سؤال 99 ـ چه پاداش‏هایى براى تمیزکنندگان مسجد درنظر گرفته شده است؟

گرایش به زیبایى و تمییزى در وجود همه انسان‏ها نهفته است. از این‏رو، بهترین و مقدّس‏ترین مکان‏ها یعنى مساجد، باید در نهایت تمیزى و نظافت باشد تا انسان از حضور در آنجا نه‏تنها خسته و دل‏زده نشود، بلکه همواره دل‏تنگ این مکان‏ها گردد. از این‏رو، مى‏بینیم در روایات، پاداش‏هاى زیادى براى نظافت‏کنندگان مسجد در نظر گرفته شده است که در ذیل، به برخى از آن‏ها اشاره مى‏کنیم:

          1 . آمرزش گناهان: رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمودند: «مَن کَنسَ المسجدَ یَوم الخمیسِ و لیلةَ الجُمعةِ فأخرجَ مِنه مِن الترابِ ما یَذَرُّ فِى العین غفراللّه‏ُ تعالى له»؛[1] کسى که خانه خدا را در روز پنج‏شنبه و شب جمعه خاک‏روبى کند و به اندازه غبارى که در چشم مى‏رود از مسجد خاک برگیرد، خداوند او را مورد آمرزش خویش قرار مى‏دهد.

          از حدیث مزبور استفاده مى‏شود که نظافت مسجد در روز پنج‏شنبه و جمعه از فضیلت خاصى برخوردار است، ولى این کار در هر زمان دیگرى هم صورت گیرد پسندیده است؛ چون نفس عمل مهم است. علاوه بر این، مهم نیست که حتما مقدار زیادى خاک‏روبه و آشغال از مسجد بیرون کنند؛ مهم اهمیت دادن به نظافت و تمیز نگه داشتن مساجد است که باید از سوى تک‏تک مسلمانان صورت پذیرد.

          2 . سالم ماندن جسد پس از مرگ: عبداللّه‏ بن مسعود از رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در حدیثى طولانى نقل مى‏کند که آن حضرت فرمودند: در شب معراج دیدم که بر در ششم بهشت نوشته بود: «... و مَن أرادَ أنْ لا تأکُلُه الدیدانُ تحت الأرضِ فلیکنس المساجد»؛[2] و هر کس بخواهد کرم‏ها (جسد) او را در زیرزمین نخورند، مساجد را جارو کند.

          3 . اشتیاق بهشت و حوریان بهشتى به ملاقات او: امام کاظم علیه‏السلام از پدرش نقل مى‏کند که: «أنّ الجنّة والحورَ لتشتاقُ الى مَن یَکسُحُ المساجد و یأخذُ مِنها القذى»؛[3] بهشت و حوریان مشتاق ملاقات کسانى هستند که مساجد را جارو کنند و به اندازه خاشاکى که در چشم مى‏رود از آن خاک برگیرند.

          4 . برخوردارى از رحمت متقّین: امام صادق علیه‏السلام از پدران بزرگوارش از رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نقل مى‏کند که آن حضرت فرمود: «مَن قَمَّ مسجدا کَتبَ اللّه‏ُ له عِتقُ رقبةٍ و مَن أخرجَ ما یقذى عینا کَتبَ اللّه‏ له کِفلینِ مِن رَحمتِه»؛[4] کسى که مسجدى را جارو کند، خداوند پاداش آزاد کردن بنده‏اى براى او مى‏نویسد و اگر از مسجد به اندازه خاشاکى که در چشم مى‏رود، غبار برگیرد خداوند ـ عزّوجلّ ـ دو بهره و نصیب از رحمت خویش را به وى عطا مى‏فرماید.

          قرآن کریم برخوردارى از رحمت مضاعف و دو چندان الهى را یکى از
آثار تقوا معرفى مى‏کند، آنجا که مى‏فرماید: «یا أیُّها الذّینَ آمَنوا اتّقوا اللّه‏َ و آمِنوا بِرسولهِ یُؤتِکم کِفلینِ مِن رحمتهِ»؛[5] اى اهل ایمان! اگر تقواى الهى پیشه سازید و به رسول خدا ایمان آورید، خداوند رحمت مضاعف خویش را به شما عطا خواهد کرد.

سؤال 100 ـ در ساخت مکان‏هاى بهداشتى مسجد، چه نکاتى باید رعایت شوند؟

در تعریف بناى مسجد، یکى از مستحبات آن است که مکان‏هاى بهداشتى را در کنار مسجد بسازند. از رسول گرامى روایت شده است که فرمودند: «واجعلوا مَطاهِرکم على أبوابِ مساجِدکم»؛[6] محل‏هاى تطهیر را در کنار مساجد قرار دهید.

          صاحب جواهر پس از ذکر این روایت مى‏فرماید: مؤیّد این حکم آن است که این کار به مصلحت کسانى است که به مسجد رفت و آمد مى‏کنند و باعث مى‏شود نمازگزاران از ناحیه بوى محل تطهیر دچار اذیت نشوند. علاوه برآن، این‏کار باعث مى‏شود تا مسجد در معرض نجس شدن قرار نگیرد و با احترام و منزّه بودن مسجد نیز سازگار است.[7]

         شهید اول مى‏فرماید: «والمیضاةُ على بابِها»؛ مستحب است که مکان‏هاى بهداشتى مسجد را در کنار در آن بسازند. شهید ثانى قدس‏سره در توضیح این عبارت مى‏فرماید: این استحباب مربوط به فرضى است که بناى دست‏شویى مقدّم بر تحقق عنوان مسجد باشد (یعنى اگر زمینى عنوان مسجد ندارد مى‏توان سرویس بهداشتى در آن ساخت)، ولى اگر تحقق عنوان «مسجد» شده باشد. ساختن هرگونه مکان بهداشتى در فضاى مسجد حرام است و همچنین ساختن وضوخانه چنانچه چه ضررى براى مسجد داشته باشد، جایز نیست.[8]

         سؤال: قطعه زمینى است که آن را شخصى به نیّت مسجد خریدارى کرده و درصدد ساختن آن بوده است. لکن قبل از آنکه آنجا را ساختمان کند و قسمت شبستان و دست‏شویى و توالت آن را معیّن نماید مرحوم شده بعد از او چند نفر دیگر با خرج خودشان، قسمت شمالى زمین را که موردنظر بانى براى شبستان بوده، ساخته‏اند. (مورد نظر از این جهت که بانى در آن قسمت زمین، گاهى نماز مى‏خوانده و آن قسمت را هموار کرده بود.) و چون بانى زمین مرحوم شده و قسمت توالت و دست‏شویى را معلوم نکرده، هنوز مسجد فاقد توالت است، در حالى که وراث بانى هستند و براى هرگونه اصلاحى به صورتى که شرع مقدّس اجازه فرماید، حاضرند. تقاضا مى‏شود نظر مبارک را در مورد ساختن
دست‏شویى و توالت مرقوم فرمایید که ان شاءاللّه‏ مشکل حل شود؟

          جواب: «در محلى که به عنوان مسجد نماز در آن خوانده نشده، هر طورى که معمار و مهندس صلاح بدانند و با نقشه ساختمان مخالف نباشند، ساختن توالت و دست‏شویى مانعى ندارد.»[9]

         سؤال: زمینى به مساحت 250 متر مربع واقع در جنب مسجدى به منظور اضافه کردن وسعت حیاط مسجد خریدارى شده و بعدا ساختمانى در آن احداث گردیده که بالاى آن به قسمت مسجد زنانه اضافه شده و از طبقه پایین و زیرزمین جهت انبار و کتاب‏خانه و شوفاژ و سایر نیازها استفاده خواهد شد و چون ساختمان مذکور احتیاج به دست‏شویى و توالت دارد، آیا مى‏توان در زیرزمین این ساختمان، چاهى براى فاضلاب و توالت حفر نمود و در روى آن دست‏شویى و توالت ساخت یا خیر؟

          جواب: «در فرض سؤال، اگر زمین مذکور را به قصد مسجد شدن وقف نکرده باشند، یا قصد مسجد شدن طبقه زیر را نکرده باشند و فقط طبقه روى زیرزمین را، که به قسمت زنانه اضافه شده، مسجد قرار داده‏اند، جایز است در زیرزمین، که مسجد نیست، چاه فاضلاب حفر نمایند و توالت بسازند؛ و اگر تمام آن به قصد مسجدیت وقف شده باشد زیر زمین نیز مسجد است و حفر چاه فاضلاب و ساختمان توالت و دست‏شویى در آنجا جایز نیست.»[10]