در حال حاضر به علت پیچیده و چند بعدى شدن مسائل گوناگون در جوامع، شاهد تأسیس سازمان‏هاى گوناگون در تمامى زمینه‏ها در جوامع هستیم تا به نیازهاى بشرى پاسخ دهند. علاوه بر خصوصیت اجتماعى بودن انسان، هم‏اکنون دیگر، تلاش فرد به‏تنهایى و یا حتى یک گروه، بدون سازماندهى و در چارچوب یک سازمان، نمى‏تواند برآورده کننده نیازهاى افراد باشد. حضور سازمان‏ها در ابعاد گوناگون زندگى اجتماعى چنان پر رنگ است که در حال حاضر هر فرد حتى قبل از تولد تا بعد از مرگ با حداقل یک سازمان در ارتباط است و سرنوشتش با این پدیده بشرى گره خورده است. برخى از متفکران را نظر بر این است که اکنون دیگر شاهد پدیده‏اى به نام «جامعه» متشکل از «افراد» نیستیم، بل «جوامع» کنونى متشکل از «سازمان‏ها» هستند[1] و «جامعه» بدین معنا باید موضوع علم «جامعه‏شناسى» قرار گیرد.

در دیدگاه نهادگرایى، (Institutionalism) هر سازمان یا به عبارت بهتر هر «نهاد»، در تحقق ارضاى یکى از نیازهاى بشرى فعالیت مى‏نماید و به یکى از انواع این نیازها پاسخ مى‏دهد. طبق نظریه «هرم سلسله مراتبى نیازهاى» آبراهام مازلو، از جمله نیازهاى انسان، نیاز «خودشکوفایى» است. این نیاز در انسان، عالى‏ترین مرتبه نیاز است و خود، ممکن است ابعاد و اشکال گوناگونى داشته باشد. از جمله ابعاد این نیاز بسیار پیچیده، گرایش به «پرستش» و در مرحله‏ى نازل‏تر «دیگر خواهى» است. در سیر تحول تمدن غربى و پیدایى مدل جامعه‏ى مدنى غربى، براى پاسخ‏گویى به ابعاد متمایز نیاز خودشکوفایى در انسان‏ها، نوعى از سازمان‏ها پدید آمده‏اند که به سازمان‏هاى «داوطلبانه»، «سازمان هاى غیر دولتى» «NGO» یا «سازمان‏هاى غیر انتفاعى» «NPO» موسوم شده‏اند.

جالب توجه است که بدانیم در اسلام، که سرآمد ادیان مترقى است، این‏گونه سازمان‏ها و تشکیل آنها سابقه‏اى بسیار طولانى دارد. به علت مفهوم خاص «عبادت» در اسلام (که هر عملى را که به قصد قربت الهى صورت گیرد، عبادت بر مى‏شمارد) اعمال نیایشى و غیرنیایشى با نیات الهى در زمره عبادت به‏شمار مى‏روند. از سوى دیگر به علت تأکید خاص اسلام بر ارزش جمع و جماعت، این دین مبین راهکار بسیار مبتکرانه‏اى عرضه نموده است و آن تشکیل سازمانى داوطلبانه، غیردولتى و غیرانتفاعى با نام «مسجد» است. مرورى بر نقش و اهمیت مسجد در اسلام و همچنین نقش و کارکردهاى آن در طول تاریخ حیات مدنى مسلمانان نشان مى‏دهد که مساجد در اسلام و در جوامع مسلمان همان نقشى را ایفا کرده‏اند که امروزه از یک سازمان غیرانتفاعى در غرب انتظار مى‏رود. با این تمایز که معمولاً هر سازمان غیرانتفاعى در عرصه‏ى بسیار ویژه با هدفى مشخص که اعضاى آن تعیین مى‏کنند، فعالیت مى‏نماید و در صورتى که این هدف برآورده گردد، سازمان باید منحل گردد، یا تغییر هدف دهد، اما نهاد «مسجد» انعطاف‏پذیرى چشم‏گیرى دارد و با رعایت اصول ذکر شده در منابع اسلامى، هر مسجد دامنه‏ى وسیعى از فعالیت‏ها را در برمى‏گیرد و در زمینه‏هاى گوناگون به نیازهاى انسان به صورت سازمانى پاسخ مى‏دهد و دین اسلام، الهى و عبادى بودن این فعالیت‏ها را به رسمیت مى‏شناسد.

در جوامع اسلامى، از جمله ایران، حضور مساجد در زندگى اجتماعى مردم حضورى پررنگ دارد، بدان‏گونه که طبق آمارهاى رسمى، هم‏اکنون در ایران بالغ بر هفتاد هزار مسجد[2] احداث شده است. این تعداد مسجد آن‏گاه مهم جلوه مى‏کند که توجه کنیم تقریبا هیچ سازمان از نوع دیگرى چنین تراکمى ندارد، فقط ممکن است مدارس از این نظر با مساجد برابرى کنند.