تعریف اطلاعات(nformationI)
اطلاعات از لحاظ نظرى: اطلاعات (nformationI) به هر نوع داده جمعآورى شده با استفاده از روشهاى گوناگونى نظیر: مطالعه، مشاهد، اشاعه و سایر موارد دیگر اطلاق مىگردد. در واژهى «اطلاعات»، بار معنایى از قبل تعریف شدهاى درخصوص کیفیت، معتبر بودن و یا صحت داده مطرح است و امکان برخورد با اطلاعات معتبر، غیرمعتبر، واقعى، نادرست، صحیح و گمراه کننده، وجود خواهد داشت.
تعریف ارتباطات: مراد از ارتباطات در بحث ICT امکانات درخور استفاده در انتقال و تبادل اطلاعات بین منابع تولید کننده و پردازش دهندهى اطلاعات و عرضهى اطلاعات به کاربران است. گرچه این تعریف شامل موارد مشابه مىگردد، ولى عمدتا مراد از ارتباطات، ارتباط شبکهاى بین منابع گوناگون است که در شبکههاى داخلى، محلى و جهانى نمود دارد.
فناورى: این واژه معادل کلمه «تکنولوژى» است و مراد از آن علم و دانش کاربردى است که روشهاى ابتکارى و جدیدى در حوزه فعالیت خود ایجاد مىکند و گسترش مىدهد.
تعریف فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT)
همانگونه که در تعریف اولیه عنوان گردید، فناورى علم و دانش کاربردى است و مراد علمى است که با تهیه و بهکار بردن روشها و فناورى مناسب، دستیابى به اطلاعات و استخراج دانش از آنها را عملى مىسازد.
به عبارت دیگر و نگاه کاربردىتر فناورى اطلاعات و ارتباطات، به مجموعهى امکانات سخت افزارى، نرم افزارى، شبکهاى و ارتباطى به منظور دستیابى[1] مطلوب به اطلاعات براساس روش علمى، گفته مىشود.
در فناورى اطلاعات و ارتباطات، تأکید و محوریت خاصى بر جنبه ارتباطى است، بهگونهاى که ارتباط به منزله یک «باید» مطرح است و فناورى اطلاعات بدون وجود آن امکان تخصیص سرویسها و خدمات را دارا نیست.
فناورى اطلاعات و ارتباطات اغلب در یک مفهوم جایگاه خاص مورد بررسى کاربردى دقیقتر قرار مىگیرد، نظیر: فناورى اطلاعات و ارتباطات در آموزش، پرورش، بهداشت، کتابخانهها، پژوهش و غیره. و لذا تسرى دادن طرحها و مسائل مطرح در یک حوزه به دیگر بخشها ثمرهاى نخواهد داشت و نمىتوان الگوى آماده شده براى یک بخش را در سایر بخشها نیز مورد تجویز قرار داد. در عین حال اصول و نکات مشترکى مطرح است که در تمامى طرحهاى توسعه مىباید مورد توجه باشد.
واژهى اطلاعات و ارتباطات در ادبیات دینى
واژهى اطلاعات به معناى مطالعه، مشاهده، اشاعه، آگاهى و غیره، به ویژه در قرآن فراوان دیده مىشود، که هر یک با کاربرد خاص و دقت نظر در جایگاه مورد استفاده به کار رفته است. در سورهى آلعمران آیهى 174 با واژه لیطلعکم به معناى مطلع گرداندن آمده است. مسلما کاربرد این واژه به معناى صرف اطلاعرسانى نیست، بل رساندن مطلب به مخاطب و اتمام حجت است. این در حالى است که در اطلاعرسانى، صرف اشاعه شاید باشد. اما در این جا آگاهىدهى همیشه به عنوان یک هدف دنبال مىشود و یا در سورهى مبارکهى مریم آیهى 110 با واژه اطلع به معناى اطلاع یافته که هم شنیدن مطلب را به همراه دارد و هم توجه به آن و تفهیم را مىرساند، مواجه هستیم.
در بعضى از آیات الهى از این کاربرد فراتر رفته و با قدرت بیشتر تأکید بر فهم و تفهم دارد. و نگریستن به معناى اطلاع کامل و دقیق از واژههایى هم چون مطلعون ـ فاطلع[2] استفاده کرده است. نگاه قرآن به دادهها (= اطلاعات) صِرف ایصال و رساندن نیست، بل رساندن با اتمام حجت است، امروزه در شبکههاى اطلاعرسانى، اطلاعات خام را با یک پردازش به صورت مواد اولیه اشاعهى مىدهند که در واقع اشاعه اطلاعات و در حد چشمگیر آن انفجار اطلاعات است، اما در نگاه قرآن این مهم نیست. چون مشکل بشر به صرف اطلاعات حل نمىشود، بل، آنچه مشکلگشاى بشر (خلیفه الهى در زمین) است، دستیابى به اطلاعات مفید و قابل استفاده و کاربرد آن در زندگى است. در واقع به اطلاعات به عنوان بیس کار نگریسته نمىشود، بل به عنوان منابع شناخت و آگاهى دیده مىشود. شاهد این سخنان واژه اى است که در سورهى کهف آیهى 18 اطلعت به معناى دیدهور شدن و آگاهى (کنایه از پى بردن به کنه مطلب) است. در این مقاله فرصت پرداختن به داستان واقعیتهاى پنهان آیات الهى که با این واژهها آمدهاند، نیست. اما با کمى دقت در تفسیر این آیات، مفهوم بهدست آمده از این واژهها به خوبى روشن مىگردد.
در سورهى قصص آیهى 38، وقتى خداوند داستان ادعاى فرعون را بازگو مىکند تمناى فرعون که اى کاش مکانى وجود داشت تا من با دیدهى سر به خداى موسى اطلاع پیدا مىکردم، نشان از دستیابى به اطلاعات و ریز مسائلى است که منجر به باور مىشود، هر چند راه دسترسى به باور ویقین به این منحصر نمىشود که با کلمهى اطلع به مفهوم (آگاهى یافتن و آگاهى پیدا کردن) آمده است.
آیات دیگرى نیز نازل شده که فرصت پرداختن به آن نیست اما در مورد دیگر و آنجا که در سورهى نمل آیهى 20 داستان جستوجو و جویاى حال هدهد شدن را از زبان سلیمان علیهالسلام بیان مىکند؛ گویاى دسترسى به اطلاعات و برقرارى ارتباط از موضوعاتى است که فراوان به چشم مىخورد. امروزه ورود واژگانى هم چون اطلاعات، ارتباطات، فناورى و نظایر آن، همگى با هدف نجات بشر و پیشرفت او در علم و غیره و در نهایت سعادت تلاش مىکنند. از اینکه چند درصد در این راه موفق بودهاند، خود جاى بحث دارد.
گویا ابزار و لوازم، مشکلات چندانى نباید داشته باشند، بل نقش فناورى و کیفیت بهرهورى آنها دچار چالش هستند و ما در این مقاله در پى کیفیت بهرهگیرى این دانش و فن در خدمت دین و سعادت زندگى انسانها هستیم.
نتایج فناورى اطلاعات (IT)
از جمله نتایج عمدهى فناورى اطلاعات (IT) تمرکززدایى در عین تمرکزگرایى است. بدین معنا که مىتوان کارها را از راه دور انجام داد، بدون آن که لازم باشد تا در محل، حضور فیزیکى و مستمر داشته باشیم که این ویژگى بر کوتاه شدن فواصل زمانى و مکانى به عنوان یک ابر شاهراه تأکید دارد.
با وجود مشکلات زندگى امروزى شاید عدهاى از مردم فرصت حضور فیزیکى و مستقیم در اماکن مذهبى بهویژه مسجد نداشته باشند. محرومیت از حضور و بهرهگیرى اخلاقى، معنوى، اجتماعى و غیره ضایعهاى است جبرانناپذیر، اما با پیشرفت علم و فناورى در زندگى بشر امروزى، امکان دسترسى به منابع و نیازمندى معنوى، فکرى و جز آن فراهم شده
است.
این روزها همه جا صحبت از دسترسى آسان و سریع به حجم عظیمى از اطلاعات در کوتاهترین زمان ممکن است، این همه نظم و دقت و سرعت از اختراع پدیدهاى به نام رایانه و تکامل روزمرهى آن و در نتیحه پیدایى اینترنت و نفوذ آن به خانههاى تمامى جهانیان حاصل گردیده است.[3]
پشت کردن به این همه پیشرفت در عرصهى اطلاعات و آگاهى و مهیا نکردن امکانات در تأمین نیازمندىهاى روحى، روانى و غیره شاید توجیهناپذیر نباشد.
رسانههاى جدید، با پیامهایى که مىدهند ما را محاصره مىکنند، چه به این پیامها پاسخ بدهیم، چه ندهیم. در حقیقت، محیط اطلاعاتى براى ما بسیار صمیمىتر و سازندهتر از این چیزهاست. مثلاً، تلفن را در نظر بگیرید که امروزه براى اکثر مردم قابل دسترس است. این وسیله براى سازمان زندگى روزمره ما کاملاً ضرورى است. تنظیم وقت پرستار بچه، ارتباط با تکنسین برق، ـ که بزرگترین مشکل اقلیت فاقد این تسهیلات است ـ . از طرفى در بسیارى خانهها حداقل یک دوربین براى ثبت وقایع مهم پیدا مىشود (ازدواج، تولدها، جشنها و غیره) شمار چشمگیرى از مردم دوربین فیلمبردارى و ویدئو دارند که این تجربیات را محسوستر ثبت مىکند. امروزه وارد هر منزلى که بشوید بر دیوارها، در آلبومها، بر صفحهى تلویزیون، تصاویر کسانى را مىبینید که در آنجا زندگى مىکنند غایباند.
این تصاویر فقط عکس اعضاى خانواده و دوستان نیست. آنها زندگى نامه و هویت این افراد است.[4]
فناورى ارتباطات به نوعى خواسته یا ناخواسته وارد عرصهى زندگى همه ما شده است. فقط کسانى مىتوانند در این رقابت پیروز و سربلند درآیند که بتوانند این دانش را بومى کنند و در اختیار فرهنگ، اندیشه و معنویات خویش قرار دهند.
مساجد به عنوان قوىترین کانون انتقال اطلاعات و آگاهى دینى در جامعه مسلمین مطرح است. همه ما به گونهاى مستقیم یا غیرمستقیم و امدار مسجد در کسب فیوضات و معنویات هستیم. راستى اگر شناخت و اطلاعات دینى خود را بسنجیم و در تعیین درصد دریافت آن برآئیم به غیر از مسجد و اماکن مذهبى دیگر، سایر مراکز از قبیل رسانهها و غیره چقدر نقش دارند؟ مسلما به هر اندازه که باشند به اندازهى کارکرد و نقش مساجد نیستند، چرا که هر انسان مسلمان در فصلهاى معنوى از قبیل ماه رمضان، ماه محرم و صفر و ایام ولادات و شهادات ائمه علیهمالسلام و اعیاد مذهبى عمدتا با این مرکز ارتباط دارند و اگر مسلمانى مقید به حضور همیشگى در این مکان باشد توفیق دستیابى به معنویات او بیشتر است! ما اگر امکان حضور را پیدا نکرد وظیفه چیست؟ آیا ممکن است که، معنویات، برکات و سایر موارد را به خانههاى مردم و محرومان جسمى برد و آنان را از این نعمت بهرهمند کرد؟
با توسعهى فناورى اطلاعات و ارتباطات این قبیل کارها تسهیل شده است که با کمى درایت و بهکارگیرى امکانات مىتوان وسیعترین، شبکهى ارتباطى را به صورت متقابل بین خانه، خانواده و مسجد برقرار کرد.
اجرا و بهکارگیرى IT در مساجد
بهکارگیرى و اجراى فناورى اطلاعات IT در سازمانهاى مدنى همچون مسجد یک نسخه تجویز شدهى کلى نیست و نمىتوان با یک برنامه جامع فناورى اطلاعات براى کلیهى اماکن مذهبى ساختار IT را اجرا نمود. مهمترین عوامل که در اجراى فناورى اطلاعات ITدر هر سازمان مدنى مذهبى باید مورد نظر و توجه قرار گیرد، عبارتاند از:
فرهنگ سازى: بسترسازى فرهنگى در هر مسجد جهت اجراى موفقیت آمیز IT لازم است.
اعتقاد و باور هیئت امناى مساجد: هرچه هیئت امناى مساجد به IT به عنوان یک مقولهى لاینفک از مسجد خویش توجه کنند، موفقیت بهکارگیرى آن سریعتر و بیشتر خواهد بود. IT مثل تیغ جراحى است که اگر در دست جراح حاذق باشد نافذتر است. در این راه اعتقاد و اطمینان از عملکرد صحیح مؤثرترین عامل در موفقیت بکارگیرى IT است.
آفت شناسى: مشکلات و موانع بهکارگیرى IT در مسجد دقیق و علمى بررسى و برنامهریزى شود.
سوق به سمت ساختار فرآیندى: ساختار و تبعیات آن پیشبینى مىگردد مساجد مسلح به فناورى ارتباطات و اطلاعات باید از ساختار وظایفى خارج و به سمت ساختار فرآیندى سوق داده شود. که بتوان شاهد ارتباط و تبادل صحیح اطلاعات دینى ومذهبى بود.
بهبود شاخصهاى بهرهورى: شاخصهاى اندازهگیرى بهرهورى مساجد که همان شناخت دهى و آگاهى دهى است باید به سمت بهبود رشد نماید و از اطلاعات جهت تبدیل به دانش استفاده شود، نه صِرف اطلاع رسانى.
اهداف فناورى اطلاعات و ارتباطات
مهمترین رسالت فناورى اطلاعات و ارتباطات در هر سازمان، تخصیص امکانات و زیر ساخت لازم براى تولید و توزیع دانش است. امروزه این رسالت با توجه به ویژگىهاى عصر اطلاعات و یا عصر دانش نمود و اهمیت بیشترى یافته است.
پارادایم هاى عصر اطلاعات مبتنى بر فناورى اطلاعات و ارتباطات و با نگاه تبلیغى، آموزشى و پژوهشى به قرار ذیل است:
ـ شبکهاى شدن سازمانها و محیطهاى تبلیغى، آموزشى پژوهشى یک ضرورت است.
ـ مجازى شدن فرایند تحقیق و فعالیت و بعضا تبلیغ و آموزش (چت ـ تالار ـ گفتوگو ـ وبلاگها و جز آن).
ـ تحول بنیادى در شیوه اجراى پژوهش آموزش و تبلیغ: از نظر مفهوم کار، زمان، مکان (از جمله؛ امکان کار تیمى جدا از هم ولى با هم توسط نرم افزارهاى کار تیمى roupwareG حضور مجازى از راه دور با توانایى تعامل دو سویه بهجاى حضور فیزیکى چهره به چهره و غیره و آموزش و تبلیغ مؤثر و هم جانبه در سطح وسیع جهانى).
ـ انعطافپذیرى رو به ازدیاد.
ـ سرعت چشمگیر تعامل بین گروههاى گوناگون اجتماعى.
ـ بالا رفتن شتاب تغییر در تمامى عرصههاى علمى، فرهنگى، اجتماعى و غیره.
مهمترین عواملى که در اجراى فناورى اطلاعات و ارتباطات ICT در هر حوزه به ویژه مسجد باید مورد نظر و توجه قرار گیرد، عبارتاند از:
1 ـ ایجاد یک مدل (چاپ چوب) براى استراتژى بخشى توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات؛ که این فرآیند خود شامل موارد ذیل است.
تعیین فلسفه وجود (Philosophy) مسجد شامل: شناخت، آگاهى، ارتقاى فرهنگ دینى سعادت و غیره چشمانداز و رسالت سازمان (Mission&vision) از جمله مسجد اعم از وظایف تبلیغى و جز آن، بررسى عوامل داخلى (نقاط قوت و ضعف). اعم از امام جماعت، نماز جماعت، مراسم و دعا، مخاطبان و غیره.
ارزشیابى عوامل خارجى (فرصتها و تهدیدهاى محیطى) از حیث فرهنگى، هجوم فرهنگى، شکاف بین نسلى و جز آن.
تدوین و گزینش راهکارها است که در یک کمیته کارشناسى از نگاههاى گوناگون میسر است.
کارهاى بزرگ همیشه به صورت عمومى آغاز نمىشود. همیشه عدهاى با دغدغههاى فرهنگى و غیره، کلید حرکتهاى بزرگ را مىزنند و کار فرهنگسازى و گسترش آن را فراهم مىنمایند تا به مرور زمان عملکرد مثبت آن کار زمینهاى براى اقبال عمومى فراهم کند. از آن جا که فناورى اطلاعات و ارتباطات در اماکن مذهبى کمتر رسوخ کرده و یا عمومیت پیدا نکرده است، نگرانىهایى را در پى دارد. از اینرو تعیین استراتژى براى توسعه فناورى امرى است شایان توجه که بر چهار اصل اساسى استوار است.
ـ فناورى اطلاعات و ارتباطات امرى حیاتى است.
ـ فناورى اطلاعات و ارتباطات منبعى اساسى براى آموزش، تحقیقات و فعالیتهاى فرهنگى اجتماعى از جمله تبلیغ است.
ـ فناورى اطلاعات و ارتباطات عامل اصلى و اولیه مدیریت دادهها و اطلاعات و دانش است.
ـ فناورىاطلاعات وارتباطاتاستراتژىارزشیابىعملکردهرسازمانى را نشان مىدهد.
اصول استراتژى و اهداف راهاندازى شبکهى مسجد
استراتژى اطلاعرسانى اسلامى با منافع عالى اسلامى پیوند دارد. اطلاع رسانى در جستوجوى دستیابى به هدفهاى امت اسلامى، مسلمان موفق، شهروند دیندار و محله دینمدار با روى آورى به مکتب اسلام و قرآن جامعهاى ایدهآل است؛ از جمله:
1 ـ پرورش انسان مسلمان
از جمله وظایف اصلى اطلاعرسانى مسجد، همراه با نهادهاى دیگر در جامعه، پرورش انسان مسلمان است. براى این هدف طرحهاى اطلاعرسانى محلى در هر کشور اسلامى باید در برگیرنده برنامهها و لوازمى باشد که به اصول زیر دست یابد.
1 ـ 1) فراهم کردن شناختى از دین اسلام براى فرد مسلمان که او را در زندگى و در ارتباطش با دیگران در پرتو اصول اسلام راهنمایى کند. بهطورى که او یک مسلمان واقعى گردد.
2 ـ 1) فراهم کردن شناختى از تاریخ و تمدن اسلامى براى فرد مسلمان و آگاه کردن او به دستاوردهاى آن و دانشمندان مسلمان که مشعل دانش را در دورهاى که جهان غرب هنوز در تاریکى زندگى مىکردند، در دست داشتند، بهگونهاى که مکتوبات آنها همچون مرجعى اصلى براى همه جهانیان در جهان براى مدت شش قرن به حساب مىآمد.
3 ـ 1) فراهم کردن اطلاعات پایهاى براى مسلمانان درخصوص گذشته و حال جامعه اسلامى، منابع و زمینهها و ابعاد پیشرفت آنها بهطورى که مسلمانان را یکدیگر آشنا سازد و روحیهى شکوفا شدن میان ایشان را تعمیق بخشد. که مهمترین کارکردهاى مسجد در این نکته نهفته است.
4 ـ 1) فراهم کردن اطلاعات روز در زمینههاى دین، فرهنگ دینى و غیره براى مردم محله و حومه مسجد. اسلام جستوجوى دانش را براى انسان حتى در دوردستترین نقاط توصیه مىکند. همچنین آنان را به توسعه و پیشرفت توصیه مىکند و از عقب ماندگى، بىخبرى و بىسوادى مىپرهیزاند.
5 ـ 1) تأکید مجدد بر ارزشهاى اصیل جامعه و هنجارهایى که با اصول اسلام هماهنگ هستند و درخواست از همه براى حفظ آنها و افتخار ورزیدن به آنها و اشاعه و انتقال آنها به نسلهاى بعدى از طریق تعلیم تربیت.
2 ـ خودشناسى و گرایش عقلانى معطوف به دیگران
خودشناسى از برخورد باز با تمدن مدرن و اخذ عوامل مثبت آن ممانعت به عمل نمىآورد؛ بنابراین خودشناسى در برابر اطلاعاتى که متناسب با سنتها و آداب ما نیستند و توسط کانالهاى ماهوارهاى و غیره پخش مىشوند، ضرورى است. از این رو، این راهى است که جامعهى اسلامى مىتواند در جامعه و جهان موقعیتى در آستانهى قرن بیست و یک پیدا کند. که امروز مسلمان آگاه به زمان و سیاستهاى کلان جهانى باشناختى که از برنامههاى آنها پیدا مىکند، بهتر مىتواند خود و خانواده و سپس جامعه خویش را رهنمون باشد.
3 ـ اصلاح تصویر اسلام در سطح بینالملل
در رویاروئى با تبلیغات غیر منصفانه رسانههاى گروهى غربى و نیروهاى ضد اسلامى چه آنهایى که آگاهانه دست به چنین اقداماتى مىزنند و چه آنهایى که ناخودآگاه با اسلام ضدیت مىورزند، اطلاعرسانى اسلامى باید تصویر اسلام را براى افکار عمومى بهویژه جوانان و نوجوانان به شیوهاى عینى بهطورى که براى افکار عمومى قابل فهم باشد، اصلاح کند و این موضوع را روشن نماید که اسلام دین منعطف و دعوت کننده به عدالت، آزادى و صلح است، دینى است که از حقوق بشر حمایت مىکند و همگان را به همکارى، نیکوکارى و پرهیزکارى دعوت مىکند. مسلمان از گناه پرهیز مىکند و برابرى را براى نوع انسان خواستار است و ظلم و قشرىگرى را مردود مىشمارد، در واقع اسلام دینى است که تمدن بزرگ آن، منشأ تمدن غربى بود و سر منشأ سعادت بشر است و تبلیغ ناموفق برخى کانونهاى مذهبى نمىتواند بهجاى همه دستورات دینى جلوه کند.
4 ـ مبارزه برضد گرایشهاى افراطى مدعى دیندارى
اطلاعرسانى اسلامى باید در مبارزه برضد گرایشهاى افرادى که ظرفیتهاى ما را ناکارآمد مىکنند و در پى نابود کردن اذهان پاک جوانان مسلمان تحت عنوان دعوت به دین جدید هستند، سهیم باشد. القاى تردید و نگرانىها در خصوص اثبات و امنیت جوامع اسلامى هستند که در نهایت مانع تلاش و توسعهى ما و باعث رجعت ما به دوران بىخبرى و ناآگاهى مىگردد. با این اطلاعرسانى جامعهى اسلامى فهیم، خود به این نتیجه مىرسد که دین اسلام دین رأفت، رحمت و مداراست و ظرفیتها را در نظر مىگیرد.
بنابراین اطلاعرسانى از طریق مسجد امکان توسعهى فرهنگ بر همهى جوامع و ایجاد شبکه ارتباطى بین خود و خانواده ها را در دستیابى به معلومات دینى، به صورت متقابل فراهم مىکند.
5 ـ تربیت و تأمین نیروى انسانى کارآ در زمینهى اطلاعرسانى اسلامى
تربیت و تأمین نیروى انسانى کار آ در زمینهى اطلاعرسانى یک بخش اساسى استراتژى اطلاعرسانى مساجد است. شمارى از نیروهاى انسانى مىتوانند با فنون پیشرفتهى نظامهاى اطلاعرسانى و روشهاى مهندسى جدید همگام شوند. بنابراین این تأمین و پرورش افرادى که در زمینههاى گوناگون اطلاعرسانى، در سطح ملى (داخلى) محلى و فراملى کار مىکنند، ضرورى است. باز پرورى دائمى باید از یک طرف، قابل حصول و از سوى دیگر باید به پیشرفتهاى جدید در زمینه فناورىهاى ارتباطات نزدیک باشد.
به توفیق و عنایت پیروزى انقلاب اسلامى و گسترش علم و دانش، و ورود جوانان متدین و مذهبى به این حوزه، فراواناند و بىهیچ توقعى در اکثر این عرصهها مشغول فعالیتاند از اینرو مىتوان با یک مدیریت دقیق هم نیروى مورد نیاز را تربیت کرد و هم آنان را بهکار گرفت.
ابزارهاى فناورى
در این قسمت به بخشى از این ابزارها اشاره مىکنیم.
1 ـ آموزش از راه دور
آموزش از راه دور: تدریس و یادگیرى که در آن یادگیرى معمولاً در مکانى جدایى از محل تدریس صورت مىگیرد.
آموختن از راه دور: این اصطلاح اغلب مترادف با آموزش از راه دور بهکار برده مىشود که کاملاً صحیح نیست، زیرا آموزش از راه دور، شامل تدریس و آموختن است.
2 ـ آموزش منطقهاى یا از راه دور
یادگیرى فرایندى عصبى است که در ذهن مخاطب رخ مىدهد؛ حال چه ایشان رو در رو آموزش ببینند یا از طریق سیستم آموزش از راه دور فرا بگیرند یا به تنهایى چیزى را بیاموزند. این فرایند قابل سرایت نیست.
آموزش از راه دور شیوهاى از سیستم آموزشى است که مدعى ایجاد یک نظام کامل آموزش و پرورش، از مرحلهى ثبت نام تا مطالعه، تحقیق و دریافت مدرک طى سالیان بعد است و هم تراز و مکملى براى نظام آموزش و پرورش فنى حرفهاى محسوب مىشود که هم اکنون به شکل گروهى و رو در رو معمول است.
بهکارگیرى این دانش در مسجد مىتواند در بخشهاى معرفتى، آموزشى و غیره صورت بگیرد؛ که در همین مقاله به صورت اختصار به آن پرداخته مىشود.
متأسفانه بیشتر ارتباطات مردم با مساجد یکسویه است.
مردم و مخاطبان بیشتر مخاطب هستند و یا در کمتر مسجدى مىبینیم که گفتوگو بین مردم و متولیان امور فرهنگى و مذهبى صورت بگیرد. این امر علل متعددى از قبیل: احساس خجالت مخاطبان، مهیا نبودن و نبود زمینه طرح مباحث این چنینى، قانع نکردن پاسخهاى داده شده معلوم نبودن مکان مناسب جهت طرح را گفتوگوهاى ویژه براى مردان، جوانان، بانوان و غیره.
آنچه اینجا تأکید مىشود آموزش از راه دور بهویژه براى بانوان است که به علتهاى گوناگون امکان حضور مستقیم را پیدا نمىکنند. اینک مزایاى آموزش از راه دور را یادآور مىشویم.
مزایاى آموزش از راه دور
ـ براى آموزش عدهاى زیادى کارآموز نیاز به پرسنل کمترى است.
ـ یک کارآموز یا متعلم مىتواند به پیشرفت سریعترى با توجه به استعداد و فرصت خود دست یابد.
ـ استفاده از فناورى اطلاعات در امر آموزش موجب تقویت ارتباط بین مراکز آموزشى پژوهشى، تبلیغى مىشود و دستیابى به سطوح بالاتر آموزش را تسهیل مىکند.
ـ با توجه به جذابیت این نوع از آموزش، میل به یادگیرى در کار آموزان تقویت مىگردد.
ـ در آموزش از راه دور انتقال تجارب آموزشى آسانتر و سریعتر است.
ـ مراحل ادارى و قانونى مانند ثبت نام و برگزارى آزمون بسیار سریعتر و آسانتر صورت مىگیرد.
ـ این روش آموزش بسیار مقرون به صرفه است.
ـ بسیارى از منابع آموزشى را مىتوان جهت مطالعه و آموزش به کارآموز عرضه نمود.
در سیستمهاى مدیریت یافتهى توسعهى اطلاعاتى به علت کارکرد و نقش با اهمیت آموزش، همیشه از نیروهاى فعال در زمینهى آموزش در خود سیستم استفاده مىشود و خروج و ایستایى نیروهاى آموزشى در جوامع دانشمدار دیگر لزوم و نقشى نخواهد داشت؛ زیرا نگاه موجود به آموزشگر و ابزار آموزش یک نگاه سیستم و به روز شده است؛ یعنى به صورت مداوم و زنجیروار بین پذیرندههاى اطلاعات و انتقال دهندههاى اطلاعات تبادل صورت مىپذیرد و هیچ از ارکان یک جامعه دانش محور به علت قرار گرفتن در فرایندهاى آموزشى و پرورشى و فرهنگى به ایستایى فکرى نخواهد رسید.
اما آموزشهایى که مىتوان در بستر اینترنت یا اینترانت محله (= مسجد) پیشنهاد کرد این است که مسجد قوىترین کانون انتقال آموزشهاى دینى، فرهنگى و غیره است از آن جا که مسجد تعلق به فرد و گروه خاص ندارد، دلبستگى عموم مردم به آن شبیه دلدادگى و دلبستگى به پروردگار است. خلوت در آیه آرامش روح و روان، ویرایش از ناپاکىها و اطمینان از دریافت اطلاعات در آن است. چرا که مسجد رابطهى فطرى را براى انسان فراهم مىکند و انسانها فطرتا به سوى خدا متمایل هستند «فاقم وجهک للدین حنیفا، فطرة اللّه التى...»[5] در کنار رابطهى فطرى رابطهى عاطفى نیز ظهور پیدا مىکند. مسجدى که براساس تقوا پایهگذارى شده باشد محل پالایش و تطهیر است حال چه این طهارت مستقیما دریافت شود یا غیرمستقیم منتقل گردد. «فیه رجال یحبون ان یتطهروا و اللّه یحب المطهرین»[6] عقل سلیم با همراهى روابط گذشته ارتباط عقل را فراهم مىکند و به رابطهى شرعى تن در مىدهد که این رابطه با استدلال رابطهى شرعى کامل مىگردد. «و اقیموا وجوهکم عند کل مسجد وادعوه مخلصین له الدین».[7]
موارد بیان شده درخصوص حضور مستقیم با مسجد مطرح شده است. آیا حضورى مجازى را شامل مىشود یا خیر، خود جاى بحث و بررسى دارد.
اما امکانات آموزشى، پرورشى و تبلیغى از راه دور به صورت فهرستوار در ذیل مىآید:
ـ راهاندازى و بلاگهاى مذهبى؛
ـ راهاندازى انجمنهاى دینى، فرهنگى و غیره؛
ـ آموزش احکام با تفکیک گروههاى سنى و جنسى؛
ـ آموزش اخلاق و عقاید؛
ـ آموزش قرآن براى گروهها به صورت صوت و آموزشهاى تصویر (انیمیشن) و جز آن؛
ـ پست الکترونیکى؛
«پست الکترونیک به عنوان ابزارى ارزان، سریع و کارآمد براى ارسال پیامها، در قالب الکترونیکى به بخشهاى گوناگون سازمان و یا نقاط گوناگون سراسر جهان است.
با استفاده از برنامه پست الکترونیک مىتوانید پیامهاى مورد نظر خود را تهیه، ارسال، دریافت، ذخیرهسازى و مدیریت کنید. بهترین شیوه براى راهاندازى و اجراى پست الکترونیک در هر سازمان یا مسجد استفاده از یک رایانه مرکزى براى مدیریت نامههاى الکترونیکى داخلى و کنترل دائمى ارتباط دائمى یا تلفنى یا اینترنت یا اینترانت است.
از جمله بهترین راهها در انتخاب ابزار، مشاوره با کاربران و مخاطبان مسجد است.
بسته به اینکه چه کسانى در چه زمانى و چه مکانى و براى چه کارى از این ابزارها استفاده مىکنند نوع، کمیت و کیفیت ابزارها قابل تغییر خواهد بود».
ولى با تعریف و جایگاهى که مسجد داراست کاربرد آن مشخص است؛ چه بسا دخترانى که امکان دسترسى به یک روحانى و مطلع دینى را براى دریافت پاسخهاى شرعى، اعتقادى و بعضا مشاوره خانواده و غیره را ندارند.
پست الکترونیک راهى است که با اطمینان خاطر مىتوانند به نیازمندىهاى فکرى، فرهنگى، مذهبى خود جواب مثبت بدهند.
عموم مخاطبان مسجد مجازى مىتوانند کاربر این شبکه باشند که با یک خط ایوان و یک سرور مرکزى قابل پشتیبانى است و البته در مقابل هزینههایى که بعضا خرج مساجد مىشود قابل قیاس نیست
[1] . دستیابى اعم از تولید، ذخیرهسازى، پردازش، استخراج دانش نهفته در آن و عرضه آنهاست.
[3] . روزنامهى همشهرى شماره 55، دى 1382 ش .
[4] . جامعهى مبتنى بر اطلاعات فرانک و بستر، ترجمهى بهزاد دوران و گودرز میرانى.