اهمیت و ثواب خدمت رسانى، استفاده به جا و اصولى از ثروتمندان حاضر در مساجد، ایجاد صندوقهاى قرض‏الحسنه، سرمایه‏گذارى‏هاى غیر مستقیم، تشویق و اهداى هدیه به ایتام، مستمندان و فقیران از طریق مسجد، اسکان در راه‏ماندگان در مساجد با یک برنامه‏ریزى اصولى و... از جمله راه‏هاى اساسى خدمت‏رسانى در مساجد است.

یکى از سنگرهاى اساسى و استراتژیک به منظور انتقال پیام و تبیین ارزش‏هاى دینى، مساجد مى‏باشد. مسجد اگر چه در بررسى لغوى مى‏تواند مکان و یا جایگاه سجده به حساب آید، ولى در اصطلاح جایگاهى است با ویژگى‏هاى بسیار ممتاز و برخوردار از ارزش و قداست. در این جایگاه که به شکل یک مجموعه کامل اداره مى‏شود، مى‏توان به اهداف مختلف کوتاه و دراز مدت دست یافت. استفاده چند منظوره از مسجد یکى از
نکات قوتى است که خداوند در این مکان مقدس به ودیعت نهاده است. بسیارى از مفاهیم علمى اعم از روان شناسى، علوم اجتماعى، سیاسى و مبانى علم ارتباطات در مسجد، مى‏تواند به نحو احسن مورد تحقق قرار گیرد.

مساجد نقش فوق‏العاده‏اى در تحکیم ارتباطات، معاشرت‏ها و انتخاب دوستان اصلح داشتنه‏اند و این امر در علم روانشناسى، تکیه‏گاه عظیمى در کاستن از آلام و افسردگى‏ها و استرس‏ها به حساب مى‏آید و از نظر جامعه‏شناسى گروهها، در نظام اجتماعى، نقش تعیین‏کننده‏اى داشته‏اند و این امر را مى‏توان در قالب گروه‏هاى بسیار نزدیک و صمیمى در مساجد پیدا کرد.

نظام‏هاى آموزشى و پرورشى هر کشورى درصدد انجام بهینه امر تعلیم و تربیت بر مبناى تقویت اراده و شوق آدمیان مى‏باشند و این مهم در مساجد به نحو احسن و اکمل خود اتفاق مى‏افتد. کلاسهایى که در مساجد تشکیل مى‏گردد، معمولاً بر چند مبنا استوار است:

1 . هدف قرب الهى در آن منظور شده و از مادیات صرف خارج مى‏گردد.

2 . در نهایت سادگى و بدون تکلّف تشکیل مى‏شود.

3 . حضور در آن جنبه الزامى نداشته و بر مبناى علاقه و شوق صورت مى‏پذیرد.

4 . معمولاً قرین به دیدار دوستان و برادران دینى گردیده و متعلم را از غربت و تنهایى نجات مى‏دهد.

ویژگى‏هاى فوق در هیچ مؤسسه یا کلاس درسى تحقق نمى‏یابد و لذا بازدهى کلاس‏هاى مسجد به مراتب از سایر کلاس‏ها بیشتر است.

مسجد محل باز آموزى آداب اجتماعى است و لذا خلاصه و چکیده اندیشه علماى اخلاق در مسجد خود به خود جامه عمل مى‏پوشد.

آموزش نظامى در مساجد با محراب که محل حرب و جایگاه جهاد امام است، پیوند مى‏خورد و از آموختن آن براى کسى که علاقمند به فنون نظامى است، جنبه قداست و حرمت پیدا مى‏کند.

در مساجد، متدینین با رسانه مقدس منبر مواجه هستند که با القاى اندیشه و تفکرات صحیح، در قلوب تأثیر عمیق و دراز مدت مى‏گذارد، بدینسان فراگیرى مبانى علمى ایمان به خدا، موجب تقویت اعتقادات و استماع آیات و روایات عامل جلا و صفا یافتن دل‏ها و شستن زنگار قلب‏ها مى‏شود. منبرها از مخاطبین خود اشک مى‏گیرند، آنها را به جبهه‏ها مى‏فرستند و یا تشویق مى‏کنند که نسبت به فقرا و ایتام و ضعفاى آل محمد«صلى‏الله‏علیه‏و‏آله»بى‏تفاوت نباشند!!

آرى مساجد، ویژگى‏هایى دارند که مى‏توانند بخشى از خلأهاى فکرى و روانى و اجتماعى را پر کرده و منشأ خیرات فراوان در جامعه گردد.

یکى از این ویژگى‏ها که در حد خود گره‏گشاترین ویژگى و مؤثرترین پارامتر در رفع و حل معضلات اجتماعى است، امر خدمت‏رسانى است که از طریق مساجد به نحو درستى انجام خواهد پذیرفت. مساجد با نهضت خدمت‏رسانى و تعاون اجتماعى، پیوند عمیق و ژرف و ناگسستنى دارند. در طول تاریخ مساجد، خدمتهاى مختلف و متعدد و یارى‏رسانى به نهادهاى اجتماعى و توده مردم داشته و این کار از طریق مساجد به سهولت و سرعت انجام مى‏پذیرفته است و این مهم توانسته سابقه مساجد را به‏عنوان نهادهاى خدمتگذار، همواره روشن و درخشان و تابنده نگه دارد.

ضرورت خدمت‏رسانى و تعاون اجتماعى

اگرچه نهضت خدمت‏رسانى و تعاون اجتماعى مى‏تواند از منظر مکتب‏هاى مختلف، تفاسیر مختلفى داشته باشد ولى نمى‏تواند منشأیى جز خداپرستى و انگیزه الهى داشته باشد؛ زیرا عقل حسابگر، مردم‏گرایى و مردم‏سالارى از دیدگاه مکاتب غربى، به گونه‏اى معنى مى‏شود که بار مسئولیت یک فرد در مقابل دیگران را از دوش او برمى‏دارد. به عنوان مثال در لیبرالیسم، مارکسیسم و دیگر مکاتب مادى، جاى مناسبى براى خدمت‏رسانى به دیگران نخواهیم یافت. آرى در خارج از اندیشه‏هاى الهى، وجهى براى خدمت‏رسانى و دلیلى به منظور آن وجود ندارد و حتى این امر مضحک مى‏نماید ولى ضرورت خدمت‏رسانى در تفکر مذهبى و به ویژه در مبانى اندیشه‏هاى اسلامى یک واجب و ضرورت است.

تعاون اجتماعى نیز از همین ضرورت، ناشى شده و معلول طبیعى خدمت‏رسانى مى‏باشد.

در تفکر اسلامى، رسول آن حَریصٌ عَلَیْکُم[1] و شعارش سَیِّدُ الْقَوْمِ خادِمُهُم[2]
و عملش صرف ساعت‏ها وقت براى محرومین و سائلین بوده است.

در این مکتب که اساس آن بر تربیت انسانها نهفته است، صدها آیه و حدیث در ثواب خدمت به دیگران وارد شده و سیره عملى معصومین«علیهم‏السلام» نیز سرشار از آن است.

فرمان ورود على بن یقطین به دربار سلطان جور، جهت برآوردن حاجت مردم به فرمان امام زمان خود، یکى از هزاران موردى است که در سیره معصومین«علیهم‏السلام» به منظور خدمت به دیگران، صورت گرفته است.

شیوه‏هاى تحقق خدمت‏رسانى در مساجد

انجام خدمت‏رسانى و تعاون اجتماعى از طریق مساجد، امرى است که از بدو به‏وجود آمدن مساجد وجود داشته و با توجّه به اسناد تاریخى آن، کسى را یاراى انکار آن نیست و قطعا هم اکنون نیز باید این مهم از کانال طبیعى خود یعنى مساجد صورت گیرد.

آن چه اهمیت زیادى دارد، توجّه به شیوه‏ها و راهکردهایى است که در این مسیر اعمال مى‏شود. باید دید چگونه مى‏توان امر خدمت‏رسانى را با تمام ابعاد آن از طریق مساجد احیا کرد و شیوه‏هاى تحقق عملى آن چیست؟

1 . خدمت‏رسانى از طریق آموزه‏هاى دینى

تعلیم‏وتعلم در مساجد به شکل سنتى خود اعم از سخنرانى و کلاس و نشست‏هاى جمعى، امرى متداول بوده است. مفاد و موادى که از طریق تبلیغات در مساجد به صورت یک فرایند پیام‏رسانى به مخاطبین القاء و عرضه مى‏گردیده، معمولاً همراه با نوعى تکلیف و نگرش اخروى بوده است. این نگاه همواره انسان‏ها را مکلّف و مسؤول بار آورده و آنان را در قبال پدیده‏هاى اجتماعى، مسئول مى‏دانسته است.

خدمت‏رسانى با پشتوانه فوق العاده دینى مى‏تواند در منابر به عنوان بهترین و عالى‏ترین وسیله انتقال پیامهاى دینى، مورد تأکید قرار گیرد. این تأکید اگر به جا، مناسب و با هنرنمایى لازم صورت گیرد، خدمت‏رسانى و تعاون اجتماعى را به یک فریضه همگانى بدل خواهد ساخت.

2 . ترغیب ثروتمندان متدین به نهضت خدمت‏رسانى

مسجد مکانى است عمومى و همگانى؛ در این مکان مقدس، افراد مختلف با تفاوتهاى سنى، فکرى، مالى و جسمى و اختلاف جنسیت حضور یافته و از برنامه‏هاى مذهبى بهره مى‏برند.

قشرى از نمازگزاران مساجد، افراد ثروتمندى هستند که با جذب و توضیح ثواب خدمت‏رسانى و اهمیت تعاون اجتماعى، مى‏توان از آنان در راه ارایه خدمات بهینه به شهروندان استفاده کرد.

در این زمینه لازم است به نحو انسانى و معقول و اسلامى عمل شود. اصرار براى کمک به فقرا به ثروتمندان متدین، همچون تواضع و ذلت در قبال آنان به خاطر دارایى آنها نامناسب است. لذا با یک برنامه توجیهى و اسلامى مى‏توان، ثروتمندانى که در مسجد حضور مى‏یابند را در ارایه خدمات به خلق خدا ترغیب نمود.

3 . صندوق‏هاى قرض‏الحسنه در مساجد

با توجّه به ثوابى که در قرض‏الحسنه نهفته است، صندوقهاى قرض‏الحسنه در هر جایى باشند، منشأ خیر و برکات هستند، ولى وجود چنین صندوقهایى در مساجد، از ضریب اطمینان بالاترى برخوردار است. علاوه بر آن که صندوق قرض‏الحسنه مساجد جنبه قدسى و دینى داشته و اذهان همگان را به یک تعاون اجتماعى اسلامى منصرف مى‏سازد. با برنامه‏ریزى کلان در مورد این صندوق ها، مى‏توان زمینه را به منظور خدمت‏رسانى و تبدیل آن به نهضت و نوعى تعاون اجتماعى فراگیر فراهم ساخت.

4 . سرمایه گذارى غیر مستقیم در مساجد

نهضت خدمت‏رسانى حداقل در بخشى از تحقق عملى خود، نیاز به ابزارها، امکانات و وسایل اقتصادى دارد. سازمان‏دهى اموالى که امکان هدایت شدن به مساجد را دارند، یکى از راه‏هاى اصولى در برنامه‏ریزى به منظور خدمت‏رسانى مى‏باشد.

با هدایت بخشى به نذورات و این که در راه خیر رسانى به دیگران هم نذر امکان‏پذیر است و یا افرادى که موقوفاتى دارند و یا رساندن اطلاعات به افرادى که قصد وقف دارند ونیز تشویق به‏پرداخت زکات‏وتوضیح این‏مطلب که ممکن است از زکات در راه‏خیر هم‏استفاده‏کرد، مى‏توان مسیر رابراى‏وصول به هدف تعاون اجتماعى هموار کرد.

تبلیغ امور نذر، وقف، زکات و کاربرى اجتماعى آن به سهولت از طریق مساجد و رسانه منبر و یا به وسیله نشر مقالات، مجلات و کتب از کانال مساجد، امکان‏پذیر و تأثیر گذار خواهد بود.

5 . اهداى هدایا به ایتام، مستمندان و فقیران

بخشى از نهضت خدمت‏رسانى شامل اهداى هدایا به ایتام، مستمندان و فقیران مى‏باشد. با تحقق اهدا در مقام عمل، مى‏توان داعیه انجام خدمتى را داشت و آن را به عنوان عمل صالح نزد حضرت احدیت عرضه کرد.

مى‏توان اهمیت این هدایا و تناسب آن با کرامت انسانى ایتام و مستمندان را از طریق مسجد تبیین کرده، توضیح داد. از طرفى مى‏توان در قالب یک گروه خوش‏ذوق و علاقمند از طرف مسجد به شناسایى این قشر محروم پرداخت و طرح مناسبى به منظور ارایه هدایا به آنان جستجو کرد.

دعوت از این قشر در محافلى که از سوى مسجد برگزار مى‏گردد و حتى در مسابقات و برنامه‏هاى شاد و متنوّع مسجد، گوشه‏اى از شیوه‏هاى تبلور عملى خدمت‏رسانى را به منصه ظهور خواهد رساند.

6 . اسکان در راه‏ماندگان

خدمت به در راه‏ماندگان که ممکن است انسانهاى فقیر و یا متمولّى باشند، ولى در هر صورت در شهر غریبى با بن‏بست و مشکل مواجه شده و توانایى اقتصادى خود را به منظور ادامه مسیر از دست داده‏اند، از مصادیق نهضت خدمت‏رسانى و تعاون اجتماعى است.

با در نظر گرفتن محل اسکان و مخارج راه از طریق مساجد و استفاده از کارشناس خبره جهت تمییز صحت قول مدعیان در راه‏ماندگى به راحتى مى‏توان، مساجد را در مسیر سرویس‏دهى به آنان مجهّز ساخت.

7 . احسان به دوستان

چنان که در احادیث و روایات ما آمده است، احسان به دوستان، از جمله موارد خدمت‏رسانى تلقى مى‏گردد؛ این عمل انسانى مى‏تواند از طریق مساجد به بهترین وجه و به صورت صحیح عملى شود زیرا در مساجد علاوه بر انجام امور عبادى، مؤمنین و اخیار با یکدیگر ملاقات مى‏کنند آنان مى‏توانند ضمن بیان مشکلات و درد دل خود یا شنیدن درد دل و مشکلات دیگران، با یکدیگر ابراز همدردرى کرده و گاهى در مقام عمل جهت رفع مشکل و برآوردن حاجت برادر دینى خود اعلام آمادگى نموده، وارد عمل شوند. در این رابطه مسجد محل آموزش ارتباطات صحیح انسانى و تبادل عواطف و احساسات به حساب مى‏آید. این گونه خدمت‏رسانى در نوع خود بى‏نظیر بوده و در هیچ مکانى همچون مسجد عملى نخواهد گردید.

8 . یارى مظلوم از طریق افشاگرى و اقدام جمعى

گاهى فردى از ناحیه ظالمى، تحت ستم قرار گرفته است. افشاگرى در صفوف نماز جماعت، حرکت دسته جمعى به منظور حمایت از مظلوم از سوى نمازگزاران، اقدام امام جماعت در راه ارشاد و نصح و خیرخواهى ظالم و روشهاى مشابه درصدد احقاق حق مظلوم، از جمله مصادیق خدمت‏رسانى و تقویت این نهضت است که خود به خود فرهنگ‏سازى کرده و نوعى تعاون اجتماعى را موجب خواهد گردید.

9 . بازدید و عیادت از بیماران و گرفتاران

روش بیشتر نمازگزاران مساجد این است که در مواقع لزوم از جمله مریضى و یا تصادف و حوادثى از این قبیل که براى افراد نمازگزار یا همسایه مساجد پیش مى‏آید با تهیه هدیه‏اى مشترک به منزل او رفته و از او عیادت مى‏کنند. بدون شک این‏گونه عیادتها در شادابى، شادکامى و حتى رفع مشکلات مادى و اقتصادى آنان مؤثر است. از طرفى این کار را مى‏توان یکى از مصادیق بسیار مناسب نهضت خدمت‏رسانى و یکى از طرح هاى تکمیلى تعاون اجتماعى به حساب آورد.

10 . خوش‏رفتارى و گشاده‏رویى به عنوان خدمت

خدمت‏رسانى به دیگران، گاه مادى و گاه معنوى است. خدمت‏رسانى معنوى از نوع غیر ملموس و در عین حال بسیار تأثیر گذاراست. خوش‏رفتارى با دیگران، در واقع، محیط را براى آنان شاد و روحیه آنان را تقویت مى‏کند. استرسها و فشارهاى زیادى با همین گشاده‏رویى از بین مى‏رود؛ به همین جهت خدمت به دیگران تلقى مى‏گردد و شاید این نوع خدمت در نوع خود بى‏نظیر باشد.

اهالى مسجد و متدینین، معمولاً از این شادى و سرور که ریشه در اعتقادات قلبى و خرمى آنان به ذکر یار دارد، برخوردارند. آنان این شادى را در مسجد، محیط خانواده و خارج از خود بروز داده و عالى‏ترین شکل خدمت‏رسانى را انجام مى‏دهند.

11 . شنیدن درد دل دیگران

توجه و گوش دادن به درد دل و شکواییه دیگران، یک عمل انسانى به‏حساب آمده، از مصادیق بارز خدمت‏رسانى به دیگران است و در تقویت تعاون اجتماعى مؤثر است.

این عمل انسانى و موقر، از نظر روان‏شناسى به نحو فوق‏العاده‏اى در تسکین آلام مؤثر است. گاه با استماع درد دل یک فرد او آن قدر سبک مى‏شود که گویا آن غصه در دل او نبوده است.

اگر بتوانیم پس از گوش دادن به شکواییه دیگران، از جملات امیدوارکننده‏اى همچون: غصه نخور! درست مى‏شود! کار دنیا همین است! این مسئله آن‏قدرها مهم نیست که تو بدان فکر مى‏کنى و... استفاده کنیم، کمک بیشترى به او کرده‏ایم.

در واقع و به طور عملى، این کار در مساجد بهتر از جاى دیگر انجام مى‏گیرد زیرا در مساجد، به هنگام اجتماع مؤمنین به صورت گروه‏هاى دو یا چند نفره، مى‏توان به نحو احسن، شنیدن درد دل دیگران را به صورت یک خدمت از طریق مساجد، تقویت و ارایه نمود، بلکه آن را به یک فرهنگ دینى و ملى مبدل ساخت.

12 . برپایى کلاس و انفاق علمى در مساجد

مساجد مى‏توانند با برپایى کلاس تقویتى براى دانش‏آموزان مستمندى که یک یا چند درس عقب‏افتاده دارند، ولى توانایى پرداخت هزینه درس و استاد خصوصى را ندارند، این معضل را به نحو احسن حل نموده، از این طریق، یکى از مصادیق خدمت‏رسانى را محقق سازند و به نهضت آن استعانت و یارى رسانند.

آرى مساجد مى‏توانند با کمک دبیران متعهد و متدین، کلاسهاى مختلف و از جمله دروس جبرانى، برپا نموده، به یارى قشر آسیب‏پذیر بپردازند. شاید کسى تصوّر کند که این مسئله یک طرح ذهنى و عمل نشدنى است ولى هم اینک موارد زیادى از آن در مساجد اجرا شده، ثمرات جالب آن مشهود است.

13 . تکریم نو مسجدیان به عنوان خدمت رسانى

احترام به انسان‏ها که احترام به جوهره و فطرت و ذات انسانى آنهاست علاوه بر اهمیت ذاتى، نوعى خدمت به پرورش و تقویت شخصیت انسانى و تقویت اعتماد به نفس دیگران به حساب مى‏آید.

اگر کسانى که تازه وارد محفل اهل دین مى‏شوند، در مساجد مورد توجّه قرار گیرند، ماندگار خواهند شد. آن گاه این عمل نوعى خدمت به آنان و جزء موارد خدمت‏رسانى به حساب خواهد آمد.

14 . اِدخال سرور از طریق اهل مسجد

مسجدى‏ها مى‏توانند در تحقق شادى در یک کوچه، محله، گذر و خیابان مؤثر باشند. آنان با برپایى مراسم شاد، کمک به دیگران، حتى حرکت گروهى در مرمت و ساخت و تعمیر بیوت و امور عمومى که به رفاه مردم کمک مى‏رساند، چراغانى کردن محل، پخش شیرینى، اجراى نمایشنامه‏هاى شاد و... بیشترین تأثیر رادر ادخال سرور خواهند داشت. این حرکت زیبا در طول تاریخ مساجد عمل گردیده و خاطره‏هاى شیرینى از آن در اذهان به جا مانده است.

بدیهى است این عمل انسانى که انجام آن از طریق مساجد یکى از امور متداول بوده است، از جمله عملکردهاى حیاتى در تحقق نهضت خدمت‏رسانى مى‏باشد.

15 . بر آوردن حاجات انسان‏ها در مساجد

انسان‏ها و از جمله قشر خاص متدینین و مومنین به دلیل شرائط انسانى خود مشکلاتى دارند که حل و انجام آن بهترین خدمت به آنان مى‏باشد. این حاجت‏ها در قالب انجام خدمت‏رسانى در مساجد بهتر از هر جاى دیگرى انجام مى‏گیرد.

ممکن است اظهار مشکل از طرف آدمیان با کرامت نفس آنان منافات داشته باشد، ولى اظهار آن در مساجد با مشکلات کمترى روبروست زیرا درد دل و بیان مصائب در نزد اهل مسجد با حرمت و احترام خاصى صورت مى‏گیرد و احتمال پاسخ‏گویى مثبت از سوى اهل مسجد به مراتب بیشتر از جاهاى دیگر است.

16 . اطعام در مساجد

اطعام در مساجد، از سویى در رفع مشکل تغذیه برخى از مستمندان و لو در حد جزیى اثرگذار خواهد بود و از سوى دیگر، باعث نوعى گردهمایى و ایجاد محیط صمیمى و جایگاه تبادل افکار خواهد شد.

در بعضى از مناطق کشور اسلامى ایران، رسم اطعام از سوى مساجد به ویژه در ایام محرم و رمضان مى‏تواند، منشأ تأثیرات مثبت فراوانى شده، افراد را با محیط مسجد صمیمى‏تر سازد.

بدیهى است که اطعام هم از جنبه مادى و اقتصادى و هم از ناحیه ایجاد محیط صمیمى، خدمت‏رسانى و نوعى تعاون اجتماعى محسوب مى‏شود.

17 . اصلاح ذات البین در مساجد

شکى نیست که میانجى‏گرى و اصلاح بین دو طرف که به دلایلى قهر هستند و یا مسئله‏اى آنها را به منازعه و درگیرى کشانده، مى‏تواند به معضل خاتمه داده، بین دو فرد یا فامیل آشتى برقرار سازد.

این اصلاح که به استناد آیات و روایات، از ثواب عظیمى برخوردار است، مى‏تواند از طریق امام جماعت و اهل مسجد یا جمع متدین و مسجدى به نحو احسن و اکمل صورت پذیرد.

ممکن است محل رفع مناقشه و نزاع نیز در مسجد باشد و حتى اتاقى در مسجد به این امر اختصاص داده شود و یا مى‏توان بین اهل مسجد و کسانى که منازعه دارند، نوعى ارتباط برقرار کرد و از این طریق معضلات اجتماعى را برطرف ساخته و محیط شاد و صلح‏آمیز و دوست داشتنى را به عنوان یک خدمت انسانى فراهم ساخت.

18 . ستاد مشورت در مساجد

از آنجا که افرادى که نیاز به مشورت دارند، به دنبال یک محیط علمى، تخصصى و قابل اطمینان به منظور مشاوره مى‏باشند، شاید مکانى مناسب‏تر از مساجد در این زمینه وجود نداشته باشد؛ بر این اساس ارایه مشاوره به ارباب رجوع، باید در مساجد با تشکیل ستاد مشورت احیا شود. سرویس دهى مشاوره به دانش آموزان و بررسى علل افت تحصیلى آنها جزیى از سیستم مشاوره است که مى‏تواند توسط ستاد مدیران مساجد و یا هر نهادى که اداره مساجد را متولى است به اجرا در آید.

19 . ستاد پرداخت بدهى بدهکاران

اگر در مساجد با ارشادهاى امام جماعت و همکارى و هماهنگى متولیان و کمک مؤمنین ثروتمند، ستاد فوق تشکیل شود و بدهکارى افرادى که واقعا در انجام بدهى خود ناتوان هستند و این ناتوانى از روى تقصیر و عمدا نبوده است، تأمین شود، مى‏توان مدعى شد که‏نوعى خدمت‏رسانى به خلق خدا صورت پذیرفته است و به عبارتى تعاون و همیارى اجتماعى در شکل عالى و خداپسنده خود صورت پذیرفته است.

20 . پناه دادن و راهنمایى گمشدگان

هدایت و راهنمایى دیگران به سمت خیر و کمال و خداجویى از جمله امور پر ثواب به حساب آمده در حدى که از عظمت بودن خورشید در دست راست و ماه در دست چپ بالاتر و مهمتر است.

هدایت گاه براى گمشده‏اى است که خود را گم کرده است؛ انسان گمراهى که از حقیقت و خداجویى و عدالت به دور افتاده است و اینک به دنبال وصل به اصل خویشتن است، او را به طریقى باید به مسجد و از طریق مساجد هدایت کرد تا با آموختن مفاهیم اعتقادى و ارزشى دین، خودش را بیابد.

هدایت گاهى نیز در قالب ظاهرى خود انجام مى‏گیرد؛ یعنى اگر فردى، کودکى، مبتلاى به اختلال حواس، و... گم شدف از طریق مساجد، پناه داده، راهنمایى شود.

انجام این مهم بر مبناى خدمت‏رسانى و تقویت نهضت آن بوده و به مرور به نوعى تعاون اجتماعى بدل خواهد شد.

21 . حفظ امانات از طریق مساجد

بعضى از افراد اموال، اشیاء و اماناتى دارند که به دلایلى مایل نیستند آن را به دیگران و یا حتى مؤسسات معتبر دولتى بسپارند. شاید انگیزه آنان یافتن جایى است که به سهولت و راحتى اشیاء و اموال خود را داده و پس بگیرند و از قید و بند قرطاس‏مدارى و کاغذبازى ادارى راحت شوند و در ساعات غیر ادارى نیز امکان مراجعه و دریافت امانات خود را داشته باشند و یا بخواهند که از وسایل آنان به نحو مشروط، نمازگزاران
و اهل مسجد استفاده نمایند.

در تمام این صور، حفظ امانات از طریق مساجد مى‏تواند، یکى از راه‏هاى احیاى نهضت خدمت‏رسانى به حساب آید! بدیهى است انجام این امور که از مصادیق خدمت‏رسانى است، با یک برنامه‏ریزى صحیح از سوى متولیان مسجد امکان‏پذیراست.

22 . ایجاد امنیت از طریق مساجد

وجود پایگاه‏هاى مقاومت بسیج در مساجد، گویاى این مطلب است که باید ایجاد امنیت از مساجد الهام بگیرد.

مساجد مى‏توانند با هماهنگى واحدهاى بسیج در تحقق و توسعه امنیت در سطح جامعه دست به اقدامات گسترده بزنند. وقتى توده مردم نظاره‏گر ایجاد امنیت با ضریب بالا از طریق مساجد و از جانب نمازگزاران مسجدها باشند، قطعا اطمینان خاطر بیشترى پیدا خواهند کرد.

با تصاعد این اطمینان‏خاطر و میزان آن، از یک سو خدمت‏رسانى درستى انجام گرفته و تعاون اجتماعى در سطح متناسب و مقبول اجتماعى، جامه عمل به خود پوشیده است و از سوى دیگر جاذبه مسجد افزایش یافته است.

جمع‏بندى و نتیجه‏گیرى

مساجد به عنوان یک مکان مقدس، کانون مناسب و محل تجمع انسان‏هایى است که دیگران به چشم افراد متدین و قابل اعتماد به آنان مى‏نگرند. در طول تاریخ مساجد، در ابعاد مختلفى از این مکان‏هاى مقدس، خدمات شایانى بروز کرده است و در واقع این جایگاه مقدس پاسخ مثبتى به نیازها با رویکردهاى مذهبى، اجتماعى، فرهنگى، سیاسى و... بوده است.

در مقاله جهت تقویت و تکمیل ابعاد خدمت‏رسانى، پیشنهاداتى همچون تشکیل صندوق‏هاى قرض‏الحسنه، سرمایه‏گذارى‏هاى غیرمستقیم، توجّه به ایتام، مساکین، فقراء، درماندگان و یتیمان و... از طریق مساجد ارایه شده است که با عنایت به آنها مى‏توان خدمت‏رسانى در مساجد به‏عنوان یک نضهت تقویت کرده و مساجد را در تعاون اجتماعى به طور فعال سهیم ساخت.

امید است شاهد تعاون اجتماعى در سطح کلان باشیم.