نمایش صفحات جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامى راهکارهاى جذب جوانان به مساجد صفحه 243 از 383 صفحه قبلی صفحه بعدی نماز از معدود عباداتى است که سفارشهاى بسیار مؤکدى از طرف شریعتمقدسه در پى دارد و قرآن و حدیث بر اهمیت فوقالعاده آن گواهى مىدهد. خداوند متعال صریحا به محافظت و مراقبت از آن توصیه کرده آن رابازدارنده گناهان و انحرافات نامیده، خشوع و خضوع در آن را موجب فرح،نجات و رستگارى دانسته، ضایع کردن نماز و سستى در آن را مورد نکوهششدید قرار داده، و ترک نماز و بى اعتنایى به آن را از عوامل دوزخى شدن انسانشمرده است. در روایات اسلامى از نماز با تعبیرات بخصوصى یاد شده که درباره سایرعبادات این گونه تعابیر دیده نمىشود، بعضى از آن تعبیرات عبارت اند از:مایه رضایت خداوند، حصن و قلعهاى در برابر مکاید شیطان، موجب نزولرحمت پروردگار، محبوبترین اعمال نزد خداوند، روشنى چشمرسولخداموجبتقرب بهخداوند،بهترینعمل،ستونخیمهدین،بازدارنده از گناه، اولین عمل مورد محاسبه در قیامت و کفاره گناهان. علاوه براین تعابیر، عناوین خاصى نیز در روایات دیده مىشود که هر یکسرفصلى براى بحثى عمیق و گسترده است، همچون: اهتمام به نماز جماعت،لزوم اداى کامل نماز، پرهیز از سبک شمردن نماز، پایبندى به خضوعو خشوع در برابر نماز، نهى از ترک یا تضیع نماز، سفارش به اقامه نمازدر اول وقت و رعایت آداب نماز. در اهمیت نماز و مناجات با خداوند همین بس که حضرت ابراهیم علیهالسلاممنادى بزرگ توحید در گیتى و بناکننده قبلهاى براى موحدان عالى و کعبهاى براىخداجویان جهان، فلسفه هجرت طاقت فرسا و سکونت دادن همسر و فرزندخردسالش را در بیابان خشک و بىآب و گیاه و به دور از آبادانى مکه، تنها اقامه نمازو همه گیر و جهان شمول شدن آن ذکر کرد و گفت: « رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَالْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلاَةَ ». و اما سخن در این است که نماز با این همه عظمت و اهمیتى که دارد،چگونه باید همه گیر شود؟ در پاسخ به این سؤال مىتوان نکاتى متعرض شدکه بعضى از مهمترین آنها به این شرح است.معرفى الگو با توجه به توصیههاى مکرر شارع مقدس و عقلاى عالم درباره نقش اساسىالگو و اسوه در زندگى بشر و کارآیى این اصل مهم، جایگاه ویژه در مسائل تربیتىبه صورت عام و در مسئله همه شمول کردن نماز به صورت خاص پیدا مىکند. قرآن مجید مىفرماید: « لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللّهَوَالْیَوْمَ الاْخِرَ ...». «به تحقیق که رسول خدا براى شما الگو و اسوه نیکویىاست براى هر کسى که به خدا و آخرت ایمان دارد». و در آیه دیگر، حضرت ابراهیم علیهالسلام را مقتداى خداپرستان، حقجویانو هدایت طلبان معرفى کرده است. در بسیارى دیگر از آیات، به طور ضمنى بر الگوپذیرى مسلمانان تأکید کردهو از آن به عنوان یکى از راههاى صحیح هدایت و رستگارى نام برده است؛در روایات و احادیث نیز در این باره سخنهایى به میان آمده و مطالب متعددىمورد تعرض قرار گرفته است. در حدیث جالب و هشدار دهندهاى از امام سجاد علیهالسلام، آمده است:«مبغوضترین مردم نزد خداوند کسى است که به اعمال و رفتار امام، پیشوا، رهبرو اسوه خود اقتداء نکند». که گویاى نقش پراثر و بااهمیت پیروى از الگوهاو اسوهها در زندگى بشر است. ما نیز مىتوانیم به عنوان بهترین راه جذب مردم، بویژه جوانان و نوجوانانبه سوى نماز، از بیان لطافتها و ظرافتهاى نمازهاى پیغمبر اکرم صلىاللهعلیهوآله،ائمه اطهار علیهمالسلام و اصحاب و الاتبارشان و علماى بزرگوار بهره زیاد و مؤثرىببریم.رعایت اختصار مختصر بودن نماز علاوه بر آنکه مطلوب است، مورد توصیه پیشوایان دینىنیز قرار گرفته و در حدیثى آمده است که: «رسول خدا صلىاللهعلیهوآله کاملترین نمازها را اقامه مىکردند،در حالى که کوتاهترین و مختصرترین نمازها همان نمازرسول خدا صلىاللهعلیهوآله بود». امام صادق علیهالسلام فرمودند: «کوتاه به جاى آوردن نمازهاى واجب و مخصوصا نمازجماعت و طولانى کردن نوافل و نمازهاى مستحبى، عبادتو مورد توصیه است».معرفى آثار مادى تبیین نعمتهاى پروردگار متعال فواید تربیتى بسیارى دارد که تردید ناپذیراست، لذا خداى منّان در جاى جاى قرآن کریم، به مواهب و نعمتهایى که بر بشرارزانى داشته، اشاره فرموده است. گاه از نعمت روز، روشنایى و خورشید یاد مىکند، گاه نعمت آب گواراو مشروب را متذکر مىشود گاهى از محصولات زراعى به عنوان نعمتى الهى ناممىبرد، گاه نیز از مجموعه نعمتهاى الهى یاد مىکند. در نهایت در یک جمله رسا و گویا و پرمعنا از شمارشناپذیر بودننعمتهاى الهى سخن گفته و مىفرماید: «ان تعدوا نعمة اللّه لا تحصوها» و براىآنکه تمامى مواهب و نعمتهاى ظاهر و باطن و مادى و معنوى را فقط از ذات بارىبدانیم و دیگر عوامل را در دستیابى به آنها دخیل و سهیم ندانیم، مىفرماید: «و ما بکم من نعمة فمن اللّه». «هر نعمتى که براى شماست از طرف خداوند است». از سوى دیگر، علاوه بر آنکه خداوند متعال در قرآن مجید، یکى از عواملازدیاد نعمتها را شکرگذارى و سپاس از آنها دانسته، کفران و ناسپاسى نعمتهارا موجب سلب یا کم اثر و بى برکت شدن آنها معرفى کرده است و مىفرماید: « لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ ». عقل و وجدان آدمى نیز بر لزوم سپاسگذارى از کسى که خبرى به آنانرسانده یا نعمتى به او داده است، تأکید دارد. بنابراین، شکرگزارى از خداوند بخشنده نعمتها، از اوجب واجبات براىانسان، بویژه معتقدان به مکاتب آسمانى است و نماز عالىترین، زیباترینو رساترین سپاسها از پروردگار متعال است.تبیین لذائذ معنوى بىشک، فطرت آدمى پاک و خداجوى است و گرایش ناخود آگاهىبه معنویات و امور ماوراى طبیعى دارد و این غبار مادیات است که چون بر آنمىنشیند آن را بظاهر از مسیر اصلى خود منحرف مىسازد؛ از این رو با زدودن آنغبار مىتوان انحراف ایجاد شده را نیز از بین برد و فطرت را به مسیر اصلى معنوىخود بازگرداند. از سوى دیگر انسانى به سوى معنویات سوق داده شود و توجه به مظاهرمادى ضعیف و کمرنگ گردد، قطعاً از جلوههاى معنوى اعمال لذت بسیار مىبردو کمکم به جایى مىرسد که تمام خوشىها و لذت را در توجه به معنویات مىیابدو جز آن را لذت واقعى نمىانگارد. از آنجا که سرچشمه تمامى معنویات وجود مقدس خداوند متعالى است،چنین انسانى از مناجات، راز و نیاز، تقرب به ذات لایزال او لذتها مىبردو با حضرت حق انس فراوان مىگیرد. پس باید به هر وسیله ممکن سعى شود تا مؤمنان، بویژه جوانان جامعه ابتدابه سوى معنویات سوق داده شوند و اشتیاق به معنویات در آنها زنده شود،آنگاه با ذکر آثار و فواید معنوى نماز آنان را به سوى این عبادت بىنظیر معنوىمشتاق و علاقهمند کرد. راههاى سوق به معنویات عبارت است از بیان حقایق و بواطن عالم وجود،تبیین فطرت پاک خدا جوى انسان، اشاره به لذتهاى معنوى و نتایج آن و ذکرداستانهایى از عبادیات و معنویات سلف صالح و نیز ذکر و توضیح این مطلبکه تمام زندگى بشر در مادیات خلاصه نمىشود؛ زیرا اگر چنان بود و معنویاتجایگاهى در زندگى آدمى نداشت، نباید بین زندگى افراد بشر و سایر حیواناتتفاوتى باشد، در حالى که چنین نیست و امتیاز انسان به معنویات و تعقل اوست. سرانجام، بیان آثار معنوى نماز مانند اینکه: نماز، موجب روشنى چشمرسول خدا صلىاللهعلیهوآله بود. نماز، انسان را به خدا نزدیک مىکند؛ نماز، بهترینعبادت است؛ نماز، ستون استوارى ایمان است؛ نماز، باعث دورى انسان ازفحشا و منکر و گناه و نافرمانى خداوند است؛ نماز، کفاره گناهان گذشته استو خشوع در نماز، داراى آثار باارزش است.تشویق تشویق و تحسین با جایگاه ویژهاى که در تعلیم و تربیت دارد، آثار بسیارىبرآن مترتب است که انکارناپذیر است و همواره به عنوان یکى از اصول مهم تربیتىمورد توجه خاص و در تمامى ادیان، مذاهب و مکاتب مطرح بوده است. براى آنکه جوانان و نوجوانان به نماز علاقهمند شوند و به سوى آن گرایشیابند باید از مسئله مهم تشویق غافل نباشیم و از این نردبان صعود، بهترین بهرههارا بگیریم. البتّه این امر، اشکال مختلفى هم ممکن است دارا باشد که یک نمونه آن رابه عنوان مثال در اینجا معترض مىشویم. مثلاً مىتوان در مساجدى که نماز جماعت در آنها برپا مىشود، یک شب درهفته بدون اطلاع قبلى و به وسیله امام جماعت یا یک تن از هیئت امنا یا مسئولپایگاه بسیج، به هر یک از نوجوانان 10 الى 15 ساله حاضر جایزهاى تقدیم و اعلامشود که این هدیه به لحاظ حضور شما در مسجد و جماعت تقدیم مىشود؛در هفته بعد نیز در یک شب غیر معین چنین برنامهاى درخصوص جوانهاى 15تا 20 ساله حاضر اجرا شود. در هفته سوم جوایزى به نوجوانها و کودکان(زیر 10 سال) داده شود؛ همین برنامه درباره خواهران حاضر در مسجد به وسیلهخانمى که از قبل معین مىشود، در طول سه هفته انجام مىشود، به این صورت کهیک هفته درباره پسران و یک هفته در خصوص دختران اجرا شود، و به این طریق،6 هفته یعنى یک ماه و نیم سپرى مىشود و در این مدت باشور و حال خاصى که درمسجد پدید مىآید، حضور در مسجد مورد توجه خاص جوانان و نوجوانان قرارمىگیرد، پس از سپرى شدن این 6 دوره، مىتوان دوباره از اول شروع کرد و 6 دورهدیگر در همان مقاطع سنى را مورد نظر قرار داد. شایان توضیح است که اولا، در هر دوره مجدد باید به همه جوانانو نوجوانان آن مقطع که در مسجد حاضرند، جایزه داد، حتى اگر مرتبه قبل هم هدیهگرفته باشند، تا حضور مستمر در مسجد و جماعت عملى شود. ثانیاً، جوایز و هدایامتناسب با سنین مذکور باشد. البتّه، این کار، هزینه، لازم دارد و صرف هر گونه هزینهاى در این راه اجرو پاداش دارد، اجراى این طرح در نهایت موجب اشتیاق دایمى جوانان و نوجوانانبه نماز و مسجد مىشود.نمایش یکى از طرق مؤثر در جذب جوانان و نوجوانان به مسجد، تهیه و پخشفیلمها، سریالها و نمایشنامههاى جالب، پربار و جذاب است. مثلاً مىتوان یک سرى میان پردههاى کوتاه و جالب درباره مسجد و آدابو احکام آن از روى داستانهاى موجود تاریخى با داستانهاى ابداعى تهیه کردو در قبل از ساعات پخش فیلمهاى حساس و پربیننده تلویزیون پخش کرد،اگرچه هزینه بسیار داشته باشد. توضیح اینکه، سیماى جمهورى اسلامى على رغم بعضى برنامههاىمطلوب که درباره مسجد داشته است کماکان وظیفه دشوارى در این زمینه داردو سرمایهگذارى بیشترى باید اختصاص دهد. بسیار بجاست که در سیماى جمهورى اسلامى ایران یک واحدى مستقلبه نام «واحد سیماى مسجد» تأسیس شود و امکانات لازم، نیروى انسانى ماهر،ابزار مناسب و بودجه کامل در اختیارش گذاشته شود تا جز تهیه و پخش برنامههاىاختصاصى مسجد اشتغال دیگرى نداشته باشد. کار دیگرى که در این زمینه مىتوان انجام داد، تهیه و ساخت فیلمهاىسینمایى جالب و جذاب است که پیام اصلى آن مسجد و اهتمام به آن باشد و درسینما و تلویزیون به نمایش درآید، یا حتى از طریق ویدئو در مراکز علمى، دینىو اردو براى جوانان به نمایش گذاشته شود.اردو مناسب است در ایام تعطیلى مدارس به تشکیل اردوهاى مسجد توجهخاص مبذول شود تا ضمن فراهم آوردن وسایل و امکانات تفریحى براى نوجوانانو جوانان با روشهاى گوناگون انگیزه و علاقه به مسجد را در آنان بیشتر سازد. این کار، هم اثر تبلیغى بسیارى در کل جامعه دارد، و هم در بین حاضران دراردو تأثیرات شگرفى بر جاى خواهد گذاشت.مسابقات طرح و برگزارى مسابقات درباره مسجد بسیار مفید و پر تأثیر خواهد بود؛این گونه مسابقات مىتواند در سه بخش انجام پذیرد: الف) مسابقات سراسرى و عمومى: سؤالهایى درباره مسجد و آدابو احکام آن از کتابهاى شخصى طرح شود و از طریق روزنامههاى رسمى کشور دراختیار عموم قرار گیرد و جوایز ارزندهاى براى آن در نظر گرفته شود. ب) مسابقات اختصاصى دانش آموزش: همین برنامه با همکارى جدىآموزش و پرورش در وقت مناسبى که ایام امتحانات یا ایام تعطیلى مدارس نباشد،در مقطع راهنمایى و دبیرستان و حتى دبستان، انجام شود. ج) مسابقات اختصاصى نظامى: همین برنامهها در محیطهاى نظامىبا همکارى سازمانهاى عقیدتى ـ سیاسى نیروهاى نظامى و انتظامى براى سربازانوظیفه و در مقاطعى براى درجه داران انجام شود. فایده و اثر این کار آن است که: 1 ـ کتب مختلف و متعددى با موضوع مسجد در اختیار شمار زیادى قرارمىگیرد. 2 ـ فرهنگ کتابخوانى در جامعه رواج مىیابد. 3 ـ طبقات عظیمى از جوانها و نوجوانها و نیز زن و مرد کشور با مسائلمسجد آشنا مىشوند. توضیح اینکه، انتخاب زمان مناسب بسیار لازم و ضرورى است.نوار از آنجا که به دلایل گوناگونى امکان فراگیرى بسیارى از احکام و آداب مسجدو نماز جماعت براى عده زیادى از زنان و مردان، بویژه جوانان و نوجوانان از طریقمطالعه مقدور نیست، تهیه نوارهاى کاست و توزیع و فروش آن به صورت گستردهمىتواند در تعلیم احکام، آداب، شرایط، قرائت حمد و سوره، و هر مسئلهاىکه مربوط به مسجد و نماز است، تأثیر شگرفى در سوق جامعه به سوى مسجدداشته باشد.نمایشگاه تشکیل نمایشگاههاى گسترده شهرستانى و استانى و حتى روستایى یک باردر سال و ارائه کتب مربوط به مسجد، نوار کاست نماز و حتى نوارهاى ویدئویىنمازجماعت، در کنار نمایش و اهداى جایزه به برندگان مىتواند آثار بسیارى درگرایش به مسجد و نماز داشته باشد و مسئله نماز را در بین مردم، بویژه جوانانو نوجوانان احیا کند.رعایت ادب رفع تمامى آنچه درباره مسجد تنفرآور است، مانند صداى غیر متعارفبلندگوها در هنگام اذان و نماز، صداى زشت مؤذن و مکبّر، جمعآورى اعانات درمساجد، وجود مهرهاى کثیف و شکسته در مسجد و کثیف و متعفن بودن فرشهاو از طرفى توجه جدى داشتن به نظافت و نظم مساجد و نمازخانهها و ایجاد هرآنچه جاذبهدار است، مىتواند نقش عمدهاى در جذب همگان بویژه جوانانبه سوى مساجد و نماز داشته باشد. البته در این باره اقدامهاى مطلوبى انجام شده، ولى همت بیشترى لازماست، نواقص زیادى موجود است.کتب درسى در کتب درسى از مقطع ابتدایى تا پایان دانشگاهها، مطلوب و حتى لازماست که به سبک زیبا و گویا و جذاب و البته با رعایت اختصار، از آداب و اسرار نمازو مسجد بحثهایى گستردهتر از آنچه اینک صورت مىگیرد، گنجانیده شود،تا مسجد، حضورى دایمى در زندگى کودکان، نوجوانان و جوانان داشته باشد. در خاتمه، نظر عزیزان را به این نکته جلب مىکنم که در یک نظرخواهى ازعدهاى جوانان عزیز درباره نماز و جاذبه دار شدن مساجد، نکات جالبى به دستآوردیم که ذیلاً اهم آن دیدگاهها را متذکر مىشویم: سؤال این بود که: 1 ـ چگونه مىتوان نماز را در بین جوانان، داراى جاذبه کرد؟ 2 ـ چه کنیم تا مساجد ما داراى جاذبه باشد؟ خلاصه پاسخها به این شرح است؟ 1 ـ تبلیغات گسترده درباره نماز و توجیه فواید و ارجمندى آن. 2 ـ اقامه نماز در مراکز پر رفت و آمد اجتماعى. 3 ـ ایجاد انگیزه و اشتیاق در بین جوآنها به نماز به طرق مختلف. 4 ـ تقویت مسائل اعتقادى جوانها. 5 ـ جذاب کردن محیطهاى اقامه نماز. 6 ـ آشنا کردن خانوادهها با نماز و احکام آن، که محل رشد و نموو شکلگیرى جسم و روح جوانهاست. 7 ـ سالم سازى محیط و رفع زمینههاى گناه. 8 ـ ورود تکنولوژى جدید به مساجد از قبیل ویدئو و کامپیوتر. 9 ـ انتخاب مسئولان جوان و پرشور و نیز امام جماعت خوش ذوقو خوش خلق. 10 ـ مراعات بهداشت، نظافت و نظم در مساجد. 11 ـ ایجاد برنامههاى متنوع در کنار نمازجماعت در مساجد. 12 ـ ایجاد کلاسهاى روانشناسى براى ائمه جماعات به منظور فراگیرىطریقه بهتر برخورد با مردم و جوانان. 13 ـ تسریع در اقامه جماعات. 14 ـ مراعات سه اصل: ـ مکان (زیباسازى مساجد، و ساختن نمازخانههاى شیشهاى در پارکها کهجذاب است و هم تبلیغى براى نمازخوانى). ـ زمان (اقامه نمازها در اول وقت و با سرعت). ـ لباس (پوشیدن لباسهاى سفید و متحدالشکل به هنگام جماعت).