نمایش صفحات



          نماز از معدود عباداتى است که سفارش‏هاى بسیار مؤکدى از طرف شریعت
مقدسه در پى دارد و قرآن و حدیث بر اهمیت فوق‏العاده آن گواهى مى‏دهد.
          خداوند متعال صریحا به محافظت و مراقبت از آن توصیه کرده آن را
بازدارنده گناهان و انحرافات نامیده، خشوع و خضوع در آن را موجب فرح،
نجات و رستگارى دانسته، ضایع کردن نماز و سستى در آن را مورد نکوهش
شدید قرار داده، و ترک نماز و بى اعتنایى به آن را از عوامل دوزخى شدن انسان
شمرده است.
         در روایات اسلامى از نماز با تعبیرات بخصوصى یاد شده که درباره سایر
عبادات این گونه تعابیر دیده نمى‏شود، بعضى از آن تعبیرات عبارت اند از:
مایه رضایت خداوند، حصن و قلعه‏اى در برابر مکاید شیطان، موجب نزول
رحمت پروردگار، محبوب‏ترین اعمال نزد خداوند، روشنى چشم
رسول‏خداموجب‏تقرب به‏خداوند،بهترین‏عمل،ستون‏خیمه‏دین،
بازدارنده از گناه، اولین عمل مورد محاسبه در قیامت و کفاره گناهان.
         علاوه براین تعابیر، عناوین خاصى نیز در روایات دیده مى‏شود که هر یک
سرفصلى براى بحثى عمیق و گسترده است، همچون: اهتمام به نماز جماعت،
لزوم اداى کامل نماز، پرهیز از سبک شمردن نماز، پایبندى به خضوع
و خشوع در برابر نماز، نهى از ترک یا تضیع نماز، سفارش به اقامه نماز
در اول وقت و رعایت آداب نماز.
         در اهمیت نماز و مناجات با خداوند همین بس که حضرت ابراهیم علیه‏السلام
منادى بزرگ توحید در گیتى و بناکننده قبله‏اى براى موحدان عالى و کعبه‏اى براى
خداجویان جهان، فلسفه هجرت طاقت فرسا و سکونت دادن همسر و فرزند
خردسالش را در بیابان خشک و بى‏آب و گیاه و به دور از آبادانى مکه، تنها اقامه نماز
و همه گیر و جهان شمول شدن آن ذکر کرد و گفت:
     « رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ
الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلاَةَ ».
         و اما سخن در این است که نماز با این همه عظمت و اهمیتى که دارد،
چگونه باید همه گیر شود؟ در پاسخ به این سؤال مى‏توان نکاتى متعرض شد
که بعضى از مهم‏ترین آنها به این شرح است.

معرفى الگو
          با توجه به توصیه‏هاى مکرر شارع مقدس و عقلاى عالم درباره نقش اساسى
الگو و اسوه در زندگى بشر و کارآیى این اصل مهم، جایگاه ویژه در مسائل تربیتى
به صورت عام و در مسئله همه شمول کردن نماز به صورت خاص پیدا مى‏کند.
          قرآن مجید مى‏فرماید:
     « لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّه‏ِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللّه‏َ
وَالْیَوْمَ الاْخِرَ ...».
    «به تحقیق که رسول خدا براى شما الگو و اسوه نیکویى
است براى هر کسى که به خدا و آخرت ایمان دارد».
          و در آیه دیگر، حضرت ابراهیم  علیه‏السلام را مقتداى خداپرستان، حقجویان
و هدایت طلبان معرفى کرده است.
         در بسیارى دیگر از آیات، به طور ضمنى بر الگوپذیرى مسلمانان تأکید کرده
و از آن به عنوان یکى از راه‏هاى صحیح هدایت و رستگارى نام برده است؛
در روایات و احادیث نیز در این باره سخن‏هایى به میان آمده و مطالب متعددى
مورد تعرض قرار گرفته است.
          در حدیث جالب و هشدار دهنده‏اى از امام سجاد علیه‏السلام، آمده است:
«مبغوض‏ترین مردم نزد خداوند کسى است که به اعمال و رفتار امام، پیشوا، رهبر
و اسوه خود اقتداء نکند». که گویاى نقش پراثر و بااهمیت پیروى از الگوها
و اسوه‏ها در زندگى بشر است.
          ما نیز مى‏توانیم به عنوان بهترین راه جذب مردم، بویژه جوانان و نوجوانان
به سوى نماز، از بیان لطافت‏ها و ظرافت‏هاى نمازهاى پیغمبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله،
ائمه اطهار علیهم‏السلام و اصحاب و الاتبارشان و علماى بزرگوار بهره زیاد و مؤثرى
ببریم.
رعایت اختصار
          مختصر بودن نماز علاوه بر آنکه مطلوب است، مورد توصیه پیشوایان دینى
نیز قرار گرفته و در حدیثى آمده است که:
     «رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله کامل‏ترین نمازها را اقامه مى‏کردند،
در حالى که کوتاه‏ترین و مختصرترین نمازها همان نماز
رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله بود».
         امام صادق  علیه‏السلام فرمودند:
     «کوتاه به جاى آوردن نمازهاى واجب و مخصوصا نماز
جماعت و طولانى کردن نوافل و نمازهاى مستحبى، عبادت
و مورد توصیه است».

معرفى آثار مادى
          تبیین نعمت‏هاى پروردگار متعال فواید تربیتى بسیارى دارد که تردید ناپذیر
است، لذا خداى منّان در جاى جاى قرآن کریم، به مواهب و نعمت‏هایى که بر بشر
ارزانى داشته، اشاره فرموده است.
          گاه از نعمت روز، روشنایى و خورشید یاد مى‏کند، گاه نعمت آب گوارا
و مشروب را متذکر مى‏شود گاهى از محصولات زراعى به عنوان نعمتى الهى نام
مى‏برد، گاه نیز از مجموعه نعمت‏هاى الهى یاد مى‏کند.
         در نهایت در یک جمله رسا و گویا و پرمعنا از شمارش‏ناپذیر بودن
نعمت‏هاى الهى سخن گفته و مى‏فرماید: «ان تعدوا نعمة اللّه‏ لا تحصوها» و براى
آنکه تمامى مواهب و نعمت‏هاى ظاهر و باطن و مادى و معنوى را فقط از ذات بارى
بدانیم و دیگر عوامل را در دستیابى به آنها دخیل و سهیم ندانیم، مى‏فرماید:
     «و ما بکم من نعمة فمن اللّه‏».
    «هر نعمتى که براى شماست از طرف خداوند است».
          از سوى دیگر، علاوه بر آنکه خداوند متعال در قرآن مجید، یکى از عوامل
ازدیاد نعمت‏ها را شکرگذارى و سپاس از آنها دانسته، کفران و ناسپاسى نعمت‏ها
را موجب سلب یا کم اثر و بى برکت شدن آنها معرفى کرده است و مى‏فرماید:
     « لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ ».
         عقل و وجدان آدمى نیز بر لزوم سپاسگذارى از کسى که خبرى به آنان
رسانده یا نعمتى به او داده است، تأکید دارد.
          بنابراین، شکرگزارى از خداوند بخشنده نعمت‏ها، از اوجب واجبات براى
انسان، بویژه معتقدان به مکاتب آسمانى است و نماز عالى‏ترین، زیباترین
و رساترین سپاس‏ها از پروردگار متعال است.
تبیین لذائذ معنوى
          بى‏شک، فطرت آدمى پاک و خداجوى است و گرایش ناخود آگاهى
به معنویات و امور ماوراى طبیعى دارد و این غبار مادیات است که چون بر آن
مى‏نشیند آن را بظاهر از مسیر اصلى خود منحرف مى‏سازد؛ از این رو با زدودن آن
غبار مى‏توان انحراف ایجاد شده را نیز از بین برد و فطرت را به مسیر اصلى معنوى
خود بازگرداند.
          از سوى دیگر انسانى به سوى معنویات سوق داده شود و توجه به مظاهر
مادى ضعیف و کمرنگ گردد، قطعاً از جلوه‏هاى معنوى اعمال لذت بسیار مى‏برد
و کم‏کم به جایى مى‏رسد که تمام خوشى‏ها و لذت را در توجه به معنویات مى‏یابد
و جز آن را لذت واقعى نمى‏انگارد.
          از آنجا که سرچشمه تمامى معنویات وجود مقدس خداوند متعالى است،
چنین انسانى از مناجات، راز و نیاز، تقرب به ذات لایزال او لذت‏ها مى‏برد
و با حضرت حق انس فراوان مى‏گیرد.
          پس باید به هر وسیله ممکن سعى شود تا مؤمنان، بویژه جوانان جامعه ابتدا
به سوى معنویات سوق داده شوند و اشتیاق به معنویات در آنها زنده شود،
آنگاه با ذکر آثار و فواید معنوى نماز آنان را به سوى این عبادت بى‏نظیر معنوى
مشتاق و علاقه‏مند کرد.
          راه‏هاى سوق به معنویات عبارت است از بیان حقایق و بواطن عالم وجود،
تبیین فطرت پاک خدا جوى انسان، اشاره به لذت‏هاى معنوى و نتایج آن و ذکر
داستان‏هایى از عبادیات و معنویات سلف صالح و نیز ذکر و توضیح این مطلب
که تمام زندگى بشر در مادیات خلاصه نمى‏شود؛ زیرا اگر چنان بود و معنویات
جایگاهى در زندگى آدمى نداشت، نباید بین زندگى افراد بشر و سایر حیوانات
تفاوتى باشد، در حالى که چنین نیست و امتیاز انسان به معنویات و تعقل اوست.
          سرانجام، بیان آثار معنوى نماز مانند اینکه: نماز، موجب روشنى چشم
رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله بود. نماز، انسان را به خدا نزدیک مى‏کند؛ نماز، بهترین
عبادت است؛ نماز، ستون استوارى ایمان است؛ نماز، باعث دورى انسان از
فحشا و منکر و گناه و نافرمانى خداوند است؛ نماز، کفاره گناهان گذشته است
و خشوع در نماز، داراى آثار باارزش است.

تشویق
          تشویق و تحسین با جایگاه ویژه‏اى که در تعلیم و تربیت دارد، آثار بسیارى
برآن مترتب است که انکارناپذیر است و همواره به عنوان یکى از اصول مهم تربیتى
مورد توجه خاص و در تمامى ادیان، مذاهب و مکاتب مطرح بوده است.
          براى آنکه جوانان و نوجوانان به نماز علاقه‏مند شوند و به سوى آن گرایش
یابند باید از مسئله مهم تشویق غافل نباشیم و از این نردبان صعود، بهترین بهره‏ها
را بگیریم.
          البتّه این امر، اشکال مختلفى هم ممکن است دارا باشد که یک نمونه آن را
به عنوان مثال در این‏جا معترض مى‏شویم.
          مثلاً مى‏توان در مساجدى که نماز جماعت در آنها برپا مى‏شود، یک شب در
هفته بدون اطلاع قبلى و به وسیله امام جماعت یا یک تن از هیئت امنا یا مسئول
پایگاه بسیج، به هر یک از نوجوانان 10 الى 15 ساله حاضر جایزه‏اى تقدیم و اعلام
شود که این هدیه به لحاظ حضور شما در مسجد و جماعت تقدیم مى‏شود؛
در هفته بعد نیز در یک شب غیر معین چنین برنامه‏اى درخصوص جوان‏هاى 15
تا 20 ساله حاضر اجرا شود. در هفته سوم جوایزى به نوجوان‏ها و کودکان
(زیر 10 سال) داده شود؛ همین برنامه درباره خواهران حاضر در مسجد به وسیله
خانمى که از قبل معین مى‏شود، در طول سه هفته انجام مى‏شود، به این صورت که
یک هفته درباره پسران و یک هفته در خصوص دختران اجرا شود، و به این طریق،
6 هفته یعنى یک ماه و نیم سپرى مى‏شود و در این مدت باشور و حال خاصى که در
مسجد پدید مى‏آید، حضور در مسجد مورد توجه خاص جوانان و نوجوانان قرار
مى‏گیرد، پس از سپرى شدن این 6 دوره، مى‏توان دوباره از اول شروع کرد و 6 دوره
دیگر در همان مقاطع سنى را مورد نظر قرار داد.
          شایان توضیح است که اولا، در هر دوره مجدد باید به همه جوانان
و نوجوانان آن مقطع که در مسجد حاضرند، جایزه داد، حتى اگر مرتبه قبل هم هدیه
گرفته باشند، تا حضور مستمر در مسجد و جماعت عملى شود. ثانیاً، جوایز و هدایا
متناسب با سنین مذکور باشد.
          البتّه، این کار، هزینه، لازم دارد و صرف هر گونه هزینه‏اى در این راه اجر
و پاداش دارد، اجراى این طرح در نهایت موجب اشتیاق دایمى جوانان و نوجوانان
به نماز و مسجد مى‏شود.

نمایش
          یکى از طرق مؤثر در جذب جوانان و نوجوانان به مسجد، تهیه و پخش
فیلم‏ها، سریال‏ها و نمایش‏نامه‏هاى جالب، پربار و جذاب است.
          مثلاً مى‏توان یک سرى میان پرده‏هاى کوتاه و جالب درباره مسجد و آداب
و احکام آن از روى داستان‏هاى موجود تاریخى با داستان‏هاى ابداعى تهیه کرد
و در قبل از ساعات پخش فیلم‏هاى حساس و پربیننده تلویزیون پخش کرد،
اگرچه هزینه بسیار داشته باشد.
          توضیح اینکه، سیماى جمهورى اسلامى على رغم بعضى برنامه‏هاى
مطلوب که درباره مسجد داشته است کماکان وظیفه دشوارى در این زمینه دارد
و سرمایه‏گذارى بیشترى باید اختصاص دهد.
          بسیار بجاست که در سیماى جمهورى اسلامى ایران یک واحدى مستقل
به نام «واحد سیماى مسجد» تأسیس شود و امکانات لازم، نیروى انسانى ماهر،
ابزار مناسب و بودجه کامل در اختیارش گذاشته شود تا جز تهیه و پخش برنامه‏هاى
اختصاصى مسجد اشتغال دیگرى نداشته باشد.
          کار دیگرى که در این زمینه مى‏توان انجام داد، تهیه و ساخت فیلم‏هاى
سینمایى جالب و جذاب است که پیام اصلى آن مسجد و اهتمام به آن باشد و در
سینما و تلویزیون به نمایش درآید، یا حتى از طریق ویدئو در مراکز علمى، دینى
و اردو براى جوانان به نمایش گذاشته شود.

اردو
          مناسب است در ایام تعطیلى مدارس به تشکیل اردوهاى مسجد توجه
خاص مبذول شود تا ضمن فراهم آوردن وسایل و امکانات تفریحى براى نوجوانان
و جوانان با روش‏هاى گوناگون انگیزه و علاقه به مسجد را در آنان بیشتر سازد.
          این کار، هم اثر تبلیغى بسیارى در کل جامعه دارد، و هم در بین حاضران در
اردو تأثیرات شگرفى بر جاى خواهد گذاشت.

مسابقات
          طرح و برگزارى مسابقات درباره مسجد بسیار مفید و پر تأثیر خواهد بود؛
این گونه مسابقات مى‏تواند در سه بخش انجام پذیرد:
          الف) مسابقات سراسرى و عمومى: سؤال‏هایى درباره مسجد و آداب
و احکام آن از کتابهاى شخصى طرح شود و از طریق روزنامه‏هاى رسمى کشور در
اختیار عموم قرار گیرد و جوایز ارزنده‏اى براى آن در نظر گرفته شود.
          ب) مسابقات اختصاصى دانش آموزش: همین برنامه با همکارى جدى
آموزش و پرورش در وقت مناسبى که ایام امتحانات یا ایام تعطیلى مدارس نباشد،
در مقطع راهنمایى و دبیرستان و حتى دبستان، انجام شود.
          ج) مسابقات اختصاصى نظامى: همین برنامه‏ها در محیط‏هاى نظامى
با همکارى سازمان‏هاى عقیدتى ـ سیاسى نیروهاى نظامى و انتظامى براى سربازان
وظیفه و در مقاطعى براى درجه داران انجام شود.
          فایده و اثر این کار آن است که:
          1 ـ کتب مختلف و متعددى با موضوع مسجد در اختیار شمار زیادى قرار
مى‏گیرد.
          2 ـ فرهنگ کتابخوانى در جامعه رواج مى‏یابد.
          3 ـ طبقات عظیمى از جوان‏ها و نوجوان‏ها و نیز زن و مرد کشور با مسائل
مسجد آشنا مى‏شوند.
          توضیح اینکه، انتخاب زمان مناسب بسیار لازم و ضرورى است.


نوار
          از آنجا که به دلایل گوناگونى امکان فراگیرى بسیارى از احکام و آداب مسجد
و نماز جماعت براى عده زیادى از زنان و مردان، بویژه جوانان و نوجوانان از طریق
مطالعه مقدور نیست، تهیه نوارهاى کاست و توزیع و فروش آن به صورت گسترده
مى‏تواند در تعلیم احکام، آداب، شرایط، قرائت حمد و سوره، و هر مسئله‏اى
که مربوط به مسجد و نماز است، تأثیر شگرفى در سوق جامعه به سوى مسجد
داشته باشد.

نمایشگاه
          تشکیل نمایشگاه‏هاى گسترده شهرستانى و استانى و حتى روستایى یک بار
در سال و ارائه کتب مربوط به مسجد، نوار کاست نماز و حتى نوارهاى ویدئویى
نمازجماعت، در کنار نمایش و اهداى جایزه به برندگان مى‏تواند آثار بسیارى در
گرایش به مسجد و نماز داشته باشد و مسئله نماز را در بین مردم، بویژه جوانان
و نوجوانان احیا کند.

رعایت ادب
          رفع تمامى آنچه درباره مسجد تنفرآور است، مانند صداى غیر متعارف
بلندگوها در هنگام اذان و نماز، صداى زشت مؤذن و مکبّر، جمع‏آورى اعانات در
مساجد، وجود مهرهاى کثیف و شکسته در مسجد و کثیف و متعفن بودن فرش‏ها
و از طرفى توجه جدى داشتن به نظافت و نظم مساجد و نمازخانه‏ها و ایجاد هر
آنچه جاذبه‏دار است، مى‏تواند نقش عمده‏اى در جذب همگان بویژه جوانان
به سوى مساجد و نماز داشته باشد.
          البته در این باره اقدامهاى مطلوبى انجام شده، ولى همت بیشترى لازم
است، نواقص زیادى موجود است.
کتب درسى
          در کتب درسى از مقطع ابتدایى تا پایان دانشگاه‏ها، مطلوب و حتى لازم
است که به سبک زیبا و گویا و جذاب و البته با رعایت اختصار، از آداب و اسرار نماز
و مسجد بحث‏هایى گسترده‏تر از آنچه اینک صورت مى‏گیرد، گنجانیده شود،
تا مسجد، حضورى دایمى در زندگى کودکان، نوجوانان و جوانان داشته باشد.
          در خاتمه، نظر عزیزان را به این نکته جلب مى‏کنم که در یک نظرخواهى از
عده‏اى جوانان عزیز درباره نماز و جاذبه دار شدن مساجد، نکات جالبى به دست
آوردیم که ذیلاً اهم آن دیدگاه‏ها را متذکر مى‏شویم: سؤال این بود که:
          1 ـ چگونه مى‏توان نماز را در بین جوانان، داراى جاذبه کرد؟
          2 ـ چه کنیم تا مساجد ما داراى جاذبه باشد؟
          خلاصه پاسخ‏ها به این شرح است؟
          1 ـ تبلیغات گسترده درباره نماز و توجیه فواید و ارجمندى آن.
          2 ـ اقامه نماز در مراکز پر رفت و آمد اجتماعى.
          3 ـ ایجاد انگیزه و اشتیاق در بین جوآنها به نماز به طرق مختلف.
          4 ـ تقویت مسائل اعتقادى جوان‏ها.
          5 ـ جذاب کردن محیط‏هاى اقامه نماز.
          6 ـ آشنا کردن خانواده‏ها با نماز و احکام آن، که محل رشد و نمو
و شکل‏گیرى جسم و روح جوان‏هاست.
          7 ـ سالم سازى محیط و رفع زمینه‏هاى گناه.
          8 ـ ورود تکنولوژى جدید به مساجد از قبیل ویدئو و کامپیوتر.
          9 ـ انتخاب مسئولان جوان و پرشور و نیز امام جماعت خوش ذوق
و خوش خلق.
          10 ـ مراعات بهداشت، نظافت و نظم در مساجد.
          11 ـ ایجاد برنامه‏هاى متنوع در کنار نمازجماعت در مساجد.
          12 ـ ایجاد کلاس‏هاى روان‏شناسى براى ائمه جماعات به منظور فراگیرى
طریقه بهتر برخورد با مردم و جوانان.
          13 ـ تسریع در اقامه جماعات.
          14 ـ مراعات سه اصل:
          ـ مکان (زیباسازى مساجد، و ساختن نمازخانه‏هاى شیشه‏اى در پارک‏ها که
جذاب است و هم تبلیغى براى نمازخوانى).
          ـ زمان (اقامه نمازها در اول وقت و با سرعت).
          ـ لباس (پوشیدن لباس‏هاى سفید و متحدالشکل به هنگام جماعت).