سؤال 27 ـ دفن اموات در مسجد چه حکمى دارد؟

یکى دیگر از احکام مسجد آن است که «دفن میّت در مسجد، اگر ضرر به مسلمانان باشد یا مزاحم نمازشان باشد، جایز نیست، بلکه مطلقا دفن میّت در مسجد جایز نیست.»[1] بیشتر علماى شیعه تعلیل خاصى ذکر نکرده و فقط حکم به عدم جواز داده‏اند.[2] برخى همانند علاّمه حلّى بر این مطلب تعلیلى هم ذکر کرده‏اند؛ ایشان در کتاب منتهى مى‏فرماید: «لایَجوزُ أن یُدفن فى شى‏ءٍ مِن المساجدِ لانَّها جُعلت للعبادةِ»؛[3] جایز نیست میّت را در جایى از مسجد دفن کنند؛ چون مساجد مخصوص عبادت مى‏باشند و در کتاب نهایه مى‏فرماید: دفن میّت در مسجد جایز نیست؛ «لِما فیه مِن التضییق على المُصلّین»؛[4] زیرا به نوعى، حق نمازگزاران تضییق مى‏شود.

          صاحب جواهر پس از اشاره به نقل اقوال و بررسى بعضى از اخبار و شواهد تاریخى، این‏گونه نتیجه‏گیرى مى‏کند: با دفن در مسجد، انسان شک مى‏کند که آیا تکلیف وجوب دفن، از او ساقط شده است یا نه، بخصوص که در میان قائلان به حرمت دفن میّت در مسجد، کسانى یافت مى‏شوند که تنها براساس مستندات قطعى فتوا مى‏دهند، بلکه از حاشیه مرحوم صاحب وسائل بر یکى از نسخه‏هاى این‏کتاب ظاهر مى‏شود که بر این حکم (حرمت دفن میّت در مسجد) اجماع وجود دارد و شاید واقعا همچنین باشد و اجماع وجود داشته باشد؛ چون بسیارى از فقها، که متعرّض این مسئله شده‏اند، تردیدى در آن نکرده‏اند، ضمن اینکه دفن در مسجد، معمولاً مستلزم تنجیس مسجد نیز هست. افزون بر این، دفن میّت در مسجد با ملاحظه اینکه نبش قبر حرام است، برخى انتفاعات از مسجد را در صورت لزوم توسعه مسجد دچار اشکال مى‏کند. علاوه بر همه این امور، دفن میّت در مسجد، معمولاً با نفرت و کراهت نمازگزاران و یا کراهت نماز آنان همراه است که این خود نوعى ضرر به آن‏ها به حساب مى‏آید.[5]

         سؤال: آیا جایز است که وصیت کنم پس از مرگ، در مسجد محل، که در آن زحمت زیادى کشیده‏ام، مرا دفن کنند؛ چون بسیار دوست دارم در این مسجد دفن شوم، در حیاط مسجد یا شبستان؟

          جواب: «اگر هنگام اجراى صیغه وقف، دفن میّت استثنا نشده باشد، دفن میّت در آن جایز نیست و وصیّت شما در این مورد اعتبارى ندارد.»[6]

         سؤال: دوازده سال پیش در ایّام زمستان، شخصى فوت نمود و به‏علت برف شدید، نتوانستند او را به قبرستان عمومى ببرند و ناآگاهانه متوفّی را در مسجد به خاک سپردند. آیا باید نبش قبر شود و در قبرستان عمومى دفن گردد یا خیر؟

          جواب: در صورت مفروضه، اگر چه عمل حرامى انجام شده، ولى جواز نبش قبر بعد از گذشت دوازده سال معلوم نیست. اما آثار ظاهرى قبر باید از بین برود.[7]

سؤال 28 ـ نماز گزاردن بر اموات در مسجد جایز است یا خیر؟

به‏جاى آوردن نماز میّت در مساجد، بجز مسجدالحرام مکروه مى‏باشد.[8] مستند این حکم از سوى فقهاى عظام روایاتى هستند که در آن‏ها از بجا آوردن نماز میّت در مسجد نهى شده است؛ از جمله: ابوبکر بن عیسى مى‏گوید: «کُنت فِى المسجد و قد جى‏ء بجنازةٍ فأردتُ أن اُصلّى علیها فجاءَ ابوالحسن الأوّلُ علیه‏السلام فَوضعَ مِرفقه فى صَدرى فجعل یَدفعُنى حَتّى خَرجَ من المسجد، فقال: یا أبابکر اِنّ الجنائز لایُصلّى علیها فِى المساجد»؛[9] در مسجد بودم که جنازه‏اى آوردند، خواستم بر آن نماز بگزارم، امام کاظم علیه‏السلام دست بر سینه من گذاشت تا اینکه مرا از مسجد بیرون کرد. آن‏گاه فرمود: اى ابابکر، در مسجد بر جنازه‏ها نماز گزارده نمى‏شود.

          به دلیل آنکه روایت دیگرى بر جواز نماز میّت در مسجد وجود دارد، از این‏رو، فقها در جمع بین روایات حکم به کراهت داده‏اند.