کارکرد اجتماعى مساجد

مسجد به عنوان یک مکان، از دو جلوه متفاوت برخوردار است. به عبارت دیگر، دوگونه رفتارى در این مکان ویژه متجلى مى‏گردد که در امر تعلیم و تربیت و جهت‏دهى رفتارهاى فردى و جمعى افراد بسیار مؤثر است. دو جلوه ظاهرى مساجد، رفتارها و اعمال و روابط پسندیده دینى و مذهبى و مقبول شرع و دین رخ مى‏نماید و این در حالیست که در جلوه پنهانى مساجد، رفتارهاى شخصى، غیرجمعى و کنترلى رخ مى‏دهد. هنگامى که انسان‏ها به صورت جمع در حال
برگزارى مناسک و انجام فرایض دینى هستند، رفتارهاى جمعى مقبول و عمومى ظاهر مى‏گردد. هنگامى که افراد به صورت غیرجمعى و به صورت فردى در مسجد ظاهر مى‏شوند خود به خود به محاسبه، کنترل و بررسى رفتارهاى شخصى و فردى خود مى‏پردازند. ویژگى مساجد به عنوان مکان‏هاى مقدس در مقابل سایر اماکن در این است که مسجد ماهیتا علاوه بر این که محلى براى تجمع و همبستگى جمعى است و انسان‏ها با حضور گروهى خود در آن به همبستگى رفتارهاى جمعى مى‏اندیشند، بلکه به طور مکانى و موقعیتى و با عنایت به نگاه خاص فردى که در آن مکان حضور مى‏یابد، خود به خود فرد را به درون خود ارجاع داده و آن چه را که در جمع از طرح آن پرهیز مى‏نمود، در حالت انفرادى به طرح آن مى‏پردازد. گفتنى است که طرح موضوعات و مسایل رفتارى و فکرى بیشتر حالت اصلاح کنندگى، ترمیمى و کنترلى دارد. براین اساس مى‏توان پذیرفت که هم حضور جمعى و هم حضور فردى در مساجد مى‏تواند رفتارهاى مطلوب فردى و جمعى را در فرد برانگیزاند و این در حالى است که سایر اماکن ممکن است تنها یکى از این حالات تأثیرى را بر جاى گذارند.

به عنوان مثال حضور در مدرسه، ماهیتاً و به لحاظ موقعیتى که دارد، حضورى جمعى است و اثرات احتمالى آن تنها با حضور جمع معنادار مى‏گردد. به عبارت کلى، مدرسه جایى نیست که افراد بخواهند به‏طور انفرادى در آن جا حاضر شده و به فعالیت بپردازند. بدین ترتیب براى مساجد نیز مى‏توان نقشى دوگانه قایل شد. نقش نخست، کمک به اصلاح و انجام رفتارهاى جمعى افراد است؛ چرا که افرادى که در مساجد گرد هم مى‏آیند، از طریق دین و آیین‏ها و مناسک جمعى به یکدیگر متصل مى‏گردند و این از آن روى است که عقاید مذهبى درونى بوده و نیاز به آیین‏ها و شرکت در مناسک را در پى دارد. افراد با حضور در این مراسم و انجام فعالیت‏هاى عبادى، هویت جمعى خود را سامان مى‏بخشند. اگر چنانچه به رابطه میان دین و مذهب و ماهیت روابط و نهادهاى اجتماعى توجه کنیم، در این صورت کارکرد اصلى دین (تنظیم نیازها و کنش‏هاى انسانى از طریق جلب اعتماد به امور مقدس و اتصال افراد از طریق آیین‏ها و مناسک جمعى به گروه) خواهد بود. به هر حال مساجد مى‏توانند به ایجاد و تقویت رفتارهاى مقبول کمک کنند. رفتارهایى که ممکن است انجام آن در جامعه معمول باشد، ممکن است در مسجد پسندیده و مقبول نباشد. از این‏رو، کارکرد مهم مساجد، ایجاد تمایز میان رفتارهاى بطن جامعه با رفتارهاى داخل مسجد است.

به عبارت دیگر، براى ظهور و تجلى برخى رفتارها، لاجرم به موقعیتى مکانى به‏نام مسجد نیاز است.[1]

مساجد و تعاون اجتماعى

مساجد، پایگاه عمومى مسلمانان و محل حضور اقشار مختلف اجتماع به شمار مى‏آیند. از این‏رو، مسجد جایگاه مناسبى براى تعاون اجتماعى مسلمانان و مشارکت آنان در برطرف نمودن نارسایى‏ها و آسیب‏هاى اجتماعى است. مسجد در جایگاه اصیل خود، یک الگوى ارزش‏گذارى است؛ به عبارتى ارزش‏هاى فراموش شده مجددا در مساجد مطرح مى‏گردد. از دیگر نقش‏هاى اجتماعى مساجد. مى‏توان به کارکرد مسجد در پرورش نیروهاى متعهد اشاره نمود که حکومت اسلامى به آن‏ها نیاز دارد، زیرا مسجد بار هدایت فکرى و تربیتى نیروهاى جامعه را بر دوش دارد. در سایه رفت و آمد افراد به مساجد، اخلاق، آداب و خط‏مشى آنان تا حدود زیادى هویدا مى‏گردد که این خود در روابط افراد با یکدیگر سازنده و مؤثر است. حاکمیت اسلامى نیز مى‏تواند از این رهگذر، نیروهاى متعهد مورد نیاز خود را جهت تحقق
فریضه امر به معروف و نهى از منکر شناسایى کند. در این راستا، در سایه تجمع و انسجامى که مؤمنان در مساجد مى‏یابند مى‏توان بهترین تشکل مردمى را جهت مبارزه با منکرات و مفاسد و آسیب‏هاى اجتماعى پى‏ریزى نمود.

مساجد و برقرارى عدالت اجتماعى

برقرارى امنیت و رفاه اجتماعى در جامعه، دامنه وسیعى از فعالیت‏ها و برنامه‏هاى پیش‏گیرانه، حمایتى و امنیتى و خدمات اجتماعى خاص را شامل مى‏گردد که تحت نظارت و کمک دولت‏ها و نهادها و گروه‏هاى مردمى نظیر مساجد، کانون‏هاى اجتماعى ـ فرهنگى، به‏منظور حفظ سلامت تمامى افراد جامعه، صورت گرفته و از دو رویکرد در جهت‏گیرى عام و خاص برخوردار مى‏باشد. در رویکرد عام، براى برقرارى امنیت اجتماعى با محوریت قرار دادن سلامت و با تأکید بر اصول پیش‏گیرى از ارتکاب جرم براى ارتقاى کیفیت زندگى آحاد مردم و مشارکت همه جانبه آنان، برنامه‏هاى ارتقایى پى‏ریزى و به مورد اجرا گذارده مى‏شود. در رویکرد خاص، ارایه خدمات اجتماعى به افراد به خصوص افرادى که در معرض خطر بیشترى نسبت به آحاد جامعه هستند، به ویژه در سطح خرد (محله‏اى) مد نظر قرار مى‏گیرد. در این راستا، اصول راهنمایى جهت تحقق امنیت اجتماعى به شرح ذیل مد نظر مى‏باشند:

1 ـ تأکید بر سلامت و سلامت محورى جامعه و ارتقاى مستمر کیفیت زندگى آحاد جامعه.

2 ـ تأکید بر ارایه خدامت امنیتى علاوه بر ارایه خدمات حمایتى.

3 ـ محور قرار دادن آسیب‏هاى اجتماعى و جرایم در مقابل افراد آسیب دیده و پیش‏گیرى از بروز آنها.

4 ـ بهبود و شناخت علمى و سیستماتیک آسیب اجتماعى و انجام برنامه‏هاى اجرایى پیش گیرانه در این خصوص.

5 ـ تأکید بر تسهیل شرایط مشارکت و رقابت مردم با نهادهاى مرکزى نظیر مساجد و تکایا در برنامه‏هاى امنیتى به ویژه امنیت محله‏اى.

ستادهاى حفاظت اجتماعى مساجد و برقرارى امنیت اجتماعى

همان‏گونه که مساجد از صدر اسلام تاکنون به عنوان مردمى‏ترین پایگاه اعتقادى و اجتماعى و مرکز نشر فرهنگ اسلام مطرح بوده‏اند، امروز نیز در مبارزه با تهاجم فرهنگى و تقویت فریضه امر به معروف و نهى از منکر پیش قدم مى‏باشند. با تشکیل ستادهاى حفاظت اجتماعى در مساجد به ویژه مساجد محله‏اى و اداره آنها در قالب تشکل‏هاى مردمى و سازمان یافته، کارکرد امنیتى و پیش گیرانه مساجد از بروز و گسترش جرایم و آسیب‏هاى اجتماعى پررنگ‏تر شده و به همان نسبت امنیت اجتماعى افراد جامعه به ویژه در سطح محله‏اى افزایش مى‏یابد. با تشکیل هسته‏هاى ستاد حفاظت اجتماعى به عنوان نهاد حفاظت اجتماعى صددرصد مردمى در بیش از یکصد هزار محله کشور، برقرارى امنیت اجتماعى در سطوح شهرى و محله‏اى هرچه بیشتر تضمین مى‏گردد.

در حقیقت، ستاد حفاظت اجتماعى عهده‏دار نقش کشف و پیش‏گیرى از وقوع جرم و در نهایت حفاظت از امنیت و نیازهاى اجتماعى جامعه توسط خود شهروندان است. به عبارت دیگر این ستادها به عنوان سیستم دفاعى هر محله در برابر بزهکاران و مجرمین فعالیت مى‏نمایند. با راه‏اندازى چنین هسته‏هاى اجتماعى در محلات و اماکن عمومى، آسیب‏هاى اجتماعى هر محله شناسایى و تحرکات مجرمین و بزهکاران اجتماعى محلات زیر ذره بین اعضاى مردمى ستاد قرار مى‏گیرد. در اغلب کشورهاى پیشرفته، امور امنیتى و حفاظت اجتماعى، به تشکل‏هاى مردمى و یا بخش‏هاى خصوصى نظیر کارآگاهان غیررسمى واگذار مى‏گردد. به عبارتى، این چنین تفکرى از سال‏ها پیش در جوامع توسعه یافته در حال اجراست. امروزه حفاظت از محیط‏زیست با تخریب‏کنندگان طبیعت و محیط‏زیست به مقابله مى‏پردازد، حفاظت اجتماعى نیز نقش مبارزه با بزهکاران و خاطیان اجتماعى را برعهده داشته و از آلوده شدن جامعه به جرم و بزه و ناامنى جلوگیرى مى‏کند. در کشورهاى اسلامى من جمله ایران، هسته‏هاى ستاد حفاظت اجتماعى در مساجد و یا کتابخانه‏هاى محله‏اى تشکیل مى‏یابد. با تشکیل ستاد حفاظت اجتماعى در مساجد محلات، حقوق و آزادى‏هاى شهروندان تضمین شده و با جلوگیرى از تعرض‏هاى نابجا به زنان، دختران، پسران و جوانان، امنیت گروه‏هاى سنى و جنسى مختلف تأمین مى‏گردد.

نقش دین و مساجد در کاهش آسیب پذیرى اجتماعى

عنصر عظیم اجتماعى دین، کارکردهاى ارزشمندى در تحرک و شادابى اجتماعى در عرصه‏هاى مختلف داشته، و عامل مهمى در سلامت جامعه و کاهش آسیب‏پذیرى اجتماعى محسوب مى‏گردد. از این‏رو بدیهى است که تقویت آن در جامعه به ویژه در سطح محلى و محله‏اى، به ارتقاى سطح ارزش‏هاى اخلاقى و انسانى و سلوک اجتماعى و بالا رفتن ضریب امنیت و مشارکت‏هاى مردمى و مسؤولیت‏هاى اجتماعى منجر گشته و کاهش مفاسد اجتماعى و اخلاقى و بسیارى از جرایم را نیز در پى دارد. این کارکرد ارزشمند و منحصر به فرد عنصر دین، آن را در میان سرمایه‏هاى اجتماعى متفوق ساخته و براین اساس باید در صدر کالاهاى عمومى در نظام برنامه‏ریزى کشور قرار گیرد. با نگاهى اجمالى به برخى کشورها از جمله جمهورى ترکیه مى‏توان مشاهده کرد که آن‏ها نیز على‏رغم تمایلات‏شان در پرداخت به مباحث دینى، به لحاظ کارکردها و تأثیرات عمیق دین بر بهبود و سلامت زندگى فردى و اجتماعى و برقرارى امنیت اجتماعى، به انجام سرمایه‏گذارى‏هاى کلانى در این بخش مبادرت نموده‏اند. مسجد محلى است که مشکلات اجتماعى با امید و وحدت در آن مطرح شده و ارضاى نیازهاى جسمى و روحى در سطوح تصمیم‏گیرى با نیت خیر در آن منعقد مى‏گردد. در مساجد مى‏توان شاهد بازگشت تمامى طبقات و اقشار مختلف جامعه بود. کدورت طبیعى افراد جامعه در آب زلال مساجد شستشو شده و حب و بغض‏هاى بیهوده و مظاهر دنیوى به فراموشى سپرده مى‏شوند، اگر مسجد نقش آفرینى خود در تهذیب روح اجتماع را به درستى انجام ندهد، شدت مشکلات و اضطراب‏هاى تمدن به ظاهر ماشینى، جامعه را درهم ریخته و انحرافات و آسیب‏هاى بسیار اجتماعى در جامعه بروز مى‏نماید؛ از این‏رو، مساجد با برخوردارى از کارکرد امنیتى خود، نقش به سزایى در مهار و از میان بردن آسیب‏هاى اجتماعى به ویژه در سطح محله‏اى ایفا نموده و بدین ترتیب موجبات برقرارى امنیت در محله‏ها و شهرها را فراهم مى‏آورند. با حضور در مساجد به عنوان مراکز عبادى اسلام، در اصل ظهور یک واکنش و رفتار و نه لزوما در کیفیت آن است. نقش امنیتى مساجد، نقش تکمیلى و تربیتى در جهت ایجاد و تقویت رفتارهاى مطلوب و نه صرفا نقش تثبیت رفتارهایى است که در مساجد رخ مى‏دهند.[2]

مساجد، حافظ و پاسدار جهان اسلام‏اند. در جهان اسلام بسیار اندک‏اند شهرهایى که از دیوارهایى بلند و مستحکم همچون سایر شهرهاى جهان برخوردار باشند. در جهان دژهاى استوارى برپاست که ضخامت و درازاى برخى از آن‏ها به به دیوار معروف چین مى‏رسد، و برج‏هایى بلند و مستحکم همچون برج‏هاى مستقر در شهرهاى اروپایى وجود دارند. این در حالى است که در جهان اسلام، تعداد دژها و دیوارها بسیار اندک است، زیرا در تمامى شهرها و محلات اسلامى، مساجد به عنوان دژهاى اسلام و مراکز مدافع امنیت اجتماعى و ایمان قدرت برتر آن به شمار مى‏آید. در گذشته امت‏هاى مسلمان تنها به فضل دین اسلام و وجود مساجد متعدد از فتنه‏هاى کوبنده و ویرانگر و آسیب‏هاى اجتماعى در امان مانده‏اند. به جرأت مى‏توان اذعان داشت، همان‏گونه که آیین مسیحیت به همت پیروان خود زنده ماند، جهان اسلام و امت مسلمان نیز به فضل وجود مساجد پایدار و زنده ماندند.

نقش مساجد در کنترل کنش‏هاى نابهنجار محلات شهرى

به راستى آیا هنجارها در حال دگرگونى است؟

آیا بى‏هنجارى در حال گسترش است؟

آیا به سوى فروپاشى اجتماعى پیش مى‏رویم؟

بى‏تردید، یافتن راه حل براى مشکلات اجتماعى، صرفا از توان دولت‏ها خارج بوده و برنمى‏آید. سیاسى و امنیتى دیدن مسایل اجتماعى نیز که روشى لاپوشانى را تجویز مى‏کند، به تخریب بیشتر مى‏انجامد. در این میان مراکز علمى و پژوهشى، نهادهاى مدنى و به‏ویژه مساجد در جامعه اسلامى و رسانه‏هاى همگانى هستند که در کنار مردم و دولت‏ها یا حتى پیشاپیش آنان به چاره‏جویى برمى‏خیزند. بى هنجارى یا نابهنجارى (Anomy) متضمن فقدان، گسست، شکست یا تعارض هنجارهاى اجتماعى است. این اصطلاح از منظر دورکیم، مبین حالتى نابهنجار است که در نتیجه‏گذار جامعه از انسجام مکانیکى به ارگانیک رخ مى‏دهد. به عبارت دیگر، بسط تقسیم‏کار، اگر چه زمینه‏ساز نیل جامعه به انسجام ارگانیک مى‏گردد، لیکن سبقت گرفتن رشد اقتصادى بر اصول و تنظیمات اخلاقى در فرآیند تفکیک‏پذیرى ساخت‏هاى اجتماعى و تخصصى شدن وظایف کارکردى، موجبات بروز آسیب‏هاى نابهنجار را فراهم مى‏آورد در چنین شرایطى، احساس سرخوردگى اجتماعى و همچنین نبود پیوندهاى جمعى  فرد را وا مى‏دارد تا کنش‏هاى نابهنجارى را از خود بروز داده و با در گذشتن از نظم اجتماعى، درصدد ارضاى تمایلات خویش برآید. البته انجام این اعمال نیز چیزى از بى‏معنایى
و احساس آشفتگى درونى فرد نابهنجار نمى‏کاهد؛ اما با این حال نظم عمومى را مخدوش مى‏نماید. این مفهوم، اما از نظر مرتن، نارسایى فشارهاى ساختى جامعه درهم نوایى با ارزش‏هاى فرهنگى و دینى بازگشته و بروز انحراف را ناگزیر مى‏سازد. به عبارت دیگر، اگر افراد براى نیل به اهداف مطلوب فرهنگى و دینى، نتوانند از ابزار مناسب اجتماعى بهره گیرند، ناچار به تأکید یک سویه به اهداف ساختى یا ارزش‏هاى فرهنگى و دینى بسنده کرده و یا به جاى چنین تأکیدى، راه انزوا و طغیان در پیش گرفته، و در نهایت سر از انحرافات اجتماعى در مى‏آورند. از آنجا که بحران‏ها و انحرافات اجتماعى محصول عدم تراز مبادلات داده ـ ستانده خرده نظام‏هاى اجتماعى بوده و تنش‏هاى اجتماعى، از ناتوانى خرده نظام‏هاى اجتماعى در ایفاى کارکردهاى ساختى آنها حکایت دارد، از این‏رو اگر چنانچه خرده نظام‏هاى اقتصادى و سیاسى جامعه‏اى نتوانند پول، قدرت، نفوذ و تعهد ایجاد کرده و یا خرده نظام‏هاى ارگانیستى شخصیتى، اجتماعى و رفتارى، از تولید نقش به تعلق، هنجار و ارزش باز مانند، بر این سیاق، بروز بحران‏ها و تنش‏هاى اجتماعى حتمى است. در اینجاست که نقش تربیتى و امنیتى کانون‏هاى عبادتى اسلام (مساجد) محله‏اى به عنوان خرده نظام‏هاى ارگانیستى و اجتماعى در از میان بردن احساس سرخوردگى اجتماعى و برقرارى ارتباطات گروهى، فرد یا افراد جامعه (به‏ویژه در سطح محله‏اى) را وا مى‏دارد تا به کنترل کنش‏هاى نابهنجار خود پرداخته و با رعایت نظم اجتماعى، از ارضاى تمایلات خویش که برخلاف مصالح اجتماعى آنان است، پرهیز نمایند. نقش امنیتى مساجد با نقش تربیتى این مراکز در ارتباط متقابل‏اند. منظور از نقش تربیتى مساجد، نقشى است که این نهادهاى مقدس در زمینه‏هاى روحى ایفا مى‏نمایند. آن‏گاه که مؤمن به مسجد وارد مى‏شود، در فضاى آکنده از قداست و طهارت، کانونى ساده و عارى از پیرایه‏هاى مادى اما انباشته از جلوه‏هاى معنوى و الهى، قرار مى‏گیرد. با آن که گناه در همه جا نکوهیده و زشت است، اما در مسجد قباحتى دو چندان دارد؛ از این‏رو، مؤمن باید تلاش و کوشش بیشترى در جهت آلوده نشدن به گناه، به زبان نیاوردن سخنان ظالمانه، تجاوز نکردن به حقوق دیگران، عدم ارتکاب به جرایم و آسیب‏هاى اجتماعى در چنین اماکن مقدسى انجام دهد. در حقیقت مراقبت بر به کار بستن چنین امورى، خود نوعى تمرین انجام کارهاى خیر و دورى از بدى‏ها و برقرارى امنیت در اجتماع است. از این‏رو، حضور در مسجد، تمرین توجه به خداست. آزمون مبارزه با نفس و ترک گناهان و فعالیت‏هاى خلاف (جرایم) است. به واسطه برخوردارى مساجد از روحیه گروهى، آثار سازنده و تربیتى حضور در مساجد، به تدریج به دیگر اعمال فرد و عملکرد سایر افراد نیز سرایت مى‏کند. در مکتب تربیتى اسلام، انزواطلبى و جمع‏گریزى به عنوان یک بیمارى روحى شناخته شده و در مقابل اجتماعى بودن و جمع گرایى ـ در حد معقول آن ـ نشانه سلامت روح و روان آدمى و تعادل فکرى وى به شمار مى‏آید. افزون برآن چه گذشت، مساجد معمولاً جایگاه طرح مشکلات و نارسایى‏هاى اجتماعى مى‏باشند. به‏طور طبیعى حضور در چنین اماکنى، روح تعهد و دردمندى را در فرد و افراد مى‏دمد. پرورش این خوى پسندیده در اشخاص خود نوعى مبارزه با روحیه بى‏تعهدى و بى‏تفاوتى است؛ یعنى روحیه‏اى که هرگاه در افراد جامعه به ویژه نسل جوان پیدا شود، آسیب‏هاى اساسى بر پیکره آن جامعه وارد مى‏گردد.

مساجد و عدم تضییع حقوق شهروندان

از آنجایى که دین مبین اسلام براى تمام شئون زندگى انسان برنامه و هدف دارد، مساجد نیز به عنوان سامان‏دهندگان رفتار دینى مردم و در قالب نظم رفتارى در حیات اجتماعى مطرح مى‏گردند. مساجد، پایگاه تبلیغ دین اسلام بوده و بسیارى از آثار اجتماعى نظیر اخلاص و درستکارى، ساماندهى زندگى و نظم و تقوى بر آنها مترتب است. افرادى که بیشتر به مساجد آمد و شد دارند، رفتارشان در تمامى مراحل زندگى به شکل مثبت مشهود است، کمتر حقوق
دیگران را ضایع مى‏کنند، زندگى‏شان با نظم و توجه بیشترى توأمان است و آثار رفتار دینى آنان در زندگى اجتماعى آنان نیز به چشم مى‏خورد. از دیگر سو، نقصان ارزش‏هاى دینى، سبب بروز بى‏نظمى‏ها و آشوب‏هاى اجتماعى و نهایتا عدم برخوردارى شهروندان از امنیت اجتماعى مى‏گردد. مشکلاتى که بدین وسیله به فرد منتقل مى‏شود، به خانواده‏ى وى منتقل شده و سپس این درگیرى و تشنج به محل کار فرد نیز تسرى مى‏یابد. این سیکل باطل مرتبا تکرار شده و در نهایت نابسامانى فرد و خانواده‏ى وى را در پى داشته و عدم امنیت در کل جامعه را گسترش مى‏دهد.[3]

اشخاصى که پیوسته به مساجد آمد و شد دارند، با اهل ایمان و نمازگزاران و افراد منظم و متعبد در معاشرت و رفت و آمد هستند. ایمان و تعهد عملى آنان در معرض دید همگان قرار گرفته، به یک معیار شخصیتى و اعتبار اجتماعى نیز دست یافته و قهرا این جمعیت در روند داد و ستدهاى اقتصادى، خانوادگى و روابط اجتماعى و رفتارى آنان ملاک اعتبار و اطمینان قرار مى‏گیرد.

نقش امنیتى مساجد در شناخت فقرآلود

افزایش بحران در جهان سوم، اکولوژیست‏ها را در تحقیق بر روى موضوعاتى چون فقر، جرم و جنایت، اعتیاد به مواد مخدر و ناآرامى‏هاى اجتماعى مصمم‏تر ساخته است. در مطالعه آسیب‏شناسى اجتماعى، بر تأثیر عامل فقر بیش از سایر عوامل در پیدایش و تشدید مسایل و آسیب‏هاى اجتماعى شهرها و محلات شهرى، تأکید مى‏گردد. از این‏رو، نقش امنیتى مساجد شهرى در زمینه شناخت مناطق فقرآلود محله‏اى  و شهرى، میزان درآمد خانواده و برقرارى عدالت اجتماعى در میان اقشار مختلف مردم رخ مى‏نماید.

نقش تربیتى مساجد و اصل ابشار و انذار

وجه تمایز انسان با دیگر موجودات خلقت در این است که انسان موجودى متفکر و داراى قوه اندیشه و تعقل است. هر شخص در اجتماع و طول زندگى روزمره به افعال و اعمالى مبادر مى‏نماید که ناشى از تراوشات فکرى و ذهنى وى مى‏باشد. حال ممکن است هر فعلى که انجام مى‏گیرد، در راستاى دستورات و فرامین دینى و اعتقادى نباشد. بعضا ممکن است برخى از این اعمال در تناقض با دین باشند؛ در این جاست که مساجد به عنوان کانون‏هاى محورى دین اسلام، در تأیید اعمال منطبق با دستورات الهى و رد و انکار اعمال غیر منطبق ایفاى نقش مى‏نمایند. از آن جا که اسلام دین جامعى است، حامل پیام و دستور براى تمام شئونات و مسایل زندگى انسان مى‏باشد. بالطبع بهترین مکان براى دریافت و پذیرش این دستورات، کانون‏هاى عبادى دین اسلام (مساجد) مى‏باشد؛ هم چنان كه یکى از خصوصیات بارز دین اسلام که توسط پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله ابلاغ گردیده، اصل بشارت و انذار است. بشارت در واقع تأیید و تشویق اعمال است که فرد یا افراد جامعه در راستاى دین اسلام و دستورات الهى مطابق با قوانین زندگى اجتماعى به انجام آن مبادرت مى‏نمایند. در مقابل، انذار (ترسانیدن و هشدار دادن) به انکار و نهى فرد یا افراد جامعه از انجام اعمال خلاف و معصیت‏زا و جرایم اطلاق مى‏گیرد.

منابع و مأخذ

1 ـ سجادى، سید مهدى، مسجد و تعلیم و تربیت، ص 31 و 247 .

2 ـ نقیب السادات، مسجد و نقش آن در رفتار دینى مردم، ص 7 .

3 ـ الیاده، میرچا، دین پژوهى، ترجمه بهاء الدین خرمشاهى.

4 ـ جعفرى، محمد تقى، فلسفه دین.

5 ـ هیگ، جان، نقش اجتماعى دین، ترجمه بهزاد سالکى.