سؤال 83 ـ مقصود از «محراب» چیست؟

لغویان براى «محراب» معانى گوناگونى ذکر کرده‏اند که در ذیل، به برخى از آن‏ها اشاره مى‏کنیم: «المِحْرابُ ـ بالکسرِ و السکون ـ الغرفةُ و مقامُ الامام فِى المسجدِ و یقال: محرابُ المصلّى مأخوذٌ من المحاربة لأنّ المصلّى یُحاربُ الشیطانَ و یُحاربُ نفسَه باحضارِ قلبِه»؛[1] محراب ـ به کسر میم و سکون باء ـ غرفه یا جایگاه امام جماعت در مسجد است و گفته مى‏شود محراب نمازگزار که از محاربه و جنگ گرفته شده است؛ چون نمازگزار با شیطان و هواى نفس مى‏جنگد تا حضور قلب پیدا کند.

          در لسان العرب نیز آمده است: «و مِحرابُ المسجدِ أیضا صدرُه
و أشرفُ موضعٍ فیه»؛[2] صدر مسجد را نیز محراب نامیده‏اند، و برخى گفته‏اند: محراب را به آن دلیل «محراب» نامیده‏اند که انسان باید در آن عارى از اشتغالات دنیوى و پریشانى خاطر باشد. در دوران ما، محراب مکانى است که با کیفیت خاصى به عنوان جایگاه مخصوص به امام جماعت ساخته مى‏شود.

          آنچه از تاریخ استفاده مى‏شود این است که در گذشته و در شرایع پیش از اسلام نیز مکانى به عنوان محراب و محل عبادت وجود داشته است، هرچند کیفیت این مکان‏ها براى ما روشن نیست. براى نمونه، در مورد حضرت مریم علیهاالسلام قرآن کریم مى‏فرماید: «کُلّما دَخَل علیها زکریَّا المِحرابَ وَجَدَ عِندَها رزقا»؛[3] هرگاه زکریّا بر محراب عبادت مریم داخل مى‏شد، نزد او رزقى (از سوى خداوند) مى‏یافت. از روایتى در باره ساختن مسجد پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله هم استفاده مى‏شود که این مسجد فاقد محراب بود و اگر گاهى تعبیر به محراب النبى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مى‏شود، مقصود همان محل نماز و مصلاّى حضرت است.[4]