رابطه خانواده با مسجد، از چند جهت شایان بحث و بررسى است. اما در این جا تنها به بررسى رابطه کمى و کیفى مى‏پردازیم.

1 .رابطه کمى

1 . 1) رابطه موقت و محدود: بدین‏گونه که انسان به وقت نیاز و یا در ایام خاص مانند ماه مبارک رمضان به مسجد روى مى‏آورد و پس از رفع نیاز و یا پایان ایام خاص، رابطه خود را با مسجد کم و یا حتى ترک مى‏کند.

این رابطه خالى از فایده و ارزش نیست، ولیکن مورد توصیه و سفارش الهى نیست و حتى مورد انتقاد و سرزنش قرار گرفته است زیرا به این معناست که انسان هرگاه به مصیبت و گرفتارى مبتلا شود، به خدا رو آورد و هنگامى که گرفتارى‏اش برطرف گردد، بار دیگر خدا را فراموش مى‏کند. از این رفتار و کردار نکوهیده در چند جاى قرآن، از جمله در این آیه شریفه انتقاد شده است: « فاذا رکبوا فى الفلک دعواللّه‏ مخلصین له الدین، فلما نجیهم الى البر اذا هم یشرکون».[1] «هرگاه سوار کشتى شوند، خدا را از روى اخلاص و پاکى مى‏خوانند و همین که به خشکى رسند[و از کشتى پیاده گردند ]شرک مى‏ورزند!».

بى‏تردید هر کس به چنین روش و شیوه‏اى در استفاده و بهره‏مندى از مسجد، روى آورد مورد نکوهش و سرزنش الهى قرار مى‏گیرد و بدین جهت باید در حد امکان از آن پرهیز کرد.

2 . 1) رابطه دایم و غیرمحدود: رابطه نیک و پسندیده خانواده‏ها با مساجد، آن است که حد و حصارى نداشته و دایم و همیشگى باشد و در حقیقت، مسجد خانه‏اى دیگر براى آنان باشد.

در قرآن کریم آمده است: «واقیموا وجوهکم عند کل مسجد وادعوه مخلصین له الدین».[2] «توجه شما در هر مسجدى به او باشد و او را بخوانید، در حالى که دین (خود) را براى او خالص مى‏گردانید».

این توصیه الهى بیان‏گر این معناست که انسان همیشه باید به خدا توجه داشته باشد و از روى اخلاص و نیت پاک، او را بخواند و براى این امر در عبادتگاه و به ویژه در مسجد، تأکید بیشترى شده است و این امر نشان دهنده لزوم حضور شایسته و بایسته مسلمانان در مساجد است.

پیامبر اکرم نیز در روایتى فرمود: «من کان القرآن دربته و المسجد بیته، بَنى اللّه‏ تعالى له بیتا فى الجنة و درجة دون الدرجة الوسطى».[3] «هر کس که قرآن همدم او و مسجد خانه وى باشد، خداوند متعال خانه‏اى در بهشت براى او بنا و درجه‏اى پایین‏تر از درجه وسطى به وى عطا مى‏کند».

2 . رابطه کیفى

1 . 2) رابطه فیزیکى و ظاهرى: گاهى اوقات، انسان به مسجد مى‏رود و حضور فیزیکى و جسمى در آن پیدا مى‏کند، ولى روحش در قید و بند چیزهاى دیگر است و فکر و خیال او در عرصه‏هاى دیگر و خارج از حوزه معنویت و عبادت قرار گرفته است. چنین انسانى، رابطه بى‏حاصل و بى‏ارزش با مسجد برقرار کرده و از کسب ثواب و ارزش‏هاى معنوى و روحى محروم مانده است. محروم‏تر از او کسى است که در مسجد به کارهاى غیرعبادى و حتى گناه آلود بپردازد.

پیامبر خدا در حدیثى فرمود: «الجلوس فى المسجد لانتظار الصلاة، عباده مالم یحدث». قیل: یا رسول اللّه‏ و ما یحدث؟ قال صلى‏الله‏علیه‏و‏آله: «الاغتیاب».[4] «نشستن در مسجد به انتظار نماز، عبادت است مادامى که حدثى از او سر نزند». پرسیده شد: اى رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله به چه چیزى محدث مى‏شود؟ فرمود: «به غیبت کردن».

آرى، غیبت از دیگران و سخن گفتن از کسى که در جمع آنان نیست و پرداختن به شایعات و پر و بال دادن به آن‏ها و یا فرو رفتن در امور دنیوى و فارغ شدن از عبادت و پرستش الهى، منافات با روح عبادت و طاعت الهى دارد و انسان را به مقصود و مقصد نمى‏رساند.

در روایات اهل‏بیت عصمت و طهارت علیهم‏السلام آمده است: «یأتى فى آخرالزمان اناس یأتون المساجد، فیقعدون فیها حلقا، ذکرهم الدنیا و حب الدنیا، لاتجالسوهم، فلیس للّه‏ فیهم حاجه».[5] «در روزگار آخرالزمان، مردمى وارد مسجد مى‏شوند و حلقه‏اى براى خویش تشکیل مى‏دهند و درباره دنیا و دوستى (مظاهر) دنیا به گفت‏وگو مى‏پردازند (و از عبادت و نیایش غافل مى‏مانند)، با چنین کسانى هم‏نشینى نکنید. زیرا خدا را (رغبت) و حاجتى به آنان نیست».

2 . 2) رابطه معنوى و باطنى: رابطه خانواده با مسجد باید مفید و ثمر بخش باشد و این رابطه، در صورتى برقرار مى‏گردد که انسان با همه وجود خود در مسجد حضور پیدا کند و روح و روان خویش را با عطر معنویت و عبادت مسجد، معطر گرداند و علاوه بر حضور فیزیکى و جسمى، حضور معنوى و باطنى داشته باشد و اندیشه و توجهات او تنها به خدا و خداشناسى و خداستایى مشغول باشد و خود را از هر فکر و خیال دنیوى برهاند.

امام زین‏العابدین علیه‏السلام درباره حضور معنوى در مسجد فرمود: «والمساجد بیوت اللّه‏، فمن سعى الیها فقد سعى الى اللّه‏ و قصد الیه والمصلى مادام فى صلاته فهو واقف بین یدى اللّه‏ عزّوجلّ».[6] «مساجد، خانه‏هاى خداست. پس هرکسى که به سوى آن‏ها بشتابد، به سوى خدا شتافته و او را قصد کرده است و شخص نمازگزار، مادامى که در حال نماز است، در نزد پروردگار متعال قرار گرفته است».

مى‏توان از این حدیث شریف، چنین به دست آورد: انسانى که در مسجد، در حال نماز است و همه توجهات او تنها به سوى خداست و او را از روى اخلاص و ایمان، عبادت و پرستش مى‏کند، چنین کسى توفیق لقاى الهى یافته و به مقام بس والا و بزرگى نایل شده است.