راه کارهاى توسعه کمى و کیفى مساجد و جذب جوانان

پژوهش‏ها ثابت کرده که توسعه به عنوان واقعیتى مطلوب داراى ابعادى گوناگون است. خوشبختانه در جهان معاصر ابعاد گوناگون توسعه و ارتباط و پیوندها و تأثیر و تأثر متقابلى که بین ابعاد توسعه وجود دارد مورد توجه جدى قرار گرفته و به خوبى آشکار شده است که توسعه اقتصادى، اجتماعى، سیاسى بدون توسعه فرهنگى و توسعه منابع نیروى انسانى امرى کاملاً دور از دسترس است؛ همچنان که توسعه فرهنگى و توسعه منابع نیروى انسانى بدون انجام دادن توسعه اقتصادى ـ اجتماعى ـ سیاسى با مشکلات فراوانى مواجه مى‏شود!

براین اساس ضرورت توسعه فرهنگى و لزوم تعلیم و تربیت و پرورش نیروى انسانى پارسا، کار آمد و توانا در تحقق دیگر ابعاد توسعه واقعیتى انکار ناپذیر است. نکته مهم و شایان توجه در این راستا تبیین نقش و جایگاه مساجد در توسعه همه جانبه کشور است.

با کمال تأسف نداشتن توجه کافى به مساجد، نقش و جایگاه، جاذبه‏هاى بى‏بدیل و تأثیرات عظیم و ممکن مساجد را به شدت کاهش داده و این کاهش پیامدهاى ناگوارى همچون توسعه تأثیرات تهاجم فرهنگى بر جوانان و امت اسلامى را در پى داشته است.

اکنون این حقیقت نه تنها براى اندیشمندان و فرهیختگان کشور و امت اسلامى، بلکه بر عموم مردم به خوبى آشکار شده است که براى تحقق ابعاد دیگر توسعه در کشور و جهان اسلام باید نخست به فکر توسعه کمى و کیفى مساجد بود. این سخن، سخنى احساسى یا توصیه‏اى غیرکارشناسى و غیرعلمى و از سر خیالپردازى و آرمانگرایى صرف نیست، بلکه سخنى است براساس تحقیق و پژوهش‏هاى بنیادى و کاربردى که بر مبناى «ولکم فى رسول اللّه‏ اسوه حسنه» بوده و از روش و سیره مبارک آن حضرت صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در بنیانگذارى تمدن بزرگ اسلامى اتخاذ شده است. پیامبر بزرگى که در توقف  چهار روزه خود در دهکده قبا، مسجد قبا را بنا نمود و در مسیر آمدن به مدینه در محل زندگى قبیله بنى‏سالم، نماز جمعه را در مسجد آن قبیله اقامه فرمود و در آغاز ورود به شهر مدینه با فرود آمدن ناقه (داراى مأموریت) آن محل را براى ساختن مسجد خریدارى و مسجد نبوى یا به دیگر سخن قطع‏هایى از باغ‏هاى بهشت را در زمینى خاکى بر پا ساخت و همه ابعاد زندگى مردم را با آن گره زد و تلألؤ نورانى آموزه‏هاى مسجد را بر زوایاى گوناگون حیات بشرى تاباند و دین توحیدى و شریعت عالى خود را از آن کانون هدایت منتشر ساخت و بدین طریق، راه و روش توسعه همه جانبه امت اسلامى را به امت اسلامى آموزش داد.

آرى بدون تردید در توسعه کشور مهمترین مسئله بُعد فرهنگى است و اگر در توسعه اجتماعى و اقتصادى به مسائل فرهنگى توجه نشود، توسعه اجتماعى و اقتصادى به مفهوم امروزى آن نیز تحقق نخواهد یافت. با عنایت به این که مساجد محل اصلى نشر فرهنگ دینى و مذهبى کشور است، در توسعه اقتصادى اجتماعى فرهنگى، باید توسعه را از پایگاه‏هاى فرهنگ دینى یعنى مساجد شروع کرد، زیرا تقویت این پایگاه‏ها به معناى مصون‏سازى فرهنگ خودى در برابر هجوم فرهنگى بیگانگان است. فرد هالیدى، از شخصیت‏هاى امنیتى و سیاسى انگلیس و طراح براندازى خاموش یا براندازى در سکوت، یکى از راه‏هاى براندازى جمهورى اسلامى را محدود کردن نقش شبکه مساجد عنوان مى‏کند.

نکته شایان تأمل آن است که مساجد تنها مراکزى هستند که مى توان از آنها به عنوان بهترین اماکن مقدس براى جذب مردم عموما و جذب جوانان خصوصا استفاده کرد. اگر امت اسلامى بخواهد جوانان را در مکان‏هاى دیگرى جز مساجد سازماندهى کند باید هزینه‏هاى فراوانى صرف کند، اما با بهره‏بردارى  بهینه از مساجد، جذب جوانان کاملاً عملى،
موفق و مقرون به صرفه مى‏شود که داراى آثار بسیار مبارکى نیز خواهد بود.

آنچه در پى مى‏آید موضوعاتى است براى تأمل، اندیشیدن، جستجو و کاوش در باره راه‏هاى توسعه و چاره‏اندیشى براى رفع موانع توسعه کمى و کیفى مساجد.

امید است در سایه الطاف الهى با توسعه مساجد، توسعه حقیقى و همه جانبه در کشور و در میان امت اسلامى پدید آید.

الف: توسعه کمى

با آن که در کشور بیش از شصت‏هزار مسجد با مساحتى بالغ بر 000،000،36 متر مربع زمین و 000،000،17 متر مربع زیر بنا در بهترین مکان‏هاى شهر و روستا یعنى تقریبا به ازاى هر یک‏هزار تن یک مسجد وجود دارد،  اما با کمال تأسف باید گفت به علت آن که در ساختن مساجد، میزان جمعیت پیرامون، منطقه جغرافیایى، فاصله مساجد، با یکدیگر و دیگر مسائل اساسى رعایت نشده و سیاست مدون و مشخصى در زمینه ساخت مسجد وجود نداشته است، در بعضى از محلات پر جمعیت مسجدى وجود ندارد و یا اگر هست بسیار کوچک است و جوابگوى خیل عظیم نمازگزاران نیست و بر عکس در برخى از مناطق کم جمعیت، مساجد بزرگ یا نزدیک به هم ساخته شده که خلوت بودن بعضى از آنها هنگام اقامه نماز در شأن جامعه اسلامى نیست. این مشکل در کل جهان اسلام نیز به چشم مى‏خورد.

در این راستا باید براساس مطالعات آمارى و جمعیت‏شناسى، بررسى و تحلیل لازم صورت پذیرد تا مشخص شود چه مناطقى به چه تعداد مسجد و با چه مساحتى نیاز است تا در زمینه ساخت مسجد افراط و تفریط صورت نگیرد.

افزون برآن در تجهیز، آراستگى، رنگ‏آمیزى و تنظیف مساجد و زیباسازى نماى بیرونى آنها باید به نکات ذیل توجه شود:

ـ مقاوم‏سازى ساختمان مسجد در برابر حوادث طبیعى مانند سیل، زلزله، طوفان و غیره؛

ـ تمهیدات  لازم براى حضور قشر عزیز جانباز و معلول؛

ـ در نظر گرفتن مکان لازم براى پارکینگ خودروهاى نمازگزاران در مناطق مورد نیاز؛

ـ طراحى مکان مناسب همچون مهد کودک براى نگهدارى نوزادان زنان و مادران داراى فرزند خردسال؛

ـ ایجاد تأسیسات تکمیلى و مورد نیاز مسجد همانند مهد کودک، مدرسه، درمانگاه، صندوق قرض‏الحسنه، مرکز مشاوره و امور تربیتى و ورزشى و مرکز کمک‏رسانى به مردم؛

ـ طراحى تأسیسات برودتى و حرارتى پیشرفته متناسب با محیط جغرافیایى؛

ـ تنظیم صحیح سیستم نور و صداى مسجد؛

ـ طراحى و اجراى فضاى سبز و گلکارى و استفاده از رنگ‏هاى آرام‏بخش همراه با طرح‏هاى تلفیقى؛

ـ استفاده از اسپرى‏هاى خوشبوکننده هوا قبل از شروع نمازهاى جماعت و مراسم مذهبى در فضاى‏صحن مسجد موردنظر؛

ـ ساخت کفشدارى خارج از شبستان، از جنس سنگ؛

ـ استفاده از سجاده یا فرش‏هاى مناسب سراسرى و علامت‏گذارى با پارچه سفید و شستشوى آن در هر شش ماه یک بار؛

ـ حفظ سادگى و پویایى مسجد.

دیدگاه خویش را درخصوص پرسش‏هاى ذیل بیان فرمایید:

1. آیا مى‏توان استاندارد مشخصى براى تأسیس مسجد به ازاى جمعیت و تراکم آن ارایه نمود، استدلال شما براى آن پیشنهاد چیست؟

2. براى اصلاح وضع موجود که در ساختن مساجد، میزان جمعیت پیرامون، منطقه جغرافیایى، فاصله متناسب با مساجد دیگر و جز به آن رعایت نشده است، چه راه کارهایى وجود دارد؟ تأسیس مساجد براساس استانداردهاى علمى مصوب؟ یا ...

3. افزون بر جمعیت و تراکم آن چه معیارهایى را مى‏توان براى لزوم تأسیس مسجد در نظر گرفت؟!

4. چه روش‏هایى براى جذب مشارکت هر چه بیشتر مردم در ساخت و توسعه کمى مساجد وجود دارد؟

5. چگونه و با چه روش‏ها و در چه زمینه ای بدون آن که استقلال مساجد خدشه‏دار شود، مى‏توان از مساعدت و کمک‏هاى عمومى و دولتى براى ساخت و توسعه کمى مساجد بهره برد ؟

تدوین و اجراى قوانین لازم؟

اختصاص بودجه و در اختیار قرار دادن آن؟

ساخت تأسیسات جانبى و تکمیلى؟

اجراى ساخت؟

تصویب و اجراى معافیت در پرداخت هزینه هاى آب و برق و گاز؟ و...

6. موانع و چالش‏هاى توسعه کمى مساجد و راه بر طرف ساختن آن چیست؟

ب: توسعه کیفى

مقصود از توسعه کیفى، بهینه‏سازى بهره‏بردارى، افزایش نقش، جایگاه، کارکرد و ارتقاى سطح و بالا بردن کیفیت و عرضه خدمات عبادى، آموزشى و غیره و افزون ساختن جاذبه‏هاى مسجد و در یک جمله آوردن مسجد در متن زندگى مردم مسلمان و برقرارى و مستحکم ساختن پیوند بین مسجد و امور گوناگون در حیات بشرى است.

نگاهى کوتاه به تاریخ اسلام نشان مى دهد که مسجد النبى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم مثل بعضى از مساجد خاک گرفته، متروکه و یا تشریفاتى امروز نبود که تنها هنگام نماز باز و پس از آن بسته شود و از روح زندگى و حرکت اصیل حیات باز بماند. در صدر اسلام مسجد مرکز زندگى و تپش حیات و محل دریافت طرح، مرکز جدیدترین خبرها و اقدامات مسلمانان و مرکز ارسال پیک‏ها به قبایل و کشورها و خلاصه جایگاه اصلى دعوت به اسلام بود. سرنوشت ملت‏ها و دولت ها در مسجد پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم رقم زده مى‏شد و تمدن و فرهنگ اسلامى از آن مرکز نورانى راهى جهان مى‏گردید.

براین اساس با توجه به آن که منحصر ساختن مساجد کشور با این فضاى بزرگ و عالى به برگزارى یک یا دو وعده نماز جماعت، برگزارى مجالس ترحیم و عزادارى، و بسته بودن در آن در بیشتر اوقات و برگزار نشدن مجالس شادى و آموزشى هم چون مراسم ازدواج، تعلیم و تربیت و مذاکرات علمى و تصمیم‏گیرى‏هاى اجتماعى و امور مربوط به پیشرفت و توسعه و برنامه‏هاى خانوادگى و غیره، یکى از خسارت‏هاى سنگین دوران معاصر است، به نظر شما براى بهینه‏سازى استفاده از مساجد چه باید کرد؟

1. در دوران معاصر مساجد چه نقش و کارکردهایى را مى توانند بر عهده گیرند؟

2. نوع خدمات عمومى و اجتماعى که اکنون بر زمین مانده و مسجد مى تواند آنها را بر عهده گیرد کدام است و ارائه آن از طریق مسجد چگونه باید صورت گیرد؟

3. چه نوع تأسیساتى را در کنار مسجد و براى بر عهده گرفتن نقش و کارکردهاى جدید لازم مى‏دانید؟

4. چگونه مى‏توان کارکرد و خدمات مساجد کنونى را افزایش داد؟ و راه‏اندازى مرکز ارایه خدمات آموزشى و رفاهى مسجد تا چه اندازه نیاز است و ارایه آن به چه صورت باید باشد؟

5. برنامه‏ریزى کلان و برنامه‏هاى میان مدت و کوتاه مدت اجرایى براى مساجد به صورت متمرکز یا غیر متمرکز، کدام یک مناسب‏تر است؟ چرا؟

6. درخصوص ائمه محترم جماعات و کارگزاران دیگر مساجد چه نوع آموزش‏هایى مى‏تواند در توسعه کیفى مساجد مؤثر باشد؟

7. تشکیل کلاس، فعال ساختن کتابخانه و نوارخانه، برگزارى دوره‏هاى سیر مطالعاتى، تشکیل گروه‏هاى سرود و تواشیح، در اختیار داشتن رایانه، قرار دادن نام مساجد و فعالیت‏هاى آن در شبکه جهانى اینترنت و ارائه خدمات علمى دیگر از طریق مساجد، اطلاع‏رسانى نیکو، نصب تراکت‏ها و پیام‏هاى تبلیغاتى و فرهنگى دو روز قبل از اعیاد و ایام مبارک خجسته و عزادارى‏ها و جمع‏آورى آنها بعد از مراسم و چگونگى آن در بالا بردن کیفیت و افزونى جاذبه ها چه نقشى مى تواند ایفا نماید؟

8. نقش امام جماعت، هیئت امنا، خدام، بسیجیان و سایر نیروهاى دست اندرکار در توسعه چیست؟ امام جماعت ثابت، مراعات حال نمازگزاران، پرهیز از خطابه طولانى در بین دو نماز، خوش برخورد، خوش اخلاق، خوش سیما، آشنا به مسائل شرعى و حتى‏الامکان جوان بودن خادم مسجد، تعیین مؤذن و تعقیب خوان خوش صدا، پخش نکردن صداى برنامه‏هاى مسجد از جمله سخنرانى‏ها و سرودها از بلندگوى مساجد، رعایت اصول بهداشتى خصوصا در آبدارخانه مسجد و نظافت مستمر وضوخانه و سرویس‏هاى بهداشتى و نصب جاى مایع دستشویى و خشک کن برقى و... چه نقشى در ایجاد جاذبه براى همسایگان و توسعه کیفى مساجد دارند و موارد مؤثر دیگر کدام‏اند؟

9. شیوه‏هاى مشارکت مردم خصوصا جوانان در مدیریت مساجد چگونه باید باشد تا ضمن جلوگیرى از اخلال در امور، مساجد را از ظرفیت و توانایى جوانان بهره‏مند سازد؟

10. موانع و مشکلات موجود در راه توسعه کیفى کدام است و راه کارهاى عملى حل آنها چیست؟

در جستجو براى پاسخگوئى به پرسش‏هاى فوق توجه به نکات ذیل لازم و ضرورى است:

بازخوانى و بازمهندسى نرم‏افزارى مساجد

1 . مسجد مرکز بیمه انسان

مسجد بهترین مرکز تأمین و تضمین سلامت روحى ـ روانى انسان است با توجه به محیط آلوده به مفاسد اجتماعى، تنها مکان‏هاى معنوى همچون مساجد هستند که پناهگاه جوانان و فرزندان ما در برابر معضلات و مفاسد اجتماعى مى‏باشند. آرى مسجد و روحانى مى‏تواند اصلى‏ترین پایگاه و مرجع امنى براى مردم و جوانان باشد. بنابراین مسجد مطلوب مسجدى  است که بتواند در طى مراحل زندگى نقش مؤثرى داشته باشد و امام جماعت آن امور فرهنگى را به خوبى مدیریت و رهبرى کند.

مساجد مى‏توانند دو نقش بنیادین را در تضمین و تأمین سلامت فرزندان و جوانان ایفا نمایند:

الف. دفع و پیشگیرى از بیمارى‏هاى روحى ـ روانى و فکرى (واکسینه سازى معنوى).

ب. تقویت و تأمین قدرت‏هاى معنوى و ایمانى و فکرى.

2 . ارتباط مسجد و مدرسه و دانشگاه

جوان موجودى پرانرژى و داراى شرایط روحى ـ روانى خاصى است که او را در برابر معضلات و مفاسد اجتماعى و اخلاقى آسیب‏پذیر ساخته است.

یکى از مهمترین کارکردهاى مساجد تعامل با مراکز تجمع جوانان و نوجوانان یعنى مدارس و دانشگاه‏ها است.

نوجوان و جوان در برابر معضلات و مشکلات شخصى نیازمند فردى امین هستند تا مسائل و نیازهاى خود را با او در میان بگذارند.

روحانى با سواد و آشنا به مسائل مشاوره‏اى و علوم روانشناختى و شخصیتى بهترین فرد براى مساجد موجود در جامعه و شهرک‏ها است.

فرآیند ارتباط مسجد و روحانىِ فاضل با مدارس و مراکز علمى نیازمند مدیریت صحیح و هوشمندانه است و مى‏تواند آثار مفید و برکات زیادى به همراه داشته باشد. آرى، ارتباطات کلید طلایى موفقیت است و از این جهت سرمایه‏اى ارزشمند به‏شمار مى‏آید که نیازمند مدیریت همه جانبه است.

ارتباطات بر سه پایه و رکن استوار است، یعنى قوام و تحقق آن به این عناصر وابسته است:

1. توسعه ارتباطات؛

2. تعمیق ارتباطات؛

3. تداوم ارتباطات.

فرآیند ارتباط با مدارس

براى این کار روحانى باید نخست مدیران مدارس محله را شناسایى، تحلیل و طبقه‏بندى و سپس با آنها ارتباط برقرار کند، ارتباطى از جنس رفاقت و دوستى، به او(مدیر) به‏چشم مشترى خاص نگاه کند که اگر مشترى او بشود، مى‏تواند مشترى‏هاى زیادى براى او به همراه خود بیاورد.

روحانى، تولیدکننده و عرضه کننده کالاى معنویت است، این کالا باید هم خوب تولید و هم خوب بسته‏بندى و هم خوب عرضه شود و به راحتى در دسترس مشتریان قرار بگیرد و از ویژگى‏ها و جاذبه‏ها و امتیازهایى برخوردار باشد که آن را نسبت به دیگر کالاها ممتاز گرداند.

3 . تعلیم و تربیت رسالت اصلى مساجد

آموزش ابزار تربیت و مرکز آموزشى(مدرسه ـ دانشگاه) بسترى مناسب براى تربیت است. از مهم‏ترین کارکردهاى مسجد ایجاد حیات معنوى جمعى و همبستگى اجتماعى مؤمنان است. اسلام برخلاف مسیحیت دینى فردگرا نیست، حتى به حیثیت جمعى انسان‏ها توجه بیشترى دارد.

تربیت رو در رو

از کارکردهاى انحصارى و همیشگى مسجد، تعلیم و تربیت حضورى و واقعى است که با توجه به تأثیر فضا و نوع فیزیک مسجد از حیث تربیتى، و امام جماعت با ارتباط مستقیم؛ مخاطبان، مؤثرترین نقش را خواهند داشت.

نگاه اسلامى نگاه تربیت محورى است

بهترین جا براى تحقق تربیت دینى و اسلامى فرزندان ما مسجد است، زیرا مسجد مکان انسان‏سازى است.

توسعه و گسترش کارکردهاى مساجد

الف. راه‏کارهاى بنیادین ـ نظرى

1. شناساندن مسجد به جامعه و تشریح نقش مهم و والاى آن در تعادل بخشى حیات اجتماعى (جایگاه سرمایه بودن مسجد ـ مدیریت کلان مساجد)؛

2. محافظت و صیانت بخشى مساجد ـ آسیب‏شناسى و پاتولوژى مساجد؛

3. شناسایى عوامل و ابزارهاى مورد نیاز براى استفاده بهینه از امکانات مساجد؛

4. بررسى آسیب‏ها و تهدیدها در روند فعالیت کلان اجتماعى، شناخت بحران‏هاى اجتماعى معاصر و نقش مساجد در کاهش و رفع آنها؛

5. نگاه سیستمى به مساجد؛

6. تبیین نگاه کمیتى (حداقل و حداکثر) درخصوص کارکردهاى مساجد؛

7. تبیین امور ذاتى و عرضى کارکردهاى مساجد؛

8. انعطاف‏پذیرى کارکرد مساجد در شرایط گوناگون.

ب. راه‏کارهاى کاربردى توسعه کارکردهاى مساجد

1. شناساندن امام جماعت به عنوان مدیر مسجد؛

2. آموزش مدیریت فرهنگى به امام جماعت؛

3. تأسیس دانشگاه مساجد (مرکز آموزش پودمانى ـ نیمه حضورى) و رشته مدیریت استراتژیک فرهنگى براى مدیران فرهنگى، امامان جماعت و مؤمنان حاضر در مسجد؛

4. حمایت مادى و معنوى از مدیران و کارگزاران مساجد و تعیین جایگاه حقوقى براى فعالیت‏هاى تمام وقت با لحاظ همه لوازم و امکانات مورد نیاز؛

5. ارتقاى مرکز رسیدگى به امور مساجد و ادغام مراکز همسو و در نهایت تشکیل سازمان مساجد؛

6. تخصیص بخشى از بودجه عمومى براى امور مساجد؛

7. استقلال مدیریتى و پرهیز از وابسته نمودن مساجد به دولت؛

8. جلب مشارکت مردمى در قالب‏هاى معنوى؛

9. ایجاد شوراى برنامه‏ریزى مساجد (جهت مشارکت بخشى و استفاده از توانمندى‏هاى مردمى)؛

10. ارایه آسان مجوز براى فعالیت‏هاى مورد انتظار علمى، آموزشى و... به صورت رسمى و قانونى در مساجد؛

11. توسعه حوزه ارتباطات مساجد با مراکز دولتى و غیردولتى؛

12. تأمین قدرت و اقتدار براى نقش‏آفرینى مساجد؛

13. نهادینه کردن جایگاه مسجد با تدوین و تصویب قانون لازم در جهت نهادینه کردن نقش مسجد در توسعه فرهنگ دینى و تعمیق ارزش‏ها و باورها و معارف دینى (تعلیم و تربیت دینى) همسوسازى نهادهاى فرهنگى، هنرى و مشارکت بخشى آنها با مساجد و باز مهندسى دیگر مراکز فرهنگى؛

14. تغییر نگاه سنتى به مسجد، براین اساس مسجد تنها محل اقامه نماز نیست، بلکه پایگاه و مرکز اصلى:

ـ توسعه و ترویج فرهنگ دینى؛

ـ تبیین اصول اعتقادى و فروعات دین؛

ـ تعمیق باورهاى دینى و مسائل دیگرى که مربوط به حوزه دین مى‏باشد.

15. به باور رساندن مسؤولین نسبت به جایگاه، نقش و کارکرد مساجد؛

ـ در تعریف دقیق و جامع از حکومت دینى، مسجد در صدر ارکان و مقامات است؛ لذا براى این که مسجد جایگاه خود را پیدا کند باید از دو سو فعالیت نمود:

الف) هماهنگى از بالا و همکارى و تعامل با مساجد در جهت رفع مشکلات اجتماعى مانند شوراى حل اختلاف و...

ب) اجراى نمونه‏هایى عینى از کارکردهاى متعدد مساجد

16. بازخوانى تعریف مسجد به اقتضاى نگاه جامعه شناختى به مسجد؛

17. ارتباط مسجد با دیگر نهادها و عناصر کلیدى جامعه؛

18. انطباق کارکرد مساجد با مقتضیات محیط تا حدّى مى‏شود نسخه‏اى مشترک براى مساجد نوشت، اما مساجد به تناسب شرایط گوناگون کارکردهاى متفاوتى باید داشته باشند؛

ـ بسترسازى براى حضور جوانان خصوصا تحصیل کرده‏ها در مسجد (ایجاد تیم‏ها و هسته‏هاى علمى و کارآفرین و هسته مشاوران جوان مسجد)

19. استفاده از فرصت‏ها و شناسایى تهدیدها و آسیب‏ها در مسجد؛

20. رفع مشکلات‏معیشتى‏ومعرفتى امام جماعت، پیش نیاز مدیریت و رهبرى مسجد؛

21. ایده، «هر محله یک مسجد و هر مسجدى خانه یک عالم و روحانى فاضل»؛

22. توسعه ساخت مسجد در میدان‏هاى اصلى.

ـ تعیین منابع مالى براى مساجد (مصوبه مجلس مبنى بر اخذ X درصد از هر معامله در کشور جهت تعیین پشتوانه مالى براى تقویت اسلام و برنامه‏ریزى استراتژیک)؛

ـ ضرورت تشکیل NGO ائمه جماعات با سواد و خوش فکر و نشست‏هاى مستمر و ارتباط با بزرگان و مراجع دینى، مقام معظم رهبرى و اخذ حمایت آنها جهت برنامه‏هاى استراتژیک و هماهنگى با دولت و مجلس و طرح افکار راهبردى با آنها از طریق «اتاق فکر». «فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُوا».[1]

مشتریان مسجد

ـ هر کسى که به مسجد ما مى‏آید، مشترى محصولات معنوى و دینى ماست؛

ـ مشتریان را خوب شناسایى کنید؛

ـ کارشناسى مشتریان را امرى جدى بدانید؛

ـ ارتباط با مشتریان را توسعه دهید؛

ـ خدمات‏دهى به مشتریان را ارزش به حساب آورید.

آسیب‏هاى مساجد

ـ مراکز رقیب (خانه‏هاى فرهنگ محله و غیره)؛

ـ کم رنگ شدن فعالیت‏هاى مساجد در توسعه تعلیم و تربیت دینى؛

ـ محدود بودن ساعت بازبودن مساجد.

راه کارهاى جذب جوانان

ـ مدیریت فرآیند جذب:

1. شناخت صحیح و دقیق یا نگرش سیستمى به جوان؛

2. شناخت موانع و عوامل دفع؛ پیش‏بینى و پیشگیرى؛

3. شناخت ابزارها و عوامل جذب؛ استفاده صحیح از امکانات.

3 ـ 1 ـ ابزارهاى نرم‏افزارى:

ـ نگرش سازى و بازمهندسى ذهن؛ نگرش‏هاى خرد و جزیى؛

ـ تعریف و تبیین راهبردهاى ضرورى؛ تعیین اهداف و چشم‏انداز؛

ـ تعیین روش و برنامه‏ریزى و تبیین دستور کارها.

ترسیم راه کارها

1. فرضیه سازى، تعیین تمام احتمالات ممکن براى حل مسئله یا دست‏یابى به هدف؛

2. الگوریتم‏سازى روند حل مسئله (تشخیص نیاز + تشخیص قوانین و امکانات موجود و ممکن + برقرارى ارتباط بین امکانات و نیازها) که به صورت مرحله به مرحله انجام شود؛

3. بازنگرى و اصلاح.

الف) اثبات یا نقد درست بودن برنامه‏ها؛