سؤال 86 ـ ویژگى‏هاى معنوى مسجد که در قرآن و روایات ذکر شده کدام‏هایند؟

در قرآن کریم، آیه‏اى وارد شده که معروف به آیه «رفع مساجد» است. خداوند متعال در سوره نور مى‏فرماید: «فی بیوتٍ أذنَ اللّه‏ُ أَن تُرفَعَ و یُذکرَ فیها اسمهُ یُسبِّحُ له فیها بِالغُدوِّ والآصال»؛[1] در خانه‏هایى که خدا اجازه فرموده است که رفعت یابند و در آن‏ها نام او به بزرگى یاد شود، هر صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند.           طبق آیه شریفه، اولین ویژگى مساجد آن است که خانه‏هاى خدا در روى زمین هستند و به فرمان پروردگار بنیاد شده‏اند. مفسّران در تفسیر کلمه «بیوت» مى‏گویند: مراد از «بیوت» براساس روایات یا بیوت انبیاء و ائمّه اطهار علیهم‏السلام است و یا مساجد. صاحب مجمع البیان در تبیین اینکه مراد از «بیوت» مساجد باشد، به روایتى از رسول گرامى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله استناد مى‏کند که مى‏فرماید: «المساجدُ بیوتُ اللّه‏ِ فى الأرضِ و هى تَضى‏ء لأهلِ السّماءِ کما تَضى‏ءُ النجومُ لأهلِ الأرض»؛[2] مساجد خانه‏هاى خدا در روى زمین هستند. همان‏گونه که ستارگان براى اهل زمین مى‏درخشند، مساجد نیز براى اهل آسمان درخشان و نورانى هستند. صاحب تفسیر مجمع البیان در تأیید اینکه ممکن است بیوت انبیا هم مراد باشد به روایاتى استناد مى‏کند.[3]

         علاّمه طباطبائى قدس‏سره در تفسیر المیزان مى‏فرماید: از مصادیق یقینى اینبیوت مساجد مى‏باشند که آماده‏اند تا ذکر خدا در آن‏ها گفته شود و صرفا براى این‏کار ساخته شده‏اند؛ همچنان که فرمود: «و مساجدُ یُذکَر فیها اسمُ اللّه‏ کثیرا»؛[4] و مساجدى که نام خدا در آن بسیار برده شود.[5]

         ویژگى دوم این مراکز الهى آن است که چون داراى اهمیت ویژه‏اى هستند، خداوند فرمان رفع و منزلت آن‏ها را صادر نموده است: «أن تُرفع» علاّمه طباطبائى مى‏نویسد: مراد از «رفع بیوت»، رفع قدر و منزلت و تعظیم آن‏هاست و چون عظمت و علوّ، خاص خداى تعالى است و احدى شریک او نیست، مگر آنکه منتسب به او باشد که به مقدار انتسابش به او، از آن بهره‏مند مى‏شود. پس اذن خدا به اینکه این بیوت رفیع المقام باشند، به خاطر این است که این بیوت منتسب به خود اویند. علت رفعت این خانه‏ها همان «یُذکَرَ فیها اسمُه» است؛ یعنى همین که در آن بیوت نام خدا برده مى‏شود.[6]

         ویژگى سوم این است که مساجد پایگاه عبادت و پرستش هستند و «یُذکرَ فیها اسمُه» از این رو، به موحّدان و یکتاپرستان و عابدان در مسجد بشارت مى‏دهد: «ألا بَشِّر المشّائین فی الظلماتِ الىَ المساجدِ بالنورِ السّاطعِ یومَ القیامة»؛[7] بشارت دهید کسانى را که در تاریکى شب به سوى مساجد گام برمى‏دارند به نورى درخشان در روز قیامت. و شاید این به آن دلیل است که مساجد مراکز انوار الهى هستند.           ویژگى چهارم آنکه مساجد از خصوصیتى برخوردارند که مردان الهى و عابد را به سوى خود جذب مى‏کنند، به‏گونه‏اى که هر صبح و شام در آن به تسبیح خدا مشغولند: «یُسبِّحُ له فیها بالغُدوِّ الآصالِ.» بنابراین، مساجد پایگاه عبادت و پرستش خداوند هستند و شاید بتوان گفت: مهم‏ترین هدف از بیان مسجد همین عبادت خداوند است؟ زیرا در دیگر آیات هم از کسانى که مانع عبادت و ذکر خدا در مسجد بشوند به عنوان «ظالم» یاد مى‏کند.[8] علاوه بر این، هدف نهایى و اساسى از آفرینش جن و انس در قرآن کریم، عبادت است و بس: «و ما خلقتُ الجنَّ والانس اِلاّ لیعبدونِ»؛[9] جن و انس را جز براى عبادت و پرستش نیافریدم.