اگرچه تأکیدها و تشویق‏هایى که در زمینه رفت و آمد به مسجد صورت گرفته عمومى و همگانى‏اند، اما این تأکیدها در خصوص همسایه مسجد جنبه جدّى‏تر و گسترده‏ترى به خود گرفته‏اند. ولى معناى این دسته از روایات آن نیست که اگر همسایه مسجد نماز را در خانه خودش بخواند، باطل است. فقهاى ما نیز با استناد به این دسته روایات خاص، نماز خواندن همسایگان مسجد را در مسجد مستحب مؤکّد و ترک نماز همسایه در مسجد را مکروه شمرده‏اند.

حضرت امام خمینى قدس‏سره در رساله توضیح المسائل مى‏فرمایند: «مستحب است نمازهاى واجب، خصوصا نمازهاى یومیّه، را به جماعت بخوانند و در نماز صبح
و مغرب و عشا، خصوصا براى همسایه مسجد و کسى که صداى اذان مسجد را مى‏شنود، بیشتر سفارش شده است.»[1]

         اما اینکه همسایه مسجد کیست، برخى از روایات همسایه مسجد را کسانى مى‏دانند که صداى اذان را مى‏شنوند. امام على علیه‏السلام مى‏فرمایند:«لاصلاةَ لِجارِ المسجد الاّ فِى المسجدِ اِلاّ اَن یکونَ له عذرٌ او به علّةٌ. فقیل له: و مَن جارُ المسجدِ، یا امیر المؤمنین؟ قال: مَن سمِعَ النداءَ»؛[2] همسایه مسجد چنانچه عذر و یا بیمارى نداشته باشد، نمازش جز در مسجد مقبول درگاه الهى نخواهد بود. از آن حضرت سؤال شد: همسایه مسجد چه کسى است؟ فرمود: کسى که صداى اذان را بشنود.

          ممکن است به ذهن برسد که امروزه با فراهم شدن امکانات صوتى در مساجد، آیا باز هم «شنیدن اذان» معیار و ملاک است یا خیر؟ در پاسخ، باید گفت: فقهاى بزرگى همچون علاّمه و محقق کرکى، شهید ثانى و صاحب جواهر قدس‏سرهم ملاک و معیار در تعیین همسایه را رجوع به عرف مى‏دانند. صاحب جواهر قدس‏سره مى‏نویسد: چون لفظ «همسایه» یک لفظ عرفى است و شرع هم در این زمینه اصطلاح خاصى ندارد، باید براى به دست آوردن معناى آن، به «عرف» مراجعه نمود.[3]

سؤال 110 ـ آیا همسایگان مساجد بر مسجد حقوقى دارند؟

همان‏گونه که مسجد داراى حقوقى نسبت به همسایگان خویش است، متولّیان امور مساجد نیز متقابلاً باید نکاتى را نسبت به همسایگان مسجد مورد توجه و عنایت قرار دهند. امروزه در مواردى مشاهده مى‏شود که گاهى مناقشات و مشاجراتى بر سر پخش اذان، قرآن و سایر مراسم‏هاى مذهبى از بلندگوهاى مسجد رخ مى‏دهند. آنچه در این زمینه مى‏توان گفت آن است که پخش اذان از مسجد در پنج وقت فضیلت نمازهاى واجب، یک سنّت اسلامى است که از زمان نبى اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله تا به حال در تمام سرزمین‏هاى اسلامى رایج و متداول بوده است. اذان شعار جامعه اسلامى و نشانه مسلمانى است و مخالفت با آن و یا ابراز انزجار از صداى آن در صبحگاهان و غیر آن براى انسان جایز نیست.

          اما در مورد پخش سایر مراسم و امور مذهبى از قبیل مجالس دعا
و سوگوارى، باید متولّیان رعایت حال همسایگان را بنمایند و بلندگوهاى مسجد را به‏گونه‏اى تنظیم کنند که براى افراد حاضر در مسجد قابل استفاده باشند؛ زیرا اگر این امر سبب آزار و اذیت همسایگان شود، دل‏سردى آنان از مسجد و شعائر اسلامى را به همراه خواهد داشت.

          علاوه برآن، اذیت و آزار دیگران در شرع مقدّس حرام است. حضرت امام خمینى قدس‏سره در یکى از سخنرانى‏هایشان فرمودند: «گاهى مى‏شود
کارها به ظاهر اسلامى، لکن با بى‏توجهى و خلاف اسلام واقع مى‏شود؛ مثل اینکه نصف شب‏ها شروع مى‏کنند به فریاد و شعار دادن و دعا خواندن و تکبیر گفتن، در صورتى که همسایه‏ها هستند و ناراحت مى‏شوند، مریض‏ها هستند، معلولین هستند، بیمارستان‏ها هست و این‏ها رنج مى‏برند و شما یک چیزى را که مى‏خواهید "عبادت" باشد "معصیت کبیره" مى‏شود.»[4]