در پاسخ به سؤال، چند نکته قابل توجهند:

          1 . قرآن کریم از مسجد خاصى نام نمى‏برد و به مسلمانان دستور مى‏دهد که به هر مسجدى روى آورید: «قُل اَمَر ربّى بالقسطِ و اَقیمُوا وجوهَکم عندَ کُلِّ مسجدٍ و ادعُوه مُخلصا لَهُ الدّین»؛[1] بگو اى پیامبر، پروردگارم به عدالت امر کرده و توجه خویش را در هر مسجد (به هنگام عبادت) به سوى او کنید و او را بخوانید، در حالى که دین (خود) را براى او خالص مى‏گردانید! مفسّران درتفسیر «اقیمُوا وُجوهَکم» نظرات گوناگونى‏دارند. یکى‏از آن نظرات این است که وقتى در مسجدى زمان نمازى را درک کردید، همان جا نمازتان را بجاى آورید و آن را به تأخیر نیندازید. براساس این تفسیر، معناى آیه این خواهد بود که بجاى آوردن نماز در مساجد متعدد مطلوب است.[2]

         2 . در منابع دینى وارد شده است که زمین و دیگر آفریده‏ها شاهد اعمال انسان هستند و در روز قیامت، به نفع و یا بر ضرر انسان (نسبت به نوع عمل و رفتار انسان) شهادت مى‏دهند. از جمله آثار اقامه نماز در مساجد متعدد، این‏است که این مساجد در صحراى محشر، به نفع نمازگزار شهادت خواهند داد. امام صادق علیه‏السلام مى‏فرمایند: «و صلِّوا مِن المساجدِ فی بقاعٍ مختلفةٍ فانّ کلَّ بقعةٍ تَشهدُ لِلمصلّى علیها یومَ القیامة»؛[3]  در جاهاى متعدد از مساجد نماز بجاى آورید؛ چون هر گوشه‏اى از زمین در روز قیامت، براى کسى که بر آن نماز گزارده باشد، شهادت مى‏دهد. از حدیث شریف فرموده، هم مطلوبیت نماز در مساجد متعدد استفاده مى‏شود و هم اینکه در مورد مسجد واحد، شایسته است
انسان در نقاط متفاوت آن نماز و عبادت بجاى آورد.

          شاید به همین علت است که وجود مقدّس بنى اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در وصیت خویش به ابوذر غفارى مى‏فرمایند: «یا أباذرَ ما مِن رَجُلٍ یَجعلُ جبهتة فی بقعةٍ مِن بُقاعِ الأرض الاّ تَشهدُ له بِها یَومَ القیامةِ، و ما مِن منزلٍ نَزله قومٌ الاّ و أصبحَ ذلکَ المنزلُ یُصلّى علیهم او یلعنم. یا أباذرَ، ما مِن صباحٍ ولارواحٍ الاّ و بُقاعِ الارضِ یُنادى بعضُها بعضا: یا جارةُ، هل مرَّ بکَ الیومُ ذاکرُ اللّه‏ِ (تعالى) او عبدٌ وَضَعَ جبهته علیک ساجدا للّه‏ِ (تعالى)؟ فمَن قائلةٌ: لا و من قائلةٌ: نعم، فاِذا قالت نعم، اهتزّتْ وانشرحتْ وترى اَنّ لَها فضلاً على جارتِها.»[4]         ترجمه: «اى اباذر! هر انسانى پیشانى خود را براى سجده بر قطعه‏اى از زمین بگذارد، آن زمین در روز قیامت به نفع وى شهادت خواهد داد، و هر گروهى در مکانى فرود آیند، (چنانچه صالح باشند) آن مکان بر آن‏ها درود مى‏فرستد و (چنانچه گناه‏کار و فاسد باشند) آنان را لعن و نفرین مى‏نماید. اى اباذر! در هر صبح و شام، بخش‏هاى زمین با یکدیگر به گفت‏وگو مى‏پردازند. یکى به دیگرى مى‏گوید: اى همسایه! آیا امروز کسى که به یاد خداوند باشد یا بنده‏اى که پیشانى‏اش را براى سجده بر تو قرار دهد، از تو گذر نموده است؟ برخى پاسخ مثبت مى‏دهند و برخى پاسخ منفى. بخش‏هایى از زمین که به چنین انسان‏هایى برخورد نموده باشند به شور و وجد آمده، احساس فرح و شادى مى‏کنند و این موفقیت را، که چنین انسان‏هایى بر آن‏ها عبور نموده، براى خود فضیلت و امتیازى بر همسایه خود به حساب مى‏آورند.»

          آرى، زمین به ظاهر بى‏جان از عبور انسان‏هاى صالح و موحّد بر روى خود، مى‏بالد و فخر و مباهات مى‏کند. این وابستگى زمین به انسان‏هاى نیکوکار تا آنجا ادامه مى‏یابد که در برخى از روایات، وارد شده که بخش‏هایى از زمین، که مؤمنان در آن خداوند را عبادت کرده‏اند، در مرگ مؤمن همراه با فرشتگان الهى به سوگ مى‏نشینند و گریه و زارى مى‏کنند. امام کاظم علیه‏السلام مى‏فرمایند: «اذا ماتَ المؤمنُ بَکت علیه الملائکةُ و بُقاعُ الأرض الّتى کانَ یَعبدُ اللّه‏َ علیها و أبوابُ السماء الّتى کانَ یَصعدُ فیها بأعماله»؛[5] هنگامى که مؤمن مى‏میرد، فرشتگان و بخش‏هایى از زمین که مؤمن خداوند را در آن‏ها عبادت مى‏نموده و درهاى آسمان، که اعمال او از آنجا صعود مى‏کرده است، همگى در ماتم وى مى‏گریند.

          3 . به دلیل آنکه هدف از حضور در مسجد انجام اعمال عبادى و تقرّب به خداى تعالى است، هرگونه وابستگى به مسجد خاصى مثل مسجد محل یا مسجد جامع و یا امام جماعت خاصى باعث مى‏شود تا انسان در بسیارى از اوقات، از فیض حضور در نمازهاى جماعت و خواندن نماز در وقت فضیلت محروم شود، و این امر با هدف رفت و آمد به مساجد، چندان که شایسته است، سازگار نیست.

سؤال 107 ـ در چه مساجدى مسافر مخیّر است که نماز را تمام یا قصر بخواند؟

«در چهار مکان است که مسافر مخیّر است نماز خود را به قصر یا به اتمام بخواند:
1 . مسجدالحرام در مکّه؛ 2 . مسجد النبى در مدینه؛ 3 . مسجد کوفه درشهر کوفه؛ 4 . زائر امام حسین علیه‏السلام در کربلاى معلى. مسافر مى‏تواند در مسجدالحرام و مسجد پیغمبر و مسجد کوفه نمازش را تمام بخواند. ولى اگر بخواهد در جایى که اول جزء این مساجد نبوده و بعد به این مساجد اضافه شده نماز بخواند، احتیاط واجب آن است که شکسته بخواند و نیز مسافر مى‏تواند در حرم و رواق حضرت سیدالشهداء علیه‏السلام بلکه در مسجد متصل به حرم، نماز را تمام بخواند.»[6]

سؤال 108 ـ آیا مى‏توان در زمینى که قبلاً حمام بوده و اکنون مسجد شده است نماز خواند؟

«اگر تغییر مورد وقف با اجازه مجتهد جامع‏الشرائط بوده (چون ـ مثلاً ـ به‏حمام نیازى نبوده است) از این نظر اشکالى ندارد و عدم رضایت فرزندان واقف تأثیرى ندارد. ولى اگر اهل محل به آن حمام نیاز دارند، تغییر آن بى‏مورد بوده است. در این صورت، محل اشکال است.»[7]