قرآن کریم مىفرماید: از جمله عوامل دخول به جهنم انسانها که سبب پشیمانى آنها در آخرت مىگردد، داشتن دوستان ناسالم است. بنابر نقل قرآن کریم ناله دوزخیان این است: « واى بر من اى کاش با فلان شخص دوستى نمىکردم». «وَیَوْمَ یَعَضُّ الظّالِمُ عَلى یَدَیْهِ یَقُوْلُ یا لَیْتَنِى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُوْلِ سَبِیْلاً یا وَیْلَتى لَیْتَنِىْ لَمْ اَتَّخِذْ فُلانا خَلِیْلاً * لَقَدْ اَضَلَّنِىْ عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ اِذْ جَآءَنِى و کان الشیطان لِلانسان خَذُوْلاً».[1]
«به خاطر بیاور روزى که ظالم دست خویش را از شدت حسرت به دندان مىگزد و مىگوید: اى کاش من با رسول حق راه دوستى و اطاعت پیش مىگرفتم. اى واى بر من کاش فلان را دوست خود انتخاب نکرده بودم او مرا از یاد حق گمراه ساخت، بعد از آنکه آگاهى به سراغ من آمده بود و شیطان همیشه مخذول کننده انسان بوده است».
چون انسان موجودى اجتماعى است، در روابط اجتماعى ناگزیر از انتخاب دوست است. مىتوان گفت یکى از ارکان «وحدت» معاشرتها و دوستىهاى صحیح و سالم در مکانهاى نماز جمعه و جماعت (یعنى غالبا مساجد) است که بر اثر آشنایى و دیدارهاى روزانه به شکل احسن انتخاب دوست میسر است و حتى ادامه دوستى این گونه افراد مىتواند در روز قیامت هم به صورت شفاعت چهره بنمایاند.
«این گروه مىتوانند در چارچوب اذن الهى در باره افراد خاصى که روابط معنوى آنان با خدا برقرار بوده و پیوند روحى آنها با شفیعان الهى نگسسته باشد، درخواست آمرزش گناه و طلب مغفرت بنمایند. شایان ذکر است که شفاعت مخصوص افرادى است که خداپسندانه وارد صحنه قیامت گردند و از گناهانى که سلب شایستگى شفاعت را مىکنند، برحذر باشند».[2]
علامه طباطبائى مىفرماید: «گاهى دوستىها بر سرحق است و گاهى بر سر باطل و همین قسم دوستى است که منشا فسادهایى از قبیل گزافهگویى و زورگویىها در بین انسانهاست».[3]
تبدیل شدن اینگونه دوستىها به عداوت در آن روز طبیعى است، چرا که هر یک از آنان دیگرى را عامل بدبختى و بیچارگى خود مىشمرد: «تو بودى که این راه را به من نشان دادى و مرا به سوى آن دعوت کردى،توبودى که دنیا را درنظر من زینت دادى و مرا به آن تشویق نمودى، آرى توبودى که مرا غرق غفلت وغرور ساختى واز سرنوشتم بىخبر کردى، هر یک از آنها به دیگرى اینگونه مطالب را مىگوید».[4]
دوستىهایى که در مسجد آغاز مىشود براساس تولاّ و تبرّاست و از جرم و جنایت وغیره سر در نمىآورد، دوستانى که با معیارهاى دینى برگزیده شدهاند همواره موجب زینت و سرافرازى انسان بودهاند. نمونههاى بارز این گونه دوستىها را در دفاع مقدس به وضوح مشاهده کردهایم و نکته مقابل این نوع دوستى، دوستى افراد غیر صالح و غیرمتقى است که غالبا به هنگام گرفتارى نه فقط از دوست خود حمایت نمىکنند، بل او را لو مىدهند و یا تنها رها مىکنند.
در منابع روایى آمده است که انسان با هر چیزى که مونس شود و آن را دوست داشته باشد روز قیامت با همان محشور مىشود.
[2] . تفسیر نمونه، ذیل آیه شفاعت.
[3] . تفسیر المیزان: ج 5 ، ص 144 .
[4] . تفسیر نمونه: ج 21 ، ص 110 .