اطلاعات مورد نظر از طریق پرسشنامه‏اى که میان «دست اندکاران» و «شرکت‏کنندگان در فعالیت‏هاى نیایشى و غیرنیایشى» این مساجد توزیع گردید، گردآورى شد. بدین طریق امکان مقایسه‏ى پاسخ‏هاى دو گروه «دست‏اندرکاران» و «شرکت‏کنندگان» نیز فراهم آمد.

1 ـ 3 ـ 3) متغیرهاى عملیاتى در بعد فعالیت هاى نیایشى

در باره «فعالیت‏هاى نیایشى» مسجد میزان توفیق مسجد، در پاسخگویى به سه چالش مطرح در رابر دین در عصر حاضر و سه نیاز عمده انسان ها (به شرح زیر) مورد سنجش قرار گرفت:

1 ـ حل چالش علم و دین (= سؤالات 11 و 6)

2 ـ حل چالش دین و سیاست (= سؤالات 10 و 5)

3 ـ حل چالش دین و توسعه (= سؤال 4)

4 ـ کمک به رفع احساس تنهایى انسان معاصر

شامل متغیرهاى فرعى زیر:

1 ـ 4) میزان کمک به برقرارى روابط اجتماعى پایدارتر (= سؤال 14)

2 ـ 4) ایجاد تعلق گروهى به مسجد (= سؤال 2)

3 ـ 4) ایجاد حس خوش‏بینى و اعتماد به دیگران (= سؤال 9)

5 ـ برآوردن نیاز به پرستش

شامل متغیرهاى فرعى زیر:

1 ـ 5) میزان ارضاى نیاز به پرستش با شرکت در مراسم (= سؤال 8)

2 ـ 5) نحوه برگزارى مراسم (= سؤال 13)

3 ـ 5) میزان استفاده از مفاهیم ادعیه در زندگى روزانه (= سؤال 12)

4 ـ 5) علل حضور در مراسم‏هاى نیایشى مسجد (= سؤال 3)

6 ـ برآوردن نیاز به آرامش

شامل متغیرهاى فرعى زیر:

1 ـ 6) صبر در برابر مشکلات (= سؤال 1)

2 ـ 6) توکل در امور (= سؤال 1)

3 ـ 6) تسهیل در برقرارى روابط اجتماعى (= سؤال 1)

4 ـ 6) امید به زندگى (= سؤال 1)

5 ـ 6) اعتماد به نفس (= سؤال 1)

6 ـ 6) میزان تأثیر مسجد در دستیابى به آرامش (= سؤال 7)

فرض محقق بر این است که مساجدى که داراى نحوه‏ى عملکرد مطلوبى در مورد این شش متغیر باشند، به احتمال فراوان به صورت آگاهانه و استراتژیک در تحقق ترویج هویت دینى مبتنى بر ایمان فعالیت مى‏کنند و چالش‏هاى عمده‏ى مطروح در حوزه دین را مى‏شناسند و درصدد چاره اندیشى‏اند.

2 ـ 3 ـ 3) متغیرهاى عملیاتى در بُعد فعالیت‏هاى غیر نیایشى

از آنجا که مساجد معرفى شده، مساجدى هستند که موفق شناخته شده‏اند و فعالیت جنبى متعددى دارند، چهار ویژگى یک فعالیت استراتژیک در باره این فعالیت‏ها مورد پرسش قرار گرفت تا مشخص گردد مساجد موفق کنونى تا چه حد به صورت استراتژیک، فعالیت‏هاى جنبى خویش را تعیین و اجرا مى‏کنند؟

این چهار ویژگى عبارت‏اند از:

1 ـ میزان مشارکتى بودن فعالیت ها: شامل متغیرهاى فرعى ذیل

1 ـ 1) دستورى نبودن فعالیت‏ها و متاثر نبودن از نهادهاى سیاسى (= سؤالات 32 و 29 و 21)

2 ـ 1) مشارکت در برنامه‏ریزى فعالیت‏ها (= سؤال 24)

3 ـ 1) مشارکت در اجراى برنامه‏ها (= سؤال 33)

4 ـ 1) مشارکت در تأمین مالى برنامه‏ها (= سؤال 30)

5 ـ 1) امکان طرح هر نوع سؤال (= سؤال 15)

2 ـ میزان رعایت اصل مشترى مدارى: شامل متغیرهاى فرعى زیر:

1 ـ 2) وجود امکانات جنبى رفاهى مطلوب (= سؤالات 23 و 20)

2 ـ 2) برخورد خوب مسئولین مسجد (= سؤال 18)

3 ـ 2) ارزیابى مبتنى بر نظر مشتریان (= سؤالات 31 و 26)

4 ـ 2) شناسایى عوامل دفع غیرمشتریان و اهتمام به رفع آنها (= سؤالات 28 و 16)

3 ـ میزان نیازسنجى در اجراى فعالیت‏ها: شامل متغیرهاى فرعى زیر:

1 ـ 3) میزان استفاده از خدمات تخصیص یافته در مسجد (= سؤال 22)

2 ـ 3) میزان رفع نیاز از استفاده‏کنندگان از خدمات مسجد (= سؤال 27)

4 ـ میزان جامع‏نگرى در اجراى فعالیت‏ها: شامل متغیرهاى فرعى زیر:

1 ـ 4) هماهنگ بودن بخش‏هاى مسجد (= سؤال 25)

2 ـ 4) بسط دادن به تمام طیف‏هاى سنى در عرضه خدمات (= سؤال 17)

باز هم فرض محقق براین نهاده شده است که رعایت این ویژگى‏ها و اصول در تعیین و اجراى فعالیت‏هاى غیرنیایشى در مسجد باعث خودشکوفایى اعضاى مسجد و کمک به آنها براى رسیدن به مراحل بالاتر سلسله مراتب نیازهاى مازلو مى‏گردد.