1 ـ ادغام تشکیلات موازى در مرکز رسیدگى به امور مساجد که به فرمان مقام معظم رهبرى تأسیس شده است و هماهنگ نمودن کلیه فعالیتهاى مرتبط با مسجد با آن.
2 ـ تعیین استراتژى و سیاست کلان در برنامه چهارم توسعه و اختصاص بودجه لازم و کافى.
3 ـ اهتمام دولت و تشویق و ترغیب عمومى براى احداث، نوسازى و بهسازى مساجد و مجهز ساختن آن به تجهیزات روزآمد و حمایت از مساجد مناطق محروم.
4 ـ تلاش در جهت وضع قوانین لازم براى حمایتهاى حقوقى و اجتماعى از مساجد.
5 ـ جذب و بهرهمندى از نیرو و امکانات قابل استفاده در محدوده مسجد.
6 ـ اقدامات لازم براى بازنشسته نمودن خادمان از کار افتاده و تلاش براى به کار گرفتن خادمان جوان و مناسب در جهت پاکیزگى و نظافت مساجد.
7 ـ سیاستگذارى و برنامهریزى کلان فرهنگى متناسب با نیازهاى اقشار مختلف جامعه بر محوریت آموزش قرائت، ترجمه و تفسیر قرآن در مساجد.
8 ـ فضاسازى لازم براى جذب هرچه بیشتر همه اقشار نسل جوان به مساجد در جهت مقابله با تهاجم فرهنگى توسط رسانههاى جمعى بویژه رسانه ملى.
9 ـ تأسیس دانشگاه مسجد و ارایه آموزشهاى روزآمد به کارگزاران مسجد.
10 ـ تداوم برپایى همایشها و جشنوارههاى بینالمللى، کشورى، استانى و شهرستانى براى تبیین، احیاء و ارتقاى جایگاه مساجد در جهان اسلام.
11 ـ ایجاد پژوهشکده مسجد و انجام مداوم پژوهشهاى بنیادى و کاربردى براى احیاء و روزآمد نمودن مساجد.
12 ـ تشکیل شوراى عالى مهندسى مساجد و طراحى الگوى مناسب معمارى و ساماندهى و نظارت بر کم و کیفیت بنا و تجهیزات مساجد و هدایت و ساماندهى ساخت و تجهیز مسجد براساس نیاز مناطق مختلف.
13 ـ طراحى سیستم ماهوارهاى و شبکه جهانى مساجد در اینترنت و بهرهگیرى مناسب از تکنولوژى ارتباطات و مبادله اطلاعات و برنامهها و تجربیات با مساجد سراسر جهان و جوامع دیگر اسلامى در جهت اعتلاى هرچه بیشتر نقش و جایگاه مسجد در جهان.
14 ـ تلاش در مدیریت و برنامهریزى کلان کشور براى ارتباط و حضور مسجد در متن زندگى مردم و ارتباط آن با مراکز مختلف آموزشى، فرهنگى، اقتصادى و... .
راهکارهاى توسعه کمى و کیفى و جذب جوانان به مسجد
پژوهشها ثابت کرده است که توسعه به عنوان واقعیتى مطلوب داراى ابعاد مختلفى است؛ خوشبختانه در جهان معاصر، ابعاد گوناگون توسعه و ارتباط و پیوندها و تأثیر و تأثر متقابلى که بین ابعاد توسعه وجود دارد مورد توجه جدى قرار گرفته و به خوبى آشکار شده است که توسعه اقتصادى، اجتماعى، سیاسى بدون توسعه فرهنگى و توسعه منابع نیروى انسانى امرى کاملاً دور از دسترس است؛ همچنان که توسعه فرهنگى و توسعه منابع نیروى انسانى بدون انجام توسعه اقتصادى اجتماعى سیاسى با مشکلات فراوانى مواجه مىباشد!
براین اساس ضرورت توسعه فرهنگى و لوازم تعلیم و تربیت و پرورش نیروى انسانى پارسا، کارآمد و توانا در تحقق دیگر ابعاد توسعه واقعیتى انکارناپذیر است. نکته مهم و قابل توجه در این راستا تبیین نقش و جایگاه مساجد در توسعه همه جانبه کشور است.
با کمال تأسف عدم توجه کافى به مساجد، نقش، جایگاه، جاذبههاى بىبدیل و تأثیرات عظیم و ممکن مساجد را به شدت کاهش داده است و این کاهش، پیامدهاى ناگوارى همچون توسعه تأثیرات تهاجم فرهنگى بر جوانان و امت اسلامى را در پى داشته است.
اکنون این حقیقت نه تنها براى اندیشمندان و فرهیختگان کشور و امت اسلامى بلکه بر عموم مردم به خوبى آشکار شده است و براى تحقق ابعاد دیگر توسعه در کشور و جهان اسلام باید نخست به فکر توسعه کمى و کیفى مساجد باشیم؛ این سخن، یک سخن احساسى یا یک توصیه غیرکارشناسى و غیرعلمى و از سر خیالپردازى و آرمانگرایى صرف نیست، بلکه سخنى براساس جستارهاى پژوهشهاى بنیادى و کاربردى که بر مبناى «ولکم فى رسول اللّه اسوه حسنه» از روش و سیره مبارک آن حضرت صلىاللهعلیهوآله در بنیانگذارى تمدن بزرگ اسلامى اتخاذ شده است. پیامبر بزرگى که در توقف چهار روزه خود در دهکده قبا، مسجد قبا را بنا نموده و در مسیر آمدن به مدینه در محل زندگى قبیله بنىسالم، نماز جمعه را در مسجد آن قبیله اقامه فرمودند و در آغاز ورود به شهر مدینه با فرود آمدن ناقه داراى مأموریت، آن محل را براى ساختن مسجد خریدارى و مسجد نبوى یا به دیگر سخن قطعهاى از باغهاى بهشت را در زمینى خاکى برپا ساخت و همه ابعاد زندگى مردم را با آن گره زده و تلألو نورانى آموزههاى مسجد را بر زوایاى مختلف حیات بشرى تاباند و دین توحیدى و شریعت عالى خود را از آن کانون هدایت منتشر ساخت و بدین طریق، راه و روش توسعه همه جانبه امت اسلامى را به امت اسلامى آموزش داد.
آرى بدون تردید در توسعه کشور مهمترین مسئله، بعد فرهنگى است و اگر در توسعه اجتماعى و اقتصادى به مسائل فرهنگى توجه نشود، توسعه اجتماعى و اقتصادى به مفهوم امروزى آن نیز تحقق نخواهد یافت. با عنایت به آن که مساجد محل اصلى نشر فرهنگ دینى و مذهبى کشور است، بنابراین در توسعه اقتصادى اجتماعى فرهنگى، باید توسعه را از پایگاههاى فرهنگ دینى یعنى مساجد شروع کرد، زیرا تقویت این پایگاههاى دینى به معناى مصونسازى فرهنگ خودى در برابر هجوم فرهنگى بیگانگان است. فرد هالیدى از شخصیتهاى امنیتى و سیاسى انگلیس و طرح براندازى خاموش یا براندازى در سکوت، یکى از راههاى براندازى جمهورى اسلامى را محدود کردن نقش شبکه مساجد عنوان مىکند.
نکته قابل تأمل آن است که مساجد، تنها مراکزى هستند که مىتوان از آنها به عنوان بهترین اماکن مقدس براى جذب مردم عموما و جذب جوانان خصوصا استفاده کرد. اگر امت اسلامى بخواهد جوانان را در مکانهاى دیگرى جز مساجد، سازماندهى کند، باید هزینههاى فراوانى را صرف کند، اما با هزینهاى بسیار اندک، با بهرهبردارى بهینه از مساجد، جذب جوانان کاملاً عملى، موفق و مقرون به صرفه مىباشد و داراى آثار بسیار مبارکى است.
آنچه در پى مىآید موضوعاتى است براى تأمل، اندیشیدن، جستجو و کنکاش پیرامون راههاى توسعه و چارهاندیشى براى رفع موانع توسعه کمى و کیفى مساجد.
امید است در سایه الطاف الهى با توسعه مساجد، توسعه حقیقى و همه جانبه در کشور و در میان امت اسلامى پدید آید.
الف) توسعه کمى
با آن که در کشور بیش از 60000 مسجد با مساحتى بالغ بر 36000000 متر مربع زمین و 17000000 متر مربع زیربنا در بهترین مکانهاى شهر و روستا یعنى تقریبا به ازاى هر 1000 نفر یک مسجد وجود دارد اما با کمال تأسف به دلیل آن که در ساختن مساجد، میزان جمعیت پیرامون، منطقه جغرافیایى، فاصله متناسب با مساجد دیگر و... رعایت نشده و سیاست مدون و مشخصى در زمینه ساخت مسجد وجود نداشته، در بعضى از محلات پر جمعیت مسجدى وجود ندارد و یا اگر هست مسجدى بسیار کوچک است که جوابگوى خیل عظیم نمازگزاران نیست و بر عکس در برخى از مناطق کم جمعیت، مساجد بزرگ یا نزدیک به هم ساخته شده که خلوت بودن بعضى آنها هنگام اقامه نماز در شأن جامعه اسلامى نیست. این مشکل در کل جهان اسلام نیز به چشم مىخورد.
در این راستا باید براساس مطالعات آمار و جمعیتشناسى، بررسى و تحلیل لازم صورت پذیرد تا مشخص شود چه مناطقى به چه تعداد مسجد و با چه مساحتى نیاز دارند تا در زمینه ساخت مسجد افراط و تفریط صورت نگیرد.
افزودن برآن در تجهیز، آراستگى، رنگآمیزى و تنظیف مساجد و زیباسازى نماى بیرونى آنها باید به نکات ذیل توجه شود:
ـ مقاومسازى ساختمان مسجد در برابر حوادث طبیعى مثل سیل، زلزله، طوفان و غیره.
ـ تمهیدات لازم براى حضور قشر عزیز جانباز و معلول.
ـ در نظر گرفتن مکان لازم براى پارکینگ خودروهاى نمازگزاران در مناطق مورد نیاز.
ـ طراحى مکان مناسب همچون مهدکودک براى نگهدارى نوزادان زنان و مادران داراى فرزند خردسال.
ـ ایجاد تأسیسات تکمیلى و مورد نیاز مسجد همانند مهد کودک، مدرسه، درمانگاه، صندوق قرضالحسنه، صندوق بازنشستگى، مرکز مشاوره و امور تربیتى و ورزشى داشته باشد، مرکز کمکرسانى به مردم.
ـ طراحى تأسیسات برودتى و حرارتى پیشرفته متناسب با محیط جغرافیایى.
ـ تنظیم صحیح سیستم نور و صداى مسجد.
ـ طراحى و اجراى فضاى سبز و گلکارى و استفاده از رنگهاى آرامبخش همراه با طرحهاى تلفیقى.
ـ استفاده از اسپرىهاى خوشبو کننده هوا قبل از شروع نمازهاى جماعت و مراسم مذهبى در فضاى صحن مسجد مورد نظر.
ـ ساخت کفشدارى خارج از شبستان، از جنس سنگ.
ـ استفاده از سجاده یا فرشهاى مناسب سراسرى و علامتگذارى با پارچه سفید و شستشوى آن در هر شش ماه یک بار.
ـ حفظ سادگى و پویایى مسجد که پیامبر بر آن امر اصرار مىورزید در دوران معاصر؟
دیدگاه خویش را پیرامون پرسشهاى ذیل بیان فرمایید:
1 ـ آیا مىتوان استاندارد مشخصى براى تأسیس مسجد به ازاى جمعیت و تراکم آن مشخص نمود، استدلال شما براى آن پیشنهاد چیست؟
2 ـ براى اصلاح وضع موجود که در ساختن مساجد، میزان جمعیت پیرامونى، منطقه جغرافیایى، فاصله متناسب با مساجد دیگر و... رعایت نشده، چه راه کارهایى وجود دارد؟ تأسیس مساجد براساس استانداردهاى علمى مصوب؟ یا... .
3 ـ افزون بر جمعیت و تراکم آن چه معیارهایى را مىتوان براى لزوم تأسیس مسجد در نظر گرفت؟!
4 ـ چه روشهایى براى جذب مشارکت هرچه بیشتر مردم در ساخت و توسعه کمى مساجد وجود دارد؟
5 ـ در چه زمینه، چگونه و با چه روشهایى مىتوان از مساعدت و کمکهاى عمومى و دولتى براى ساخت و توسعه کمى مساجد بهر برد، بدون آن که استقلال مساجد خدشهدار شود؟
تدوین و اجراى قوانین لازم؟ اختصاص بودجه و در اختیار مرکز رسیدگى قرار دادن؟ ساخت تأسیسات جانبى و تکمیلى؟ اجراى ساخت؟ تصویب و اجراى معافیت در پرداخت هزینههاى آب و برق و گاز؟ و... .
6 ـ موانع و چالشهاى توسعه کمى مساجد و راه برطرف ساختن آن چیست؟
ب) توسعه کیفى
مقصود از توسعه کیفى، بهینهسازى بهرهبردارى، گسترش نقش، جایگاه، کارکرد و ارتقاى سطح و بالا بردن کیفیت و ارائه خدمات عبادى، آموزشى و... و افزون ساختن جاذبههاى مسجد و در یک جمله آوردن مسجد در متن زندگى مردم مسلمان و برقرارى و مستحکم ساختن پیوند بین مسجد و امور مختلف حیات بشرى است.
نگاهى کوتاه به تاریخ اسلام نشان مىدهد که مسجدالنبى مثل بعضى از مساجد خاک گرفته، متروکه و یا تشریفاتى امروز نبود که تنها هنگام نماز باز و پس از آن بسته شود و از روح زندگى و حرکت اصیل حیات باز بماند. در صدر اسلام مسجد مرکز زندگى و تپش حیات و محل دریافت طرح، مرکز جدیدترین خبرها و اقدامات مسلمانان و مرکز ارسال پیکها به قبایل و کشورها و خلاصه جایگاه اصیل ارائه دعوت اسلامى به افراد انسانى بود. سرنوشت ملتها
و دولتها در مسجد پیامبر رقم زده مىشد و تمدن و فرهنگ اسلام از آن مرکز نورانى راهى جهان مىگردید.
براین اساس با توجه به آن که منحصر ساختن مساجد کشور با این فضاى بزرگ و عالى به برگزارى یک وعده یا دو وعده نماز جماعت، برگزارى مجالس ترحیم و عزادارى و بسته بودن درب آن در بیشتر اوقات و عدم برگزارى مجالس شاد و آموزشى چون مراسم ازدواج، تعلیم و تربیت و مذاکرات علمى و تصمیمگیرىهاى اجتماعى و امورات مربوط به پیشرفت و برنامههاى خانواده و زندگى یکى از خسارتهاى بزرگ دوران معاصر است، به نظر شما در بهینهسازى استفاده از مساجد چه باید کرد؟
1 ـ در دوران معاصر، مساجد چه نقش و کارکردهایى را مىتوانند برعهده گیرند؟
2 ـ نوع خدمات عمومى، اجتماعى را اکنون بر زمین مانده و مسجد مىتواند آنها را برعهده گیرد کدام است؟! و چگونگى ارائه آن از طریق مسجد؟!
3 ـ چه نوع تأسیساتى را در کنار مسجد و براى برعهده گرفتن نقش و کارکردهاى جدید لازم مىدانید؟
4 ـ چگونه مىتوان کارکرد و خدمات مساجد کنونى را افزایش داد؟
ـ راهاندازى مرکز ارائه خدمات آموزشى و رفاهى مسجد؟
5 ـ برنامهریزى کلان و برنامههاى میان مدت و کوتاه مدت اجرایى براى مساجد به صورت متمرکز یا غیرمتمرکز کدام یک مناسبتر است؟ چرا؟
6 ـ چه نوع آموزشهایى به ائمه محترم جماعات و کارگزاران دیگر مساجد مىتواند در توسعه کیفى مؤثر باشد؟
7 ـ تشکیل کلاس، فعال ساختن کتابخانه و نوارخانه، برگزارى دورههاى سیر مطالعاتى، تشکیل گروههاى سرود و تواشیح، در اختیار داشتن رایانه، قرار دادن نام مساجد و فعالیتهاى آن در شبکه جهانى اینترنت و ارائه خدمات علمى دیگر از طریق مساجد، اطلاع رسانى نیکو، نصب تراکتها و پیامهاى تبلیغاتى و فرهنگى دو روز قبل از اعیاد و وفیات و ایام اللّه و جمعآورى آنها بعد از مراسم و چگونگى آن در بالا بردن کیفیت و افزونى جاذبهها چه نقشى مىتواند ایفا نماید؟
8 ـ نقش امام جماعت، هیئت امنا، خدام، بسیجیان و سایر نیروهاى دستاندرکار در توسعه چیست؟ امام جماعت ثابت، مراعات حال نمازگزاران، عدم خطابه طولانى در بینالصلاتین، خوش برخورد، خوش اخلاق، خوش سیما، آشنا به مسائل شرعى و حتىالامکان جوان بودن خادم مسجد، تعیین مؤذن و تعقیبخوان خوش صدا، عدم پخش صداى برنامههاى مسجد از جمله سخنرانىها و سرودها از بلندگوى مساجد، رعایت اصول بهداشتى خصوصا در آبدارخانه مسجد و نظافت مستمر وضوخانه و سرویسهاى بهداشتى و نصب جاى مایع دستشویى و خشک کن برقى و... چه نقشى در ایجاد جاذبه براى همسایگان و توسعه کیفى مساجد دارند؟ موارد مؤثر دیگر کدامند؟
9 ـ شیوههاى مشارکت مردم و جوانان در مدیریت مساجد چگونه باید باشد تا ضمن عدم اخلال در امور مساجد را از ظرفیت و توانایى جوانان بهرهمند سازد؟
10 ـ موانع و مشکلات موجود در راه توسعه کیفى کدام است و راه کارهاى عملى حل آنها چیست؟