اگر پس از پیروزى اولیه انقلاب، جامعه همچنان به‏گونه‏اى محسوس به سوى هدف‏ها و آرمان‏هاى از قبل تعیین شده پیش مى‏رفت، نشان از دلبستگى و اشتیاق مردم به اهداف و آرمان‏هاى مذکور با همان شدت و قوت روزهاى نخستین داشت، اشتیاقى که موجب مى‏شد براى تحقق اهداف جمعى از اهداف رفاهى خود چشم بپوشند، اما به موازات دور شدن واقعیت‏هاى جامعه از آن اهداف و آرمان‏ها بدیهى است که علاقه و اعتقاد مردم نیز به آن اهداف وایده‏آل‏ها به تدریج کاهش خواهد یافت و علایق رفاهى به جاى آن‏ها تقویت گردد.

انتظار مردم پس از آن همه تلاش‏ها و ایثارگرى‏ها این بود که با پیروزى انقلاب معیارها، ارزش‏ها، شعائر و سایر مظاهر اسلامى در کلمه ارکان و اجزاى حکومت و به‏طور کلى در سطح جامعه حاکم گردد. آن‏ها آرزو داشتند که در جامعه‏ى پس از انقلاب، مواردى از قبیل ظلم و حق کشى و فساد اخلاقى و نظایر آن، ریشه کن شود یا به کم‏ترین حد ممکن تنزل یابد و جامعه‏ى انقلابى با مصون ماندن از آفت‏هاى مذکور، به سوى رشد و شکوفایى و توسعه‏ى همه جانبه حرکت کند و نمونه‏ى مطلوبى از جامعه‏ى سالم و مترقى را در معرض دید توده‏هاى مسلمان سراسر دنیا قرار دهد.

اگرچه اقدامات اصلاحى بسیارى صورت گرفت، اما به تدریج مواردى از نابسامانى‏ها و انحرافات مذکور در جامعه ظاهر شد و نهایتا آن چه تحقق یافت با انتظارات مردم، فاصله‏ى چشم‏گیرى داشت.

در شرایطى که افراد به اهداف و نیازهاى جمعى علاقه و کششى ندارند، هیچ یک از فعالیت‏هاى مسجد که در جهت ایفاى کارکرد سیاسى خویش و حفاظت از انقلاب و پیشبرد اهداف نظام انجام مى‏دهد، نظیر برپایى جلسات سخنرانى، مناظره، میزگرد، پاسخ به پرسش‏هاى مردم با شرکت مسؤولان، تشکیل شوراهاى محلى جهت انعکاس معضلات مردم و پى‏گیرى روند آن فعالیت‏هاى عمرانى و فرهنگى، تأثیرى فراوان بر جلب آنها به سوى مسجد و حضور در آن نخواهد داشت.

فقر و افزایش سطح انتظار از زندگى

افرادى که در تهیه‏ى حداقل امکانات زندگى به هر علتى با مشکل مواجه هستند، معمولاً همه‏ى ظرفیت و توان خود را در امور معیشتى به کار مى‏گیرند و حتى گاه ناگزیرند دو یا سه شغل داشته باشند. از آن جا که بخش اعظم نگرانى و دل مشغولى این افراد معطوف به نیازهاى رفاهى است، اعتناى کمترى به نیازهاى متعالى و جمعى نشان مى‏دهند. البته این سخن هرگز به این معنا نیست که همه‏ى افرادى که در شرایط فقر و تنگدستى به سر مى‏برند، علاقه‏ى خود را به ارزش‏هاى متعالى و جمعى از دست مى‏دهند، بل تأکید بر این نکته است که حتى در شرایط فقر و تنگدستى نیز مى‏توان با تمهیدات اجرایى و تبلیغى خاص، تعادل نیازى افراد را به‏طور نسبى حفظ کرد و مانع از بى‏توجهى آنها به نیازهاى متعالى و جمعى شد.

البته عامل دیگرى که مانع از دلبستگى به ارزش‏ها و نیازهاى متعالى و جمعى است، افزایش سطح انتظار مردم از زندگى است. به عبارت دیگر، گاه افراد به رغم نداشتن مشکلات معیشتى، صرفا به علت بالا بودن سطح انتظاراتشان از زندگى، همه‏ى نیرو و تلاش خود را براى دست‏یابى به سطح مطلوب زندگى از نظر خویش به کار مى‏برند.

بالا رفتن سطح انتظار اگرچه با مسئله‏ى فقر متفاوت است، اما از این جهت که افکار، علایق و تلاش‏هاى انسان را عمدتا به نیازهاى رفاهى معطوف مى‏کند و انگیزه‏هاى متعالى و جمعى را به سود انگیزه‏هاى رفاهى ضعیف مى‏نماید، تفاوتى با پدیده‏ى فقر ندارد.

کم‏تحرکى نهادهاى فرهنگى و تبلیغى به موازات افزایش هجوم فرهنگى

پدیده‏هاى دیگرى مانند هجوم فرهنگى بیگانگان و نارسایى‏هاى موجود در عملکرد نهادهاى فرهنگى و تبلیغى نیز در تغییر تعادل نیازى و ارزشى افراد مؤثر بوده است. از جمله هدف‏هاى مهم هجوم فرهنگى که به شیوه‏هاى متنوع پى‏گیرى و اجرا مى‏شود، تضعیف ارزش‏هاى متعالى و جمعى و تقویت انگیزه‏ها و ارزش‏هاى رفاهى است؛ چرا که ارزش‏هاى متعالى و جمعى از عواملى اساسى شکل‏گیرى انقلاب اسلامى و استمرار آن تاکنون بوده است.

انتظار این بوده است که نهادهاى تبلیغى و فرهنگى با به کارگیرى کارشناسان متخصص و متعهد و بهره‏گیرى از دست‏آوردهاى برخى از رشته‏هاى علمى مانند روان‏شناسى اجتماعى و جامعه‏شناسى ارتباطات و اتخاذ شیوه‏هاى علمى و کارآمد تبلیغى و فرهنگى، تعادل نیازى مردم را به سمتى هدایت کنند که نیازهاى متعادلى و جمعى تقویت گردد.