افق چشمانداز بیست ساله و برنامه چهارم توسعه
ابلاغ متن کامل چشمانداز بیست ساله توسط مقام معظم رهبرى به ریاست جمهورى و ارسال همزمان آن براى مجلس شوراى اسلامى و مجمع تشخیص مصلحت نظام، از یک سو فصل جدیدى از جهتگیرى، سیاست و اهداف کلى برنامهریزى، الزامات و راهبردها را پیش رو نهاد و تحقق آرمانها، سازندگىها، بهبودسازى، پالایش و پیرایش و در یک جمله تعالى و رشد متناسب با شأن و جایگاه مردم بزرگوار انقلابى ایران و در نتیجه آثار و برکات نوینى را نوید بخشید.
و از سوى دیگر برابر فرموده پرچمدار فرزانه انقلاب اسلامى:
«تدوین سند چشمانداز بیست ساله کشور که در آن هدف نهایى تبدیل ایران به کشورى توسعه یافته با هویت اسلامى و انقلابى و الهامبخش در جهان اسلام عنوان شده، تمام امیدهاى آنها (دشمنان) را به یأس مبدل کرد».
براساس تأکید متن ابلاغیه، تدوین برنامه جامع و عملیاتى و اهتمام و دقتنظر در تقنین و تحقق و تلاش مجدانه در جهت اجراى آن، از وظایف مهم دولت، مجلس، مجمع تشخیص مصلحت، قوه قضاییه، آحاد سازمانهاى دولتى، مطبوعات و مردم است.
سازمان رسیدگى به امور مساجد نیز بر مبناى مطالعات بنیادى و میدانى خود، تدوین برنامه جامع اجرایى و عملیاتى در جهت تحقق اهداف فرهنگى چشمانداز بیست ساله را مورد توجه قرار داده است و براى استفاده از دیدگاه صاحبنظران و اندیشمندان و فرهیختگان، کمیسیون ویژهاى را در سلسله همایشهاى هفته بزرگداشت جهانى مساجد اختصاص داده است.
امید است که خداوند متعال توفیق بهرهمندى از نظرات، تدوین نهایى و تحقق و اجراى آن را عنایت فرماید.
نگاهى به برخى از فرازهاى سند چشم انداز و برنامه چهارم
با اتکال به قدرت لایزال الهى و در پرتو ایمان و عزم ملى و کوشش برنامهریزى شده و مدبرانه جمعى و در مسیر تحقق آرمانها و اصول قانون اساسى، در چشمانداز بیست ساله:
ایران کشورى است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادى، علمى و فناورى در سطح منطقه، با هویت اسلامى و انقلابى، الهامبخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بینالملل.
جامعه ایرانى در افق این چشمانداز چنین ویژگىهایى خواهد داشت:
ـ توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگى، جغرافیایى و تاریخى خود و متکى بر اصول اخلاقى و ارزشهاى اسلامى، ملى و انقلابى، با تأکید بر:
ـ مردم سالارى دینى، عدالت اجتماعى، آزادىهاى مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسانها و بهرهمند از امنیت اجتماعى و قضایى.
ـ برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناورى، متکى بر سهم برتر منابع انسانى و سرمایه اجتماعى در تولید ملى.
ـ امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعى مبتنى بر بازدارندگى همه جانبه و پیوستگى مردم و حکومت.
ـ برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت قضایى، تأمین اجتماعى، فرصتهاى برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهرهمند از محیطزیست مطلوب.
ـ فعال، مسئولیتپذیر، ایثارگر، مؤمن رضایتمند و برخوردار از وجدان کارى، انضباط، روحیه تعاون و سازگارى اجتماعى، متعهد به انقلاب و نظام اسلامى و شکوفایى ایران و مفتخر به ایرانى بودن.
ـ دست یافته به جایگاه اول اقتصادى، علمى و فناورى در سطح منطقه آسیاى جنوب غربى (شامل آسیاس میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهاى همسایه) با تأکید بر جنبش نرمافزارى تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادى، ارتقاى نسبى سطح درآمدسرانه و رسیدن به اشتغال کامل.
ـ الهامبخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحکیم الگوى مردم سالارى دینى، توسعه کارآمد، جامعه اخلاقى، نواندیشى و پویایى فکرى و اجتماعى، تأثیرگذار بر همگرایى سالم و منطقهاى براساس تعالیم اسلامى و اندیشههاى امام خمینى قدسسره.
ـ داراى تعامل سازنده و مؤثر با جهان براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.
سیاستهاى کلى برنامه چهارم توسعه در امور فرهنگى، علمى و فنآورى
1 ـ اعتلا و تعمیق و گسترش دادن معرفت و بصیرات دینى بر پایه قرآن و مکتب اهلبیت علیهمالسلام .
ـ استوار کردن ارزشهاى انقلاب اسلامى در اندیشه و عمل.
ـ تقویت فضایل اخلاقى و ایمان، روحیه ایثار و امید به آینده.
ـ برنامهریزى براى بهبود رفتارهاى فردى و اجتماعى.
2 ـ زنده و نمایان نگه داشتن اندیشه دینى و سیاسى حضرت امام خمینى قدسسره و برجسته کردن نقش آن به عنوان یک معیار اساسى در تمام سیاستگذارىها و برنامهریزىها.
3 ـ تقویت وجدانکارى و انضباط اجتماعى و روحیهکار و ابتکار، کار آفرینى، دستکارى و قناعت و اهتمام به ارتقاى کیفیت تولید، فرهنگسازى براى استفاده از تولیدات داخلى، افزایش تولید و صادرات کالا و خدمات.
4 ـ ایجاد انگیزه و عزم ملى براى دستیابى به اهداف موردنظر در افق چشمانداز.
5 ـ تقویت وحدت و هویت ملى مبتنى براسلام و انقلاب اسلامى و نظام جمهوى اسلامى و آگاهى کافى درباره تاریخ ایران، فرهنگ، تمدن و هنر ایرانى ـ اسلامى و اهتمام جدى به زبان فارسى.
6 ـ تعمیق روحیه دشمنشناسى و شناخت ترفندها و توطئههاى دشمنان علیه انقلاب اسلامى و منافع ملى، ترویج روحیه ظلمستیزى و مخالفت با سلطهگرى استکبار جهانى.
7 ـ سالمسازى فضاى فرهنگى، رشد آگاهىها و فضایل اخلاقى و اهتمام به امر به معروف و نهى از منکر.
ـ اطلاعرسانى مناسب براى تحقق ویژگىهاى مورد نظر در افق چشمانداز.
8 ـ مقابله با تهاجم فرهنگى.
ـ گسترش فعالیتهاى رسانههاى ملى در جهت تبیین اهداف و دستآوردهاى ایران اسلامى براى جهانیان.
9 ـ سازماندهى و بسیج امکانات و ظرفیتهاى کشور در جهت افزایش سهم کشور در تولیدات علمى جهان.
ـ تقویت نهضت نرمافزارى و ترویج پژوهش.
ـ کسب فنآورى، به ویژه فنآورىهاى نو شامل ریز فنآورى و فنآورىهاى زیستى، اطلاعات و ارتباطات، زیست محیطى، هوا فضا و هستهاى.
10 ـ اصلاح نظام آموزشى کشور، شامل: آموزش و پرورش، آموز فنى و حرفهاى، آموزش عالى و کارآمد کردن آن براى تأمین منابع انسانى مورد نیاز در جهت تحقق اهداف چشمانداز.
11 ـ تلاش در جهت تبیین و استحکام مبانى مردم سالارى دینى و نهادینه کردن آزادىهاى مشروع از طریق آموزش، آگاهى بخشى و قانونمند کردن آن.
امور اجتماعى، سیاسى دفاعى و امنیتى
12 ـ تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعى و ایجاد فرصتهاى برابر و ارتقاى سطح شاخصهایى از قبیل آموزش، سلامت، تأمین غذا، افزایش درآمد سرانه و مبارزه با فساد.
13 ـ ایجاد نظام جامع تأمین اجتماعى براى حمایت از حقوق محرومان و مستضعفان و مبارزه با فقر و حمایت از نهادهاى عمومى و مؤسسات و خیریههاى مردمى با رعایت ملاحظات دینى و انقلابى.
14 ـ تقویت نهاد خانواده و جایگاه زن در آن و در صحنههاى اجتماعى و استیفاى حقوق شرعى و قانونى بانوان در همه عرصهها و توجه ویژه به نقش سازنده آنان.
15 ـ تقویت هویت ملى جوانان متناسب با آرمانهاى انقلاب اسلامى.
ـ فراهم کردن محیط رشد فکرى و علمى و تلاش در جهت رفع دغدغههاى شغلى، ازدواج، مسکن و آسیبهاى اجتماعى آنان.
ـ توجه به مقتضیات دوره جوانى و نیازها و توانایىهاى آنان.
16 ـ ایجاد محیط و ساختار مناسب حقوقى، قضایى و ادارى براى تحقق اهداف چشمانداز.
17 ـ اصلاح نظام ادارى و قضایى در جهت افزایش تحرک و کارآیى، بهبود خدمترسانى به مردم، تأمین کرامت و معیشت کارکنان، به کارگیرى مدیران و قضات لایق و امین و تأمین شغلى آنان، حذف یا ادغام مدیریتهاى موازى، تأکید بر تمرکززدایى در حوزههاى ادارى و اجرایى، پیشگیرى از فساد ادارى و مبارزه با آن و تنظیم قوانین مورد نیاز.
18 ـ گسترش و عمق بخشیدن به روحیه تعاون و مشارکت عمومى و بهرهمند ساختن دولت از همدلى و توانایىهاى عظیم مردم.
19 ـ آمایش سرزمینى مبتنى بر اصول ذیل:
ـ ملاحظات امنیتى و دفاعى.
ـ کارآیى و بازدهى اقتصادى.
ـ وحدت و یکپارچگى سرزمین.
ـ گسترش عدالت اجتماعى و تعادلهاى منطقهاى.
ـ حفاظت محیطزیست و احیاى منابع طبیعى.
ـ حفظ هویت اسلامى ـ ایرانى و حراست از میراث فرهنگى.
ـ تسهیل و تنظیم روابط درونى و بیرونى اقتصاد کشور.
ـ رفع محرومیتها خصوصا در مناطق روستایى کشور.
20 ـ تقویت امنیت و اقتصاد ملى با تأکید بر رشد علمى و فناورى، مشارکت و ثبات سیاسى، ایجاد تعادل میان مناطق مختلف کشور، وحدت و هویت ملى، قدرت اقتصادى و دفاعى و ارتقاى جایگاه جهانى ایران.
21 ـ هویت بخشى به سیماى شهر و روستا.
ـ باز آفرینى و روزآمد سازى معمارى ایرانى ـ اسلامى.
ـ رعایت معیارهاى پیشرفته براى ایمنى بناها و استحکام ساخت و سازها.
22 ـ تقویت و کارآمد کردن نظام بازرسى و نظارت.
همانطور که مىدانید مطالعات مربوط به تهیه سند چشمانداز بلند مدت جمهورى اسلامى ایران براى دوره بیست ساله با در نظر گرفتن سه عامل:
1 ـ آرمانها و ویژگىهاى جامعه ایدهآل.
2 ـ شرایط اقتصادى ـ اجتماعى موجود کشور.
3 ـ تحولات بینالمللى و منطقهاى و ویژگىهاى اقتصادى و فناورى جهانى انجام گرفته که نتایج آن جمعبندى شده است.
براساس متن چشمانداز، در آیندههاى ممکن در افق چشمانداز سه نوع نگاه وجود دارد:
نگاه انفعالى، نگاه فعال و نگاه آیندهساز. لازمه نگاههاى فعال و آیندهساز موردنظر چشمانداز، حرکت برپایه مدیریت است و لازمه آن در برگیرنده کلیه قلمروهاى اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى و زیستمحیطى به صورت یک کلیت و همچنین نگاه تعاملى با منظومه خرد و کلان، ملى و فراملى فرآیندها و قلمروها با یکدیگر است. از اینرو در این نگاه حذف قلمرو یا قلمروها و بها دادن به یکى و نادیده گرفتن دیگرى، مطرح نیست و بین قلمروهاى ممکن اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى و زیست محیطى نه تنها تقابلى نیست، بلکه چگونگى در همآمیزى کارآمدتر آنها به عنوان یک دغدغه مطرح است.
بدینسان آیندههاى ممکن این برنامه در افق چشمانداز در سه گزینه: تداوم روند گذشته، رشد سریع با رویکرد هم پیوندى، رشد معتدل با رویکرد هم پیوندى تنظیم شده است.
در سند چشمانداز محورهاى اساسى و دیدمان چشمانداز براساس ذیل تنظیم شده است:
1 ـ رشد مستمر و پایدار.
2 ـ توسعه مبتنى بر دانایى.
3 ـ تعامل فعال با اقتصاد جهانى.
4 ـ رقابتپذیرى اقتصاد.
5 ـ امنیت انسانى و عدالت اجتماعى.
6 ـ امنیت ملى.
7 ـ ارتقاى کیفیت سطح زندگى.
8 ـ محیطزیست و توسعه پایدار.
9 ـ توسعه فرهنگى.
10 ـ توسعه مدیریت دولت.
11 ـ امنیت و توسعه قضایى.
12 ـ تعادل و توازن منطقهاى کشور براساس موازین آمایش سرزمین.
در هدفها و سیاستهاى کلى برنامه چشمانداز نیز چنین آمده است:
ـ پرورش انسان دین باور، آگاه، انعطافپذیر و ماهر با قابلیتهاى مشارکت و فعالیت در فضاى نوین رقابتى و نوآورى در حال تغییر.
ـ مشارکت همه جانبه سرمایه انسانى عظیم کشور از جمله جوانان و متخصصین داخل و خارج در توسعه کشور.
و در تبیین توسعه مبتنى بر دانایى نکات ذیل ارائه شده است:
ـ استقرار انباشت سرمایه انسانى کارآمد، خلاقیت، کارآفرینى و نوآورى، توسعه (کاربرد) فناورى اطلاعات و ارتباطات و بسط کار و فعالیت ملى.