شاید براى بعضى این سؤال پیش آید که مطالعه و کتابخوانى، چه نقشى اساسى در زندگى انسان و به ویژه کودکان و نوجوانان دارد که این همه بر آن تأکید مى‏شود؟ بدون تردید دست‏یابى به پاسخ صحیح این سؤال، خود مقدمه‏اى براى فراهم کردن شرایط مناسب براى مطالعه کودکان و نوجوانان است.

انسان، موجودى کمال گراست و با سکون و سکوت سازگارى ندارد. او همیشه به‏دنبال راهى است که یک  قدم پیش گذارد و گره‏اى از مشکلات خود بگشاید، بنابراین او براى پیشرفت در عرصه‏هاى زندگى، احتیاج به شناختى نسبتا کامل و همه جانبه از خود و جامعه دارد و باید با گذشته و آینده، ارتباط برقرار کند.

کتاب و کتاب‏خوانى عاملى براى شناخت و رشد دینى، فرهنگى، اخلاقى و اجتماعى انسان است. با مطالعه است که انسان ساخته مى‏شود، رشد مى‏کند و براى حرکت آماده مى‏شود. هم‏چنین مطالعه کتاب، انسان را به مرزهاى علم و دانش نزدیک مى‏کند و او را به قله‏هاى رفیع معرفت و آگاهى مى‏رساند.

آیین مقدس اسلام، درباره فراگیرى علم و دانش، سفارش فراوان نموده و آن را عاملى براى رشد، پویایى و تعالى جامعه برشمرده است.

خداوند متعال مى‏فرماید: «خداوند کسانى از شما را که ایمان آورده و از دانش بهره گرفته‏اند، به درجات رفیع مى‏رساند».[1]

هم‏چنین از دیدگاه قرآن کریم، بین کسانى که از علم و دانش برخوردارند و کسانى که از این سرمایه ارزشمند بى‏بهره‏اند، تفاوت زیادى وجود دارد: « هل یستوى الذین یعلمون والذین لایعلمون».[2] «آیا آنان که مى‏دانند، با آنان که نمى‏دانند؛ برابرند؟».

از پیامبر عظیم‏الشأن اسلام نیز روایت شده است: «هر کسى در جست‏وجوى دنیاست، باید دانش فرا گیرد و هر کس به آخرت دل بسته است، باید از علم بهره گیرد و هر کس دنیا و آخرت (هر دو) را مى‏خواهد، بازهم گریزى از دانش آموزى ندارد».

و در جاى دیگرى مى‏فرماید: «اگر روزى بر من بگذرد که در آن روز، به علم و دانش من چیزى افزوده نشود، آن روز، روز مبارکى نیست».

حضرت على علیه‏السلام درباره اهمیت فراگیرى علم و دانش، فرمایش زیبایى دارند: «اى مردم! بدانید که کمال دین، به فراگیرى دانش و عمل به آن است. آگاه باشید که دانش‏آموزى بر شما، از مال اندوزى ضرورى‏تر است؛ چرا که روزى هرکس از جانب خداوند است که در اختیار وى قرار خواهد داد؛ اما علم چنین نیست، بلکه علم در گنجینه‏اى نزد صاحبان خود نگهدارى مى‏شود. به شما فرمان داده شده است که آن را به دست آورید و فرا گیرید».

امام صادق علیه‏السلام مى‏فرماید: «لقمان به فرزند خویش فرمود: پسرم! ساعاتى از شبانه روز را به مطالعه و تحصیل دانش اختصاص بده؛ زیرا اگر مطالعه را ترک کنى، دانش خود را ضایع خواهى کرد.»

امام سجاد علیه‏السلام مى‏فرمایند: «اگر مردم مى‏دانستند که تحصیل علم چه فوایدى دارد، در پى آن مى‏رفتند، گرچه با ریختن خون دل و فرو رفتن در اعماق گرداب‏هاى پرخطر باشد».

و در همین زمینه امام صادق علیه‏السلاممى‏فرمایند: «دوست دارم با تازیانه بر سر پیروانم بزنم تا ژرف نگر و محقق گردند».

چرا که به گفته امام على علیه‏السلام: «آن که پیوسته از دانش دانشمندان بهره نگیرد، رفته رفته عقلش مى‏میرد».

مقام معظم رهبرى هم اشاره‏اى زیبا به اهمیت کتاب دارند: «در اهمیت عنصر کتاب براى تکامل جامعه انسانى، همین بس که همه ادیان آسمانى و رجال بزرگ تاریخ بشرى، از طریق کتاب جاودانه مانده‏اند و روابط فرهنگى جامعه بشرى نیز از پوشش کتاب و مبادلات فرهنگى تقویت شده‏است».[3]

شادروان دکتر على شریعتى هم عقیده داشت: «سخن گفتن درباره کتاب دلیل آوردن براى آفتاب است».

هم‏چنین مى‏فرمود: «کتاب، در این چهار دیوارى‏هاى بسیار استوار و سیاه و نفوذناپذیرى که گرفتارش هستیم، روزنه‏اى به سوى دشت است».

از مجموعه این آیات و روایات و سخنان چنین استفاده مى‏شود که آدمى براى رشد و تعالى، و رسیدن به سعادت و موفقیت، راهى جز فراگیرى علم و دانش و بهره‏گیرى از فکر و اندیشه خردمندان ندارد و این کار نیز بدون استفاده از کتاب و مطالعه امکان‏پذیر نیست. بنابراین، کودکان ونوجوانان هنگام باز کردن کتاب، در حقیقت درهاى سعادت و خوشبختى را به روى خود مى‏گشایند، تا در مسیر ترقى و پیشرفت گام بردارند.

على رغم تأکید دین مبین اسلام و بزرگان و دانشمندان بر دانش‏اندوزى، و سابقه درخشانى که در این زمینه داریم، با این حال هم‏اکنون وضعیت مطلوبى نداریم. آمار و ارقام از پایین بودن میزان مطالعه و کتاب‏خوانى و کتاب‏خواهى در کشور ما حکایت دارد، در حالى که نگاهى به گذشته‏ها نشان مى‏دهد که ایران از جمله مراکز مهم فرهنگ و تمدن جهان بوده است.

«ایران طى قرون نخستین اسلامى بیش از ششصد کتابخانه داشت  که آوازه‏ى برخى از آن‏ها در سراسر جهان پیچیده بود. همین عامل باعث شد تا بسیارى از دانشمندان از دورترین نقاط جهان اسلام یعنى اندلس و دیگر نقاط به ایران بیایند و از کتابخانه‏ها و مراکز فرهنگى آن بهره‏ها ببرند».[4]

کتابخانه مساجد هم در گذشته نقش مهم در ترویج و گسترش فرهنگ غنى اسلام داشته است. کتابخانه در حوزه مساجد اسلامى از پیشینه‏اى کهن و ارج و منزلت والایى برخوردار است. تاریخ تمدن اسلامى در طى قرون گذشته بیانگر این حقیقت است که کتابخانه به عنوان نهاد فرهنگى ـ آموزشى، از ارکان اساسى مساجد بوده است. تأسیس کتابخانه در مساجد سبب ارزش و قداست آن است و همواره در گوشه و کنار ممالک اسلامى مورد توجه خلفا، حکام و امرا و دولت‏هاى فرهنگ دوست و مردم مسلمان بوده است. بنابراین از بدو پیدایش مساجد و جوامع به ویژه در مراکز اصلى حکومت‏ها کتابخانه‏اى نیز براى آنها ایجاد مى‏شد و لذا کمتر مسجدى در ایران قدیم بود که کتابخانه‏اى نداشته باشد.

«اسلام ذاتا تمدن ساز و فرهنگ پرور است و لذا همان‏طور که تاریخ  پرافتخار اسلام و ملل اسلامى نشان داد، مساجد به عنوان بارزترین و برجسته‏ترین عامل معرفى اسلام از روز نخست نمایانگر همه وجوه فرهنگى، سیاسى، اجتماعى و عبادى مسلمین بود و لذا غنى‏ترین رشد و توسعه و عالى‏ترین شکوفایى را در مساجد اسلامى مى‏بینیم. شکوفایى بى‏نظیر تمدن و فرهنگ اسلام در سرزمین ایران (به ویژه در قرون نخستین) حاکى از شعور باطنى و زمینه فرهنگى جامعه ایران بوده است و کتابخانه‏هاى مساجد، مدارس و غیره که در این باره برپا بوده‏اند، بیانگر عمق علاقه ایرانى به کتاب و کتاب خوانى و فرهنگ اسلام بود».[5]

دکتر زیگرید هونکه، مستشرق اروپایى هم به وجود کتابخانه در همه مساجد آن زمان اشاره کرده است.

مقام معظم رهبرى با ابراز نگرانى از پایین بودن میزان مطالعه در کشور ایران، اسلام را پرچمدار کتاب‏خوانى معرفى مى‏کنند: «هر زمان که به یاد کتاب و وضع آن در جامعه مى‏افتم، قلبا غمگین و متأسف مى‏شوم و این به لحاظ آن است که در کشور ما (به هر دلیلى) تعداد کتاب باید حداقل ده برابر این میزان، رواج و توسعه و حضور داشته باشد. اگر به دلیل پرچم‏دارى تفکر اسلامى و حاکمیت اسلام به حساب بیاورید، این معنا صدق مى‏کند؛ چون اسلام به کتاب و خواندن و نوشتن، خیلى اهمیت مى‏دهد. اگر هر منصفى به بیانات نبىّ مکرم اسلام و ائمه علیهم‏السلام و پیشوایان اسلام توجه کند و ببیند که این‏ها در چه زمانى به کتاب و کتابخوانى دعوت مى‏کردند و فرا مى‏خواندند، همه افسانه‏ها از ذهنش شسته خواهد شد و خواهد فهمید که دشمنان اسلام راهى جز این نداشتند که افسانه‏هاى کتاب‏سوزى و کتاب‏ستیزى را بر سر زبان‏ها بیندازند؛ چون اسلام پرچم دار کتابخوانى است».[6]

با تصویب قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‏هاى عمومى کشور مصوب جلسه 17 اسفند 82 مجلس شوراى اسلامى، روزنه‏ها و زمینه‏هاى نو و گسترده به سوى دستیابى به پیشرفت و توسعه در حوزه مربوط به کتابخانه‏ها و نیل به اهداف ذاتى و وجودى آن‏ها به‏وجود آمده است و پیش‏بینى‏هاى انجام شده در این قانون مبنى بر همکارى و همیارى تمام نهادها و دستگاه‏هاى اجرایى از جمله شهردارى‏ها، نوید بخش تحولى شگرف و اساسى و آتیه‏اى درخشان در عرصه رونق و اعتلاى کتاب و ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب‏خوانى است، اما هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله‏اى بسیار داریم و زمان مدیدى طول مى‏کشد تا بر موانع موجود فایق آییم.