سؤال 18 ـ نقش اخلاص در اعمال عبادى انسان، بخصوص مسجد، تا چه حدّى است؟

مساجد جایگاه عبادت و یاد خداوند بر روى زمین هستند. قرآن کریم مى‏فرماید: «و أنّ المساجد للّه‏ِ فلا تَدعُوا مَعَ اللّه‏ِ أحدا»؛[1] مساجد از آن خدایند. پس در کنار خداوند، دیگرى را نخوانید. در ارتباط با کلمه «مساجد» در آیه شریفه، چهار احتمال از سوى مفسّران نقل شده که عبارتند از:

          1 . مقصود اعضاى هفتگانه‏اى است که انسان باید هنگام سجده آن‏ها را بر زمین بگذارد. این اعضا را خداوند آفریده است. پس دیگرى را غیر از او پرستش نکنید. روایتى نیز بر تأیید این معنا ذکر شده است.[2]

         2 . مقصود از «مساجد» همه زمین است؛ به دلیل اینکه همه زمین مسجد و پرستشگاه است.

          3 . مقصود نماز است؛ زیرا «مسجد» به معناى «سجده» است و مراد از «سجده» تمامى نماز است. پس در نماز، غیر او را نخوانید.

          4 . مراد از «مساجد» مکان عبادت مسلمانان است که همان مساجد مى‏باشند و این معنا به ذهن هر خواننده‏اى نزدیک‏تر است و با معناى آیه مناسب‏تر؛ زیرا مساجد خانه‏هاى خداوند هستند و در این خانه‏ها کسى جز خداوند را پرستش نکنید. شاهد درستى این احتمال، روایتى است که در آن کلمه «مساجد» به مکان عبادت مسلمانان تفسیر شده است. امام صادق علیه‏السلام در حدیثى خطاب به یونس بن یعقوب مى‏فرماید: «تدرى یا یونس! لم عَظّم اللّه‏ُ حقَّ المساجد و أنزل هذه الآیةَ «و أنَّ المساجدَ للّه‏ِ فلا تَدعُوا معَ اللّه‏ِ احدا؟» کانت الیهودُ و النَّصارى اِذا دَخلُوا کنائِسَهم أشرکوا بِاللّه‏ِ تعالى فأمَرَ اللّه‏ُ سبحانه نبیّهُ أن یُوحِّدَ اللّه‏َ فیها و یَعبدَه»؛[3] اى یونس، آیا مى‏دانى چرا خداوند حق مساجد را این‏گونه بزرگ داشته و فرموده است: مساجد از آن خدایند؛ پس در آن‏ها کسى را جز خدا عبادت نکنید؟ راز این سخن آن است که یهود و نصاری چون به عبادتگاه خویش وارد مى‏شدند، در عبادت و پرستش شرک مى‏ورزیدند. خداوند با این گفتار، به پیامبرخود فرمان داد تا در مساجد فقط خداى را بخواند و تنها او را پرستش کند. همان‏گونه که مشاهده مى‏شود، امام صادق علیه‏السلام «مساجد» در آیه شریفه را به مکان و جایگاه عبادت تفسیر کردند.

          در آیه دیگرى از قرآن کریم مى‏خوانیم: «و أقیموا وجوهَکم عِندَ کُلِّ مسجدٍ و ادعوه مخلصینَ له الدینَ» [4] و توجه خویش را در هر مسجد به سوى او کنید و او را بخوانید، در حالى که دین خود را براى او خالص گردانده‏اید. در مورد کلمه «مسجد» در آیه شریفه، مباحثى همچون احتمالات گذشته مطرح شده‏اند. ولى در هر صورت، یکى از احتمالات همان مکان و جایگاه عبادت است و لازمه حضور و عبادت در این مکان، اخلاص و خواندن خداى یگانه است و لاغیر. نقش اخلاص در عبادات تا آن حد است که گاهى انسان‏هاى عابد را فاسق و فاسق را عابد مى‏کند. در روایتى از امام صادق علیه‏السلاممى‏خوانیم: «دخلَ رجلانِ المسجدَ: أحدهما عابدٌ والآخَرُ فاسقٌ فخرجا من المسجد والفاسقُ صدیقٌ والعابدُ فاسقٌ و ذلک انَّه یَدخلُ العابد المسجدَ مُدّلاً بعبادتِهِ یَدُلُّ بها فتکونُ فکرتُه فی ذلکَ و تَکونُ فکرةُ الفاسقِ فى النّدمِ على فِسقِه و یَستغفُر اللّه‏َ ـ عزّوجلّ ـ مِمّا صنع من الذّنوبِ»؛[5] دو مرد به مسجد داخل شدند: یکى عابد و دیگرى فاسق. هنگام خروج از مسجد، شخص فاسق صدیق گشته بود و شخص عابد فاسق؛ زیرا عابد با خودنمایى و براى نشان دادن عبادت خویش به دیگران به مسجد آمده بود و همواره در همین فکر به سر مى‏برد، ولى فاسق در حال ندامت بر گناه خویش و طلب آمرزش از خداوند به خاطر گناهانش بود.