سؤال 61 ـ مقصود از «زینت» در آیه شریفه «خُذُوا زینتَکُم عند کلِّ مسجدٍ» چیست؟

آیه شریفه مى‏فرماید: «یا بَنى آدم خُذُوا زینَتَکم عِندَ کُلِّ مَسجدٍ»؛[1] اى فرزندان آدم! هنگام رفتن به مسجد زینت خود را برگیرید. آیه زینت کردن را یکى از آداب رفتن به مسجد براى مؤمنان ذکر مى‏کند. مفسّران از جمله علاّمه طباطبائى در ذیل این آیه شریفه مى‏فرماید: «مقصود از به همراه داشتن زینت در تمام مساجد، آن است که انسان هنگام حضور در مسجد، نیکو و پسندیده خود را بیاراید. و فرمان خداوند به زینت کردن، در حقیقت، به‏معناى مطلوب بودن این عمل براى نماز و دیگر عبادات مشابه همچون طواف مى‏باشد و شامل زینت کردن در نمازهاى عید و جماعات یومیه و سایر عبادات نیزمى‏شود.»[2]

         بنابراین، طبق آیه شریفه، خداوند متعال دوست دارد بندگان او آراسته و مرتّب به خانه وى داخل شوند، که البته از نظر عقلى هم رعایت ادب بندگى این اقتضا را دارد. همچنان که انسان در مهمانى تا حد ممکن آراسته و نیکو حضور پیدا مى‏کند، نیکوست که در حضور معبود و آفریننده خود نیز این‏چنین حضور پیدا کند. روشن است که مراد از «زینت» فقط آراستگى ظاهر نیست و آرایش معنوى، که متناسب با نماز و سایر عبادات باشد، نیز منظور است. از این‏رو، آراسته شدن به زیور فضایل معنوى مانند اخلاص و یاد خدا و خضوع و خشوع نیز از مصادیق مهم زینت در مسجد است. همچنان‏که در منابع دینى ما وارد شده است که ائمّه اطهار علیهم‏السلام ما را به آراستن خود به زیور فضایل معنوى به هنگام ورود به مساجد فرمان داده‏اند:

          امام‏على علیه‏السلاممى‏فرمایند:«انّ اللّه‏َ ـ عزّوجلّ ـ اوحى الى عیسى بن مریم علیه‏السلام: قُل لِلمَلأ مِن بَنى اسرائیلَ لا یَدخلوا بَیتا مِن بیوتی اِلاّ بقلوبٍ طاهرةٍ و أبصارٍ خاشعةٍ و اکُفٍّ نقیّةٍ»؛[3] خداوند ـ عزّوجلّ ـ به عیسى‏بن مریم وحى نمود که به بنى‏اسرائیل بگو: جز با دل‏هاى پاکیزه و دیدگان خاشع و دستان پاک به هیچ یک از خانه‏هاى من وارد نشوید.

          از این‏رو، مى‏توان گفت: زینت واقعى براساس روایت مزبور، در سه چیز است:

          1 . در قلب که از هرگونه شرک و ریا و کژى به دور و آراسته به طهارت و پاکى و خالصى باشد.

          2 . چشم‏ها به زینت خشوع در مقابل حق آراسته و از خیانت مبّرا باشند.

          3 . دست‏ها که پاک باشند و از حرام و شبهه اجتناب نمایند.[4]

         البته در روایات وارد شده از ائمّه‏اطهار علیهم‏السلام امورى به عنوان مصداق و معناى «زینت» در تفسیر آیه شریفه ذکر شده‏اند. در تفسیر عیّاشى، ذیل آیه شریفه از خیثمه نقل شده است که مى‏گوید: «کانَ الحسنُ بن علىٍّ علیه‏السلام اِذا قامَ الى الصلاةِ لَبِسَ أجودَ ثیابه. فقیل له: یابنَ رسولِ اللّه‏ لِمَ تَلبِسُ أجودَ ثیابِکَ؟ فقال علیه‏السلام: اِنَّ اللّه‏َ جمیلٌ یُحبُّ الجمالَ، فاَتجمَّلُ لِربّى و هو یَقولُ: «خُذوا زینتَکم عِندَ کلِّ مسجدٍ» فَاُحبُّ أن اَلبَسَ أجودَ ثیابى»؛[5] امام حسن علیه‏السلام هر وقت مى‏خواست به نماز بایستد، بهترین لباس‏هاى خود را مى‏پوشید. عرض کردند: اى پسر رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله ، چرا بهترین لباس‏هاى خود را هنگام نماز مى‏پوشى؟ فرمود: خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد و مى‏فرماید: زینت خود را به هنگام سجود ـ نماز و مسجد ـ به همراه داشته باشید. من نیز خود را براى پروردگارم زینت مى‏دهم و دوست دارم بهترین لباسم را بپوشم.

          از دیگر مصادیقى که در تفسیر آیه شریفه ذکر شده، شانه کردن موى سر است. ابى‏بصیر مى‏گوید: از امام صادق علیه‏السلام درباره آیه شریفه «خُذوا زینتَکُم عِندَ کُلِّ مَسجدٍ». سؤال کردم، حضرت در جواب فرمود: «هو المِشطُ عِندَ کلِّ صلاة فریضةٍ و نافلةٍ»؛[6] مقصود شانه کردن پیش از هر نماز است، چه واجب باشد و چه مستحب.

          بنابراین، آنچه از روایات در تفسیر کلمه «زینت» استفاده مى‏شود
این است که «زینت» در آیه شریفه، هم شامل آراستگى ظاهرى مى‏شود و هم شامل آراستگى باطنى و درونى. و ذکر مصادیق در روایات از قبیل پوشیدن لباس نیکو یا شانه کردن جنبه تعیینى ندارد، این‏ها از مصادیق زینت هستند. از این‏رو، استفاده کردن هرگونه زینتى که شرعا و یا عرفا نکوهیده نباشد، از قبیل استعمال عطر و بوى خوش در نماز و مسجد، مطلوب و پسندیده است.

          علاوه برآن، در برخى دیگر از روایات، استفاده از عطر نیز از مصادیق
زینت به شمار آمده و آثار و فوایدى نیز براى استعمال آن ذکر شده است. در روایتى، امام صادق علیه‏السلام نقل مى‏فرماید که امام سجّاد علیه‏السلام در شبى سرد، در حالى که ردا و عمامه‏اى از خز پوشیده و بوى خوش نیز استعمال کرده بودند، به خادم خود برخورد نمودند. خادم عرض کرد: «جُعلتُ فِداک! فى مثلِ هذهِ الساعةِ على هذه الهیئةِ الى أین؟» فدایت شوم! در این ساعت از شب با این هیأت و قیافه نیکو به کجا مى‏روید؟ امام سجّاد علیه‏السلام در جواب فرمود: «الى مسجدِ جدّى رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله»؛[7] به مسجد جدم پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مى‏روم.

         بنابراین، نه تنها در سیره پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و اهل‏بیت علیهم‏السلام استفاده بسیار از عطر را مى‏بینیم، بلکه براى کسى که در نماز از آن استفاده کند فضایلى هم ذکر شده است. امام صادق علیه‏السلام مى‏فرماید: «صلاةٌ متطیّبٌ أفضلُ مِن سبعینِ صلاةٍ بغیرٍ طیب»؛[8] نمازى که با بوى خوش خوانده شود فضیلتش از هفتاد نماز در حالت عادى بالاتر است.

          در پایان این بحث، به دو اثر از آثار پاکیزگى و استعمال بوى خوش اشاره مى‏کنیم:

          1 . در روایتى از مولاى متقیان امام على علیه‏السلام وارده شده است: «النظیفُ مِن الثیابِ یَذهبُ الهمَّ والحزنَ و هو طهورٌ للصّلاة»؛[9] استفاده از لباس‏هاى پاکیزه و تمیز غم و اندوه را از بین مى‏برد و براى نماز خواندن هم پسندیده‏تر است. بنابراین، از جمله آثار پاکیزگى از بین رفتن غم و اندوه روحى است.