کتابخانه دیجیتال - نمایش صفحات کتاب

نمایش صفحات

صفحه قبلی

صفحه بعدی

          انقلاب اسلامى ایران از مساجد شروع شد، مردم در مساجد ارزش‏ها را
شناختند و وظایف خود را آموختند و با حکومت طاغوتى به مبارزه برخاستند.
امام خمینى رضوان اللّه‏ تعالى علیه به این پایگاه عظیم اسلامى عنایات خاصى
داشت و در مقاطعى ضرورت حفظ و بهره‏گیرى هرچه بیشتر از این ستاد اسلام را
یادآور مى‏شد.
     «مساجد در انقلاب اسلامى ایران، مرکز انقلاب ومرکز
آشنایى مردم با اسلام و وظایف شرعى آنان در جهت
پاسدارى از ارزش‏هاى والاى اسلام بوده است».
         همان‏گونه که مسجد مرکز شروع انقلاب و هدایت آن بوده است، امروز براى
حفظ و تداوم انقلاب ما نیاز به حفظ مساجد داریم، هر چند از نظر امام خمینى قدس‏سره
انقلاب و پیروزى ما براى اداره مسجد است.
     «مسجد محلى است که از مسجد باید امور اداره شود.
این مساجد بود که این پیروزى را براى ما درست کرد.
این مراکز حساسى است که ملت باید به آن توجه داشته باشد.
این طور نباشد که خیال کنند حالا که دیگر ما پیروز شدیم،
دیگر مسجد مى‏خواهیم چه کار؟ پیروزى ما براى اداره مسجد
است».
         اگر این مساجد ما قوى و جنبه‏هاى تبلیغى و تعلیمى در آن پر رونق و این
پایگاه معنویت و اخلاق و انقلاب جاذبه داشته باشد، هیچ نیروئى نمى‏تواند
به ملت مسلمان ضربه بزند و چراغ حیات امت را خاموش کند.
     «اگر این مساجد و مرکز ستاد اسلام قوى باشد،
ترس از فانتوم‏ها نداشته باشید. ترس از آمریکا و شوروى
و این‏ها نداشته باشید. آن روز باید ترس داشته باشید که شما
پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مساجد».
         مساجد همان گونه که در شکل‏گیرى انقلاب اسلامى اولین نقش را داشته،
در حفظ و حراست از دستاوردهاى انقلاب اسلامى نیز نقش مهمى بر عهده دارد.
          مقام معظم رهبرى انقلاب با توجه به این مطلب است که مى‏فرمایند:
     «مساجد از جمله عواملى است که در پیروزى انقلاب
و تداوم آن نقش تعیین کننده داشته است».
         همچنین مى‏فرمایند:
     «این جانب همه مردم، بخصوص جوانان را، به پر کردن
مساجد و حضور در نمازهاى جمعه و جماعات توصیه
مى‏کنم».
         بنابراین نظام اسلامى و مردم مسلمان باید اهتمام خاصى به مساجد،
که مرکز آزادگى از قیود و بردگى غیر از خداست، داشته باشند.

1 ـ مدیریت

          با نگرشى اجمالى به تاریخ سرگذشت مساجد درمى‏یابیم که مساجد تنها
براى اداى فرایض دینى نبوده بلکه علاوه بر پایگاه تجمع طبقات گوناگون اجتماع
براى اداى وظایف شرعى و دینى، همواره مهم‏ترین پایگاهى به شمار مى‏رفته که
مردم و بخصوص جوانان و افراد ذى‏نفوذ، از این مکان مقدس استفاده مى‏کرده در
آنجا جمع مى‏شده‏اند تا درباره مسائلى سیاسى، اقتصادى، خدماتى و غیره به‏بحث
و مذاکره بپردازند؛ از این رو پیوسته از این مکان مقدس به صورتى مردمى به‏منظور
سیاست‏گذارى‏هاى محلى استفاده مى‏شده است. از جمله در طول تاریخ،
مساجد محل تصمیم‏گیرى و شروع حرکت‏هاى اسلامى و نهضت‏ها بوده و برعکس
روزى که ارتباط با دین و مساجد ضعیف و یا قطع شده، ضعف و ناتوانى و شکست
و ناکامى نتیجه حرکت و قیامى بوده است. براى نمونه مى‏توان از انقلاب شکوهمند
اسلامى یاد کرد که چگونه مساجد نقش سازنده و مؤثر خود را در تقویت ایمان
به هدف و همچنین گردآورى طبقات گوناگون مردم، بخصوص جوانان هر دیار ایفا
کردند؛ از طرفى نقش بسیار مؤثر و کارساز مساجد در دفاع مقدس، مهم‏ترین
پایگاه‏هاى مردمى و ارتباط با مسئولان جنگ و دفاع مقدس، انکارناپذیر است.
          بر کسى پوشیده نیست که مساجد مراکزى مهم براى تعلیم و تربیت
و روشن‏گرى افکار و ازهان عمومى مردم، تبیین مسائل سیاسى روز و دادن آگاهى
به هنگام حضور در این مکان، ضمن حفظ وحدت و انسجام آحاد مردم، به شمار
مى‏روند، لذا از آخرین اخبار خاص عام مطلع مى‏شوند و نهایتا مردم همیشه
با شناخت از مسائل در صحنه‏هاى گوناگون حضور پیدا مى‏کنند و نتیجه این
مى‏شود که امروز مساجد بعد از اتکا به قدرت لایزال الهى، حمایت‏هاى مردمى،
از جمله تکیه‏گاه‏هاى اصلى نظام مقدس جمهورى اسلامى و محل تمرکز قدرت
مردمى به شمار مى‏روند. در جمعبندى این مقدمه باید گفت که مسجد، هم مدرسه
است، هم دانشگاه، هم مرکز تفکر و تدبر و هم مرکز تصفیه روح، هم مرکز خلوص
و مرکز اتصال بنده با خداست، جایى است که انسان خود را به منبغ لایزال فیض
و قدرت وصل مى‏کند.
          و اما شک نیست که مساجد باید داراى مدیریتى قوى و توانمند باشند،
یعنى ائمه جماعات باید خود اوّلین برنامه‏ریز باشند تا بتوانند مساجد را هم
به منظور تقویت بنیه دینى و مذهبى و هم به منظور بهره‏بردارى مسائل سیاسى،
اجتماعى و ارتقاى میزان آگاهى آحاد مردم مهیا سازند، بنا به تعریف علمى
مدیریت: «مدیریت، علم و هنر هماهنگى، برنامه ریزى سازماندهى، کنترل
و نظارت، ابزار، افراد و منابع، به منظور نیل به هدف است».
          لذا به منظور رسیدن به اهداف مذکور نیاز به پیش‏بینى، برنامه‏ریزى
سازماندهى امکانات و نیروها و نهایتا، کنترل و نظارت بر اجراى برنامه‏ریزى‏هاست.
قدر مسلم همه این‏ها اداره کننده‏اى مى‏طلبد که با در نظر گرفن شرایط مکانى
و زمانى مساجد، اعمال مدیریت اصولى و اساسى کند، یعنى امکانات موجود
مسجد را به خوبى و به دقت شناسایى و موقع مکانى مسجد را کاملاً تجزیه
و تحلیل نماید و با در نظر گرفتن ابعاد گوناگون آن، شناخت دقیقى از آن داشته باشد
و گروه‏هاى سنى متفاوت را که با مسجد سر و کار دارند، شناسایى کند، گرایش
جوانان و میان سالانى که با مسجد سر و کار دارند شناخته شوند، آنگاه با مد نظر
قرار دادن کلیه مواردى که اشاره شد، برنامه‏هاى فرهنگى، تبلیغى، علمى، هنرى
و غیره خویش را پى ریزى و در حین اجرا، نقاط ضعف و قوت را بررسى کند،
لکن‏براى‏فراهم‏کردن چنین‏زمینه‏اى‏توجه‏به‏مسائل‏دیگرى‏به‏شرح زیر ضرورى است:
الف: مدیر و عوامل مؤثر در جاذبه مدیریتى
1 ـ موضوعات عام
          متأسفانه قبل از پیروزى انقلاب اسلامى شکوهمند اسلامى با اشاعه
فرهنگ‏هاى بیگانه و کم‏توجهى به تفکرات سیاسى، اجتماعى، فرهنگى دین
مقدس اسلام و مشغول کردن جوانان به برنامه‏هاى گوناگون تفریحى و اشباع بازار
و محله‏ها حتى کوچه‏ها از وسایل و مراکز سرگرم کننده (که بسیارى از آنان هم با
شئون و شعایر مذهبى و اسلامى، سنخیتى نداشت)، مساجد رفته‏رفته به صورت
مرکزى که صرفا به منظور برپایى نماز و مراسم ختم و خواندن روضه‏هاى سنتى،
کارآیى پیدا کرده و اگر در گوشه و کنار، فراتر از این موارد استفاده مى‏شد،
عوامل رژیم، حرکت و برنامه پیش‏بینى شده را در نطفه خفه مى‏کردند، ولى به‏فضل
و عنایت خداوند منان و رهبرى پیامبرگونه امام راحل قدس‏سره و شروع انقلاب اسلامى
به یک‏باره در همان روزهاى اولیه شروع نهضت، جرقه روشنى بخش در اذهان
عمومى پیدا شد و توجهات به سوى مساجد جلب شد و قدرت جذابیت و ربایش
ایمان و اعتقاد، آحاد گوناگون مردم را به سوى مساجد کشاند و خود به خود،
مسجد به پایگاه‏هایى تبدیل شدند که محل تجمع وحدت و تصمیم‏گیرى بودند
و دوباره حال و هواى زمان نبى‏اکرم اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و زمان حکومت حضرت على علیه‏السلام را
که مساجد محل تصمیم‏گیرى جمع مسلمانان بود، به خود گرفت به طورى که
به لطف و عنایت پروردگار امروز جمعیت مراجعه کننده به مساجد،
با جمعیت‏هایى که در گذشته مراجعه مى‏کردند، هم از نظر کیفى و هم از نظر کمّى
شایان قیاس نیست و این موضوع امروزه به شایستگى مورد عنایت و توجه
مسئولان مربوط، قرار گرفته است و همگى متفق‏القولند که باید به این فعالیت‏هایى
که در مسجد صورت مى‏گیرد جهت داد و مسجد را فعال‏تر کرد.
          بنابراین در فعالیت‏هاى عمومى مسجد، بیان نقش مسجد در ترویج معارف
اصیل اسلامى، از عوامل مؤثر است و تبیین این مسئله که مسجد چگونه مکانى
است؟ قداست و عظمت این مکان چقدر و تا کجاست؟ اقوال پیامبران
و ائمه اطهار علیهم‏السلام در خصوص مسجد تا چه حد است؟ مسجد چگونه مى‏تواند
انسان را به سیر الى اللّه‏ سوق دهد، چگونه مى‏تواند انسان را از پلیدى‏ها
و نامردمى‏ها و جهالت نجات بخشد و سرانجام فضاى معنوى و ملکوتى مسجد
چگونه مى‏تواند روح انسان را صیقل دهد و زنگار هر آنچه در شأن مخلوق شایسته
خدا نیست، بزداید، امروزه مطرح است.
          از عوامل مؤثر دخیل در فعالیتهاى عمومى، بیان نقش مسجد در تبیین
موضوعات اجتماعى و فرهنگى است، امروزه اگر چه به ظاهر جبهه‏اى نظامى در
سرحدات کشور اسلامى ما به چشم نمى‏خورد تا نیاز به حضور نظامى داشته باشد،
لکن دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامى که از وجود تفکر سیاسى اجتماعى
و معنوى انقلاب اسلامى بسیار وحشت دارند ناکام از توطئه نظامى، جبهه دیگرى
را بر ضد نظام و انقلاب اسلامى گشوده‏اند، که آن جبهه، فرهنگى است.
آنان مى‏خواهند با فراهم آوردن وسایل لهو و لعب و سرگرمى‏هاى آنچنانى،
لباس‏هاى نامناسب و غیره، جوانان، را از راه اصلى و از مسیرى که در پیش گرفته‏اند،
منحرف سازند و با سست کردن ایمان و اعتقاد آنان، بین ایشان و انقلاب جدایى
بیندازند و فاصله ایجاد کنند که مؤثرترین و کارسازترین راه مقابله با این توطئه،
مسلح کردن جوانان ما به مسائل اعتقادى و آگاه کردن آنان به مسائل سیاسى،
اجتماعى و فرهنگى است اجراى این کار در محیط مسجد گیراتر از هر محیط دیگر
و تأثیرگذارى آن بیشتر است و از طرفى بین جوانان و نوجوانان و طبقات گوناگون
مردم رغبت بیشترى براى حضور در مساجد که فکر مى‏کنند، مرکز اطلاعات‏گیرى
است، پیدا مى‏شود و لذا حضور افراد بیشتر مى‏شود.
          عوامل دیگرى در فعالیت‏هاى عمومى که مدیر مسجد مى‏تواند به آن
جذابیت ببخشد، بیان، تفسیر، و تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادى، بهداشتى و کلاً
مسائل روز است، هر شخصى در هر گروه سنى، لحظه‏اى که به مسجد قدم
مى‏گذارد، درمى‏یابد که در مسجد بعد از اداى فریضه دینى و راز و نیاز و درد دل
با خالق که سرلوحه امور است، به منظور بالا بردن و ارتقاى سطح طبقات گوناگون
مردم مسائل روز، اعم از اقتصادى، بهداشتى، اجتماعى و فرهنگى، مردم از اوضاع
و احوال کلى کشور، منطقه و حتى مسائل بین‏المللى آگاهى پیدا مى‏کنند، جایگاه
خود و کشور خود را بیشتر مى‏شناسند، در جریان فعالیت‏هاى کارگزاران نظام
و خدمت‏گزاران به مردم قرار مى‏گیرند، در هر مقطعى به وظیفه خود در قبال مسائل
انقلاب و نظام بیشتر آشنا مى‏شوند، روح تعاون و همکارى و از همه مهم‏تر وحدت
و انسجام در همه امور بیشتر مى‏شود، که هر یک در جذابیت ادره مسجد مؤثر است
و بیشتر شور و شوق و هیجان را در بین جوانان و نوجوانان برمى‏انگیزد.
          نکته مهم در فعالیت‏هاى عمومى اینکه، اجراى برنامه‏هایى که ذکر شد
به‏گونه‏اى پیش‏بینى و طراحى مى‏شوند که مخل آسایش و آرامش و اوقات فراغت
همسایگان مسجد نشوند، زیرا متأسفانه در بسیار موارد، مشاهده شده که بى‏توجهى
به این مسائل، به همان میزان که در خدمت کردن افراد نقش دارند، در دفع افراد نیز
مؤثرند و دست کم اینکه اگر زمینه رغبت و شوقى در وجود بعضى‏ها هست
بى‏توجهى به این مهم مانع از شکوفایى این شور و شوق مى‏شود، اهمّیت و برد این
مسأله تا آنجاست که متأسفانه در بسیارى از شهرها منازل و یا اماکنى که نزدیک
مسجد، یا در جوار مسجد قرار گرفته‏اند، در مقایسه با اماکن مشابهى که مسجد در
کنار آنها نیست، ارزش ریالى پایین‏تر و مشترى کمترى دارند، در صورتى که با توجه
به فضاى ملکوتى و قداست و عظمت مسجد، قضیه دقیقاً باید برعکس باشد،
یعنى همجوارى با مسجد باید به صورت افتخارى عظیم در بین مردم محسوب
شود و اماکن مسکونى و تجارى هر چه به مسجد نزدیک‏تر باشد؛ ارزش مادى آن
افزون‏تر باشد. بدیهى است اشاعه این حرکت کارى فرهنگى حساب شده و توأم
با عمل، لازم دارد که اگر نگوییم در سطح همه عوامل مؤثر در بالا بردن جذابیت
برنامه‏هاى مدیر «مسجد» است، تأثیر آن کمتر از سایر مسائل هم نیست.
2 ـ موضوعات خاص
          در خصوص فعالیت عمومى مدیر مسجد که همان امام جماعت است،
مختصرا توضیحاتى داده شد، لکن در تبیین این فعالیت، موضوعات خاص دیگرى
هستند که اداره مسجد را به وسیله امام جماعت آسان‏تر و موفق‏تر مى‏کند که در زیر
به پاره‏اى از این موضوعات اشاره مى‏شود:
          احترام به شخصیت جوانان در جذب جمعیت جوان و نوجوان به مسجد،
بسیار مؤثر است، وقتى جوان و یا نوجوانى احساس کند که حضورش در مسجد
موجب ارتقاى شخصیتى وى است و توسط امام جماعت و اهل مسجد مورد
احترام واقع مى‏شود، خود به خود حضور در مسجد و روى آوردن به مسجد و مراکز
دینى و تبلیغى را ارزش مى‏داند و سعى مى‏کند روز به روز بر این حضور و فعالیت
بیفزاید و بیشتر با روحانى و مؤمنان مأنوس شود، که در نهایت از میزان
آسیب‏پذیرى این جوان و تبلیغات سوءفرهنگى دشمنان انقلاب، کاسته خواهد
شد.
          تشویق جوانان و نوجوانان به شرکت در نمازهاى جمعه و جماعت از
عواملى است که در کامیابى برنامه‏هاى مدیریتى مسجد مؤثر است، بعد از اینکه
به جوان و نوجوانى که در روزها و ساعات اولیه ورود به مسجد احترام و اکرام قایل
شدیم و جوان احساس کرد که در پرتو حضور در مسجد و فضاى ملکوتى آن
شخصیتش از گذشته شکوفاتر و بیش از گذشته مورد احترام واقع مى‏شود، نهایتا
با مسجد انس مى‏گیرد و ارتباط برقرار مى‏سازد، آنگاه مى‏توان با برشمردن
مزیت‏هاى نمازهاى جماعات و ارتقاى روحیات معنوى ناشى از آن، جوان
و نوجوان را به شرکت در نمازهاى جمعه و جماعات توصیه کرد. مسلما در چنین
اوضاعى یقینا این جوان با شناختى که در خود احساس مى‏کند، با شور و شوق
و رغبت درونى در صف نمازهاى جماعات جاى مى‏گیرد.
          همچنین در طول سال شمار زیادى از جوانان و نوجوانان در مراکز آموزشى،
هنرى، فرهنگى، ورزشى و غیره شرکت داده شوند و در مسابقات گوناگون حضور
یابند و در هر محله به افراد ممتاز جوایزى اهدا شود. چنانچه مدیریت مسجد هر
منطقه با مجتمع‏هاى آموزشى، فرهنگى، ورزشى و غیره در محله خود، یا آموزش
و پرورش منطقه از قبل هماهنگ کند، در پایان هر مسابقه فرهنگى، علمى، آموزشى
و غیره جایزه فرد برتر و ممتاز ضمن مراسمى در مسجد محله به او اهدا شود،
پر واضح است که در طول سال عدّه زیادى از این طریق به مسجد مراجعه مى‏کنند
و چه بسا جوان و نوجوانى در همان لحظه ورود به مسجد، دلش بیشتر متوجه خدا
شود و با مسجد مأنوس‏تر گردد و اگر تا قبل از آن لغزشى داشته، یا کمتر به امور دینى
پرداخته است، با ورود به مسجد و تأثیرپذیرى از فضاى معنوى آن، منقلب شود
و به اصلاح رفتارى خود بپردازد. حتى اهداى پایان‏نامه‏هاى تحصیلى و یا دوره‏هاى
فنى و آموزشى و اهداى درجات مى‏تواند از طریق مسجد محل صورت گیرد،
با اجراى این برنامه، ضمن اینکه جوان و نوجوان و نیروى میانسال جامعه ما بیشتر
با مسجد ارتباط برقرار مى‏کنند و این حرکت نقطه عطف ارتباط مى‏شود، از طرفى
به دلیل ابهت، عظمت و قداست مسجد، چنین حرکاتى بیشتر براى افراد جلوه پیدا
مى‏کند و از سویى ارزش آن هدیه و پایان‏نامه و یا گواهى آموزشى که به جوان
و یا نوجوان اهدا مى‏شود، نزد گیرنده افزون خواهد شد.
          اجراى خطبه عقد در مسجد نیز موردى است که مى‏تواند در جذابیت بیشتر
مؤثر باشد، مدیریت مسجد با اهل محل از قبل ارتباط‏هایى داشته باشد تا مراسم
عقد، بخصوص خطبه عقد، در مسجد محله خوانده شود.
          با توجه به اعتقاد و تدین طبقات گوناگون مردم، اجراى این امور به خوبى
امکانپذیر، است زیرا مردم قرائت خطبه عقد در مسجد براى شروع زندگى جدید را
تبرک مى‏دانند و یقیناً استقبال مى‏کنند، همچنین با این کار ضمن ارج نهادن
به مسجد و سنّت رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله، موضوع و مکان در قالب خاطره‏اى خوش
و فراموش نشدنى همیشه در ذهن زوجین باقى خواهد ماند و هر لحظه که خاطرات
عقد و عروسى و ازدواج در اذهان تداعى کند، فضاى مسجد، معنویت و عظمت
مسجد نیز بلافاصله در ذهن خطور خواهد کرد و در تربیت نسل جوان بسیار
ثمربخش خواهد بود.
          در مساجد، مراسم جشن‏ها و اعیاد برگزار شود همچنانى که در اعیاد
و جشنها بین خانواده‏ها رفت و آمد و دید و بازدید صورت مى‏گیرد، امام جماعت
مسجد در قالب مدیر و اداره‏کننده مسجد، قبلاً در این زمینه با افراد مورد نظر
هماهنگ و با کار فرهنگى و تبلیغى مسجد را براى دید و بازدید مؤمنان با یکدیگر،
اعم از زن و مرد مهیا سازد و در آنجا ساعاتى را مسلمانان در کنار هم بگذرانند
و جشن‏ها و اعیاد را به یکدیگر تبریک بگویند که در سایه این برنامه، وحدت،
یکپارچگى و اخوت بین طبقات گوناگون مردم، به وجود مى‏آید، از کینه‏ها،
کدورت‏ها، نفاق و غیره که باعث جدایى و ایجاد فاصله بین مسلمان مى‏شود،
جلوگیرى به عمل مى‏آید و اگر خلائى هست با این کار پر مى‏شود.
          از موارد دیگرى که بسیار مى‏تواند در جذب افراد به مسجد و کامیابى
برنامه‏هاى مدیر مسجد، مؤثر باشد، ارتباط منظم و مستمر با نمازگزاران و سرکشى
به منازل نمازگزاران است، در واقع همان برخوردى که در صدر اسلام از طرف
رسول گرامى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و حضرت على علیه‏السلام صورت مى‏گرفت که وقتى احدى از نمازگزاران
یک یا دو جلسه نماز غیبت داشت، بلافاصله آن بزرگواران احوال او را جویا
مى‏شدند و اگر مطلع مى‏شدند که شخص مورد نظر گرفتارى دارد یا در بستر بیمارى
افتاده است، بلافاصله به عیادت وى مى‏رفتند و در صورتى که دچار گرفتارى بود،
سعى مى‏کردند با مشارکت سایر مؤمنان، به رفع گرفتارى او اقدام کنند، یا اگر بیمار
بود، دعا مى‏فرمودند که خداوند شفا عنایت کند، در هر حال پر واضح است که
چنین برخوردى از نظر روانى روحیه مخاطب را قوت مى‏بخشد، نمازگزار احساس
مى‏کند که مأنوس شدن با مسجد و ارتباط با مسجد علاوه بر اجر معنوى و برقرارى
ارتباط با خالق، نزد مخلوق و بندگان خدا هم عزّت دارد، احساس مى‏کند که عزتش
در پرتو برکت ارتباط با مسجد است و پیوند او با مسجد محکمتر مى‏شود و از طرفى
خود این فرد هم مبلّغى خواهد شد و دیگران هم با دیدن چنین برخوردهایى، یقیناً
شیفته مسجد و ارتباط با روحانى و مؤمنان و مخصوصاً ارتباط با پروردگار عالم
مى‏شوند. ضمناً شرکت در مراسم شادى و عزاى نمازگزاران نیز تأثیر مشابه دارد
و بر جذابیت بیشتر مسجد مى‏افزاید.

ب: برنامه‏هاى مدیر
          1 ـ مراعات اوقات نمازگزاران: سعى شود برنامه‏هاى اضافى، مثل
سخنرانى‏ها یا دعاهاى طولانى بعد از اتمام نماز باشد، تا اگر کسى فرصت مناسبى
به منظور بهره‏مندى از برنامه‏ها نداشت، بتواند نمازها را به جماعت بجا بیاورد و به
برنامه‏هاى خود برسد، زیرا بى‏توجهى به مسائل گاهى باعث کم شدن جمعیت
نمازگزاران مى‏شود و از کیفیت سایر برنامه‏هاى مسجد نیز مى‏کاهد و دقیقا عکس
موضوع نیز صادق است، به هر حال، توجه به این مسائل و اجراى برنامه‏هاى
مسجد با حساب و کتاب و براساس سیستم منظم باشد، به طورى که وقت
نمازگزاران گرفته نشود و نمازهاى جماعات در اوّل وقت شرعى بدون فوت وقت،
ادا گردد، یقیناً این امر به جذابیت برنامه مسجد مى‏افزاید و نمازگزاران بیشتر
به حضور در مسجد رغبت مى‏کنند و نگرانى این را ندارند که شرکت در
نمازجماعت آن مسجد ممکن است وقت آنان را بگیرد و مانع رسیدگى به کارهاى
روزمره شود.
          2 ـ از انجام دادن و اجراى برنامه‏هاى اضافى در مسجد خوددارى شود: یعنى
علاوه بر برپایى نماز جماعت، اجراى برنامه‏هایى مثل سخنرانى و یا قرائت
دعاهاى طولانى که از قبل اعلام و برنامه‏ریزى شده است، از برنامه‏هاى اضافى
دیگر که گاهى بدون پیش‏بینى در بعضى مساجد اجرا مى‏شود، خوددارى شود تا
نمازگزاران بتوانند در برنامه‏هاى اعلام شده و فرصتهاى زمانى پیش‏بینى شده از
برنامه‏هاى مسجد بهره بگیرند، چه بسا در بسیارى موارد، مساجد برنامه‏هاى
ویژه‏اى اعلام مى‏کنند و جمعیت زیادى هم به منظور بهره‏بردارى از برنامه اعلام
شده در مسجد حضور پیدا مى‏کنند، لکن پس از شروع برنامه‏ها طرح مسائل
حاشیه‏اى و جانبى باعث مى‏شود که پس از گذشت یک ساعت از شروع مجلس،
خستگى بر اهل مجلس چیره مى‏شود و شرکت کنندگان یکى پس از دیگرى سعى
در خروج از مسجد دارند؛ در صورتى که برنامه‏هاى اصلى مسجد شروع نشده
است، از طرفى در چنین وضعى حالت بى‏نظمى بر مسجد و مجلس مربوطه حاکم
مى‏شود که از کیفیت برنامه‏ها مى‏کاهد و نهایتاً اهدافى که برگزارى مراسم در پى آن
بود، حاصل نمى‏شود.
          3 ـ اقامه نمازجماعت در سه وقت اول وقت شرعى در مسجد برگزار شود:
گاهى در بعضى مسجدها که نمازجماعت ندارند، یا نمازجماعت آنان مرتب،
منظم و مستمر نیست، در فکر نمازگزارانى که یک یا دو بار به مسجد مراجعه
مى‏کنند و با این وضع روبرو مى‏شوند، این طور تداعى مى‏شود که نمازجماعت در
مسجد برگزار نمى‏شود، و لذا سعى مى‏کنند به مسجد دیگرى مراجعه کنند که این
موضوع موجب کم جمعیت بودن نمازها در مسجد مى‏شود و آن نشاط و پویایى که
باید در مساجد باشد، کمرنگ مى‏شود، در بعضى مساجد، بخصوص صبح‏ها
نه تنها نمازجماعت برگزار نمى‏شود، بلکه در مسجد هم به روى نمازگزاران بسته
است که این وضع آثار منفى زیادى در بر دارد و باعث مى‏شود که مسجد رونقى
نداشته باشد.
          4 ـ پذیرایى مناسب در مسجد: پذیرایى در تثبیت جمعیت شرکت کننده
و رفع خستگى بسیار مؤثر است، متأسفانه این مورد جز در بعضى مواقع استثنایى،
در برنامه‏هاى مسجد مورد توجّه نیست و در بسیارى موارد به مناسبت‏هاى
گوناگون، جلسات سخنرانى و یا دعاهاى طولانى بدون هیچ تنوعى از 2 الى 3
ساعت به طول مى‏انجامد، یا بعضاً چند استکان چاى، آنهم با کیفیت‏هاى آن‏چنانى
بسنده مى‏کنند، لکن ضرورت دارد مدیر مسجد با هماهنگى با هیأت امنا،
در هر مراسمى متناسب با موضوع مجلس در فرصت مناسبى، از شرکت‏کنندگان
پذیرایى شود. در این صورت جمعیت احساس خستگى نمى‏کند و مجلس هم
متنوع مى‏شود و شرکت کننده، حوصله بیشترى به منظور استفاده برنامه‏هاى
پیش‏بینى شده پیدا مى‏کند.
          5 ـ به منظور جذابیت بیشتر برنامه‏هاى مسجد: بویژه مراسمى که سخنرانى
جزو برنامه اصلى مسجد است، ضرورى به نظر مى‏رسد که مدیر مسجد ترتیبى
اتخاذ کند تا در مورد موضوعات خاص از افراد باصلاحیت نامى و متخصص در
قالب سخنران دعوت شود که جلسه بهره بیشترى داشته باشد و مستمعین این باور
را داشته باشند که مراسم منعقد شده صرفاً براى رفع تکلیف نیست، بلکه مراسمى
هدف دارد و عمده آن ارتقاى سطح علمى، فرهنگى، سیاسى، اجتماعى و غیره
شرکت کنندگان است و لذا در صورت ادامه این برنامه‏ها و استفاده از وجود چنین
اشخاصى یقیناً در هر مراسم در مقایسه با مراسم قبل، نه تنها جمعیت افت
نمى‏کند، بلکه در هر مرحله جمعیت بیشتر در مراسم حضور مى‏یابند و از طرفى
بهره دهى مجلس هم بالا مى‏رود.
          6 ـ بیان و طرح خاطرات خوب علمى، هنرى و غیره: که توفیق و ناکامى را
دربردارد و در قالب برنامه‏هاى پیش‏بینى شده مسجد به وسیله جوانان و نوجوانان
بر جذابیت و بالا بردن کیفیت برنامه‏هاى مسجد مى‏افزاید، ضمن اینکه دادن
فرصت بحث و طرح مسائل به جوانان و نوجوانان تأثیرى مثبت در خود مجرى
جوان دارد، دیگران نیز سعى مى‏کنند با کار و تلاش بیشتر در مجالس مسجد حضور
فعال‏ترى داشته باشند و بهتر خود را معرفى کنند و به دیگران بشناسانند، از طرفى با
این برنامه‏ها استعدادها سنجیده مى‏شود و روحیات و برخورد افراد تا حدودى
مشخص مى‏گردد و در مواقع لزوم، بخصوص در هنگام گزینش‏ها درباه افراد،
قضاوت ساده‏تر و راحت‏تر صورت مى‏گیرد.
ج: ضرورت شوراى سیاستگذارى
          با توجه به اوصافى که از شیوه برگزارى و اجراى برنامه‏هاى مساجد به میان
آمد و با عنایت به اینکه امام جماعت هر مسجد در قالب شخص روحانى جایگاه
ویژه‏اى دارد و مردم نیز براى این عزیزان احترام ویژه‏اى قایلند، بخصوص در وضع
کنونى که هر فردى از جامعه اسلامى درباره مسائل سیاسى، اجتماعى، اقتصادى،
و غیره کشور و منطقه تفکراتى دارد که ناشى از رشد آگاهى و بینش افراد در پرتو
برکت انقلاب اسلامى است، به منظور ایجاد وحدت، انسجام و پرهیز از هر گونه
تنش و جدایى و ایجاد فاصله بین افراد و تعارض آرا و موضع‏گیرى‏ها و سوق جامعه
اسلامى در جهت اهداف برنامه‏ها و سیاست‏گذارى‏هاى نظام مقدس جمهورى
اسلامى و توصیه‏هاى مقام ولایت لازم است در هر شهرستانى شوراى
سیاست‏گذارى ائمه جماعات مساجد تشکیل شود و مسائل گوناگون منطقه را
تجزیه و تحلیل کند و در خصوص مسائل متفاوت، تصمیم واحدى اتخاذ کند.
در برابر موضوعات خاص و عام همگن و هماهنگ عمل نمایند.
          از طرفى وجود شوراى سیاست‏گذارى ائمه جماعات مى‏تواند بعد نظارتى
بر عملکرد ائمه محترم جماعات داشته باشد و در صورتى که در پاره‏اى از مسائل
دربر برخوردها و موضع گیریها یا اداره مساجد، نقاط ضعفى مطرح بود، شورا بتواند
تا قبل از تبدیل نقطه ضعف به مشکلات حادتر، جلوى آن را بگیرد و نواقص
و نارسائى‏ها را اصلاح کند.

د: ضرورت‏تأمین‏آگاهى‏هاى سیاسى،اجتماعى،فرهنگى‏ائمه محترم‏جماعات
          با عنایت به تحولى که بعد از پیروزى انقلاب اسلامى در مساجد پیدا شده
و انتظارى که مردم از امام جماعت هر مسجد دارند، توقعى که از برنامه‏هاى مسجد
در اذهان عموم مردم موجود است، لازم است به منظور برپا کردن برنامه‏هاى
مسجد و پویایى آن اقدام کرد.
          ابتدا و قبل از هر چیز امام جماعت مسجد، مجهز به اطلاعات عمومى،
حداقل در حد مراجعه نمازگزاران باشد و از سیاست‏هاى دولت، موضع‏گیرى‏هاى
نظام، دیدگاه‏هاى مقام معظم رهبرى و شخصیت‏هاى برجسته روحانى کشور
و منطقه، برنامه‏ریزى‏هاى اقتصادى و غیره اطلاعات اجمالى داشته باشد تا بتواند
هم در تحلیها مورد استفاده قرار دهد و هم در موضع‏گیرى‏ها و اظهارنظرها صائب
باشد. این کار با تهیه بولتن‏هاى سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و غیره امکان‏پذیر
است و مى‏توان از این طریق از ائمه محترم جماعات در مساجد پشتیبانى فکرى
و عقیدتى و اطلاعاتى کرد، هر چه امام جماعت یک مسجد اطلاعات بیشترى
و به مسائل روز آگاهى بیشترى داشته باشد، از طرفى اظهارنظر و موضع‏گیرى وى در
بین طبقات گوناگون اجتماع خریدار بیشترى دارد.
          مردم احساس مى‏کنند که گفته و توصیه و حرکت و مواضع او با بینش
و آگاهى است و لذا جماعت، تأثیرپذیرى بیشترى از وى دارند.

هـ ـ ضرورت ارزشیابى
          ارزشیابى در کار و عملکرد مساجد کار بس دشوار و سنگینى است و اجر
و پاداش فعالیتهاى انجام شده را تنها خداوند قادر مى‏تواند عنایت کند،
لکن به لحاظ اینکه نظارتى بر کار ائمه محترم جماعات باشد و مدیران مساجد هم
احساس کنند علاوه بر اینکه شرعا باید متعهد و احساس مسئولیت نمایند،
عملکردشان مورد ارزیابى است، لذا سعى مى‏کنند به منظور تحقق امور گوناگون،
چارچوب داشته باشند، در این وضع، حالتى رقابتى بین مساجد پیش مى‏آید و هر
مسجد سعى مى‏کند بهترین و بامحتواترین برنامه‏ها را داشته باشد، پس از
جمع‏بندى عملکرد مساجد مى‏توان به نقاط ضعف و قوت مساجد پى برد
و همچنین هر مسجدى مى‏تواند از تجربه مدیریت مسجد دیگر بهره بگیرد،
خلاصه اینکه ارزشیابى عملکرد مساجد عامل بسیار مهمى در بالا بردن کیفیت
برنامه‏هاى مسجد، شتاب بخشیدن به فعالیت‏ها و غیره به شمار مى‏رود، از مواردى
که مى‏تواند ارزیابى شود این است که در هر مسجد اعضاى مسجد با بازار محدود،
مسجد به گونه‏اى از قبل هماهنگ کرده باشند که بلافاصله پس از بلند شدن صداى
ملکوتى اذان، تمام فعالیت بازار تعطیل و افراد نیز به منظور اقامه نماز به مسجد
مراجعه کنند. یعنى محدوده محله‏اى مسجد به گونه‏اى باشد که به هنگام وقت
شرعى نمازها یکپارچه تعطیل و از تجربیات امام و مأمومان مسجد موفق براى سایر
مساجد استفاده شود.

و: توسعه شهرها و نقشه جامع آنها با محورى بودن مسجد
          با توجه به فرازهاى یاد شده که به بیان شمه‏اى از نقش مساجد و محوریت
آن در مسائل سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و بخصوص بعد از پیروزى انقلاب
اسلامى پرداخته شد و با عنایت به نقش مساجد در پیشبرد اهداف مورد نظر
مى‏طلبد که در بحث توسعه شهرها، از جمله امکانات کافى براى احداث هر منطقه
مسکونى یا شرکت‏هاى کوچک و بزرگ در حاشیه شهرها به تناسب جمعیت
و استعداد توسعه آن منطقه یا شهرک، مسجد وجود داشته باشد تا جماعت ساکن
بتوانند علاوه بر اداى فرایض دینى سایر فعالیت‏هاى گروهى و جمعى خود را انجام
دهند؛ عملى شدن این برنامه توجه به مواردى را مى‏طلبد که ذیلاً اشاره مى‏شود:
          1 ـ لازم است به کلیه دستگاه‏هاى اجرایى اعم از دولتى یا بخش خصوصى
که در خصوص شهرک‏سازى یا ساخت اماکن مسکونى به صورت انبوه فعالند موکدا
تأکید شود که محل مناسبى با توجه به ابعاد توسعه محل، مورد نظر قرار گیرد تا در
آن مسجد بنا شود و با مشارکت‏هاى مردمى همگام با ساخت سایر کاربرى‏ها
و همزمان با شروع استفاده از واحدهاى مسکونى و اماکن از مسجد استفاده شود.
          2 ـ در ساخت مساجد سعى شود به منظور بالا بردن جذابیت و زیبایى
فضاى مسجد ضمن مراعات سبکهاى معمارى سنتى که مورد استفاده اماکن
مذهبى است، فضاى سبز مناسب و مکان‏هاى مورد نیاز به تناسب فعالیت‏هاى
مسجد مثل حسینیه، خانه خادم، خانه عالم، اتاق صوتى، پایگاه مقاومت،
نماى زیبا و مناسب و غیره مد نظر قرار گیرد، به طور خلاصه شیوه ساخت مساجد
طورى باشد که در بین هر منطقه جلوه خاص و زیباى خود را نمایان سازد و سنبل
زیبایى هر منطقه باشد.
          3 ـ در خصوص وضع فعلى مساجد موجود که بسیارى از آنان قدیمى است،
لازم است مدیریت هر مسجد با پیگیرى و جذب مشارکت‏هاى مردمى،
در بازسازى، ترمیم و توسعه مسجد، به تناسب منطقه اقدام شود، زیرا متأسفانه در
بسیارى موارد در گوشه و کنار شهرها مشاهده مى‏شود که ساخت اماکن مسکونى
به طور متراکم جلو مى‏رود و نهایتاً افزایش جمعیت در حد چشم‏گیرى صورت
مى‏گیرد، لکن مسجد تغییرى نکرده است، به این دلیل به هنگام ایام مذهبى
و یا برگزارى مراسم و نمازهاى جماعات، عمدتاً مساجد با کمبود فضا براى پذیرش
افراد روبرو هستند که اقدام یاد شده گامى به منظور رفع این مشکل خواهد بود.
          4 ـ فعال کردن مراکز علمى از جمله کتابخانه در کنار مسجد، از موارد بسیار
ضرورى است که باید در ساختار مساجد به آنها توجه دقیق شود.
          ناگفته پیداست به منظور پیاده کردن پیشنهادهاى یاد شده، اولین نقش مؤثر
را مدیریت و امام جماعت مسجد ایفا مى‏نماید که باید با برنامه‏ریزى‏هاى لازم
زمینه توسعه را فراهم سازد و مشارکت‏هاى اجرایى و مردمى را جذب و جلب
نماید که در این خصوص نیز پیشنهاد مى‏شود:
          1 ـ 4) ائمه محترم جماعات به طور مستمر و مرتب تناسب مسجد و منطقه
را با محدودیتى معین، در دست بررسى و مطالعه داشته باشند و در هر مقطعى که
احساس نیاز به توسعه پیدا شود، با هماهنگى با عوامل اجرایى اقدام کنند.
          2 ـ 4) به منظور هماهنگى با بافت و سیستم شهرى و منطقه‏اى ائمه محترم
جماعات هر شهر و دیار با مسؤولان منطقه، حداقل یک بار جلسات هماهنگى
منعقد کند؛ و مسائل و موارد اجرایى و توسعه مسجد را جمع‏بندى نمایند و درباره
بخشى از مسائل که مستلزم دیدگاه فنى و اجرایى و برنامه‏ریزى اجرایى است،
به بحث بپردازند تا بعد از تجزیه و تحلیل به نتیجه برسند.
          3 ـ 4) ائمه محترم جماعات در قالب مدیران مساجد از اعمال سلیقه‏هاى
شخصى در تغییر نما و فضاى مساجد به طور جدى خوددارى نمایند و قبل از انجام
دادن عملیاتى با صاحبان فن و صاحب‏نظران مشورت بکنند تا فعالیت‏هاى انجام
شده بیشتر مورد بهره‏بردارى و استفاده باشد.
          امروزه ساختار مساجد بخصوص مساجد قدیمى و سنتى، از جمله
مشکلاتى است که باعث مى‏شود جوابگوى برنامه‏هاى پیش‏بینى شده فرهنگى،
هنرى، آموزشى و غیره نباشند. در این مساجد که محلى براى انجام دادن
فعالیت‏هاى اجتماعى عمومى در زمینه‏هاى یاد شده نیست و اگر هم به ناچار از
صحن مساجد در قالب محل انجام دادن کار استفاده شود، بسیارى از علاقه‏مندان
به علت بعضى مسایل شرعى از حضور در صحن مسجد بهنگام اجراى برنامه،
اکراه دارند و احتیاط مى‏کنند، برعکس، در مساجدى که حسینیه یا محل جدایى در
کنار مسجد براى و اجراى فعالیت‏ها و برنامه دارند جمعیت چشم‏گیرتر است.
بنابراین از جمله وظایف مدیریت مسجد توجه به این قبیل مسایل است و باید
با مشورت صاحب‏نظران هر مسجد به تناسب فضایى که در اختیار دارد در این
زمینه‏ها طراحى و اقدامات لازم داشته باشد، تا بتواند از این طریق بر جذابیت
مساجد بیفزاید.

ز: روابط عمومى
          عمدتاً بحث روابط عمومى نه تنها در مسجد، بلکه در هر تشکیلاتى در بهبود
برنامه‏ها و حفظ و حراست از جایگاه‏هاى هر تشکیلات نقش عمده و حیاتى دارد،
هرچه روابط عمومى قوى باشد یعنى ارتباط بین مسئول و مدیر یک دستگاه با
طبقات گوناگون محکمتر باشد، به همان میزان کامیابى بیشتر مى‏شود، زیرا با داشتن
ارتباط عمومى بر اطلاعات مسئولان افزوده مى‏شود. از این اطلاعات مى‏توانند در
برنامه‏ریزى‏ها استفاده کامل و وافر بکنند، بویژه اینکه مسجد نهادى مذهبى
و عمومى است، متعلق به شخص و یا گروه خاص نیست، در شبانه‏روز هر کسى
مى‏تواند به مسجد مراجعه نماید، بنابراین مقوله ارتباط عمومى در اینجا نقش
اساسى‏تر دارد، در مقایسه با سایر موارد حساس‏تر و نتیجه آن کار سازتر است،
بنابراین ائمه محترم جماعات باید در این خصوص کاملاً مراقب باشند که از میزان
این ارتباط نه تنها کاسته نشود، بلکه روز به روز افزون‏تر گردد و ارتباط با نمازگزاران
بیشتر شود. در این راستا توجه به مسائل زیر مؤثر خواهد بود:
          1 ـ با توجه به تمایلات روحى نمازگزاران برنامه‏ها را تنظیم نماید که در چنین
اوضاعى نمازگزار احساس کند نظرش در برنامه‏ها لحاظ مى‏شود و احساس تعهد
و مسئولیت مى‏کند و در کارها مشارکت بیشترى دارد، با این کار زمینه تقسیم
وظایف و امور مسجد به گروه‏هاى کارى گوناگون فراهم مى‏شود، از قبیل بسیج،
انجمن و یا گروه فرهنگى مسجد، انجمن ورزشى مسجد، انجمن خدمات اجتماعى
و غیره.
          2 ـ به گونه‏اى با نمازگزاران و مردم محله مسجد، برخورد نماید که طبقات
گوناگون خود را نزدیک به او بدانند، تا حدى که حتى به خود جرات دهند مسائل
محرمانه شخصى خود را هم با امام‏جماعت محل در قالب مرجعى رازدار در میان
بگذارند، در ایامى مثل اعیاد به خانواده‏هاى ساکن در محدوده مسجد سرکشى
شود. به منظور جذب جمعیت بیشتر به مسجد از طریق ارتباط عاطفى با مردم در
دیدارها بیشتر کسانى را مورد توجه قرار دهد که کمترین ارتباط با مساجد را دارند،
به این وسیله مى‏توان افراد و اشخاص بیشترى را با مسجد مانوس کرد.
          3 ـ با نمازگزاران ابراز همدردى شود، بخصوص در گرفتارى‏ها،
مساجد غمخوار و یاور آنان باشد.
          4 ـ حضور در بین مردم، حضور ساده و مردمى باشد، از هرگونه تجمل‏گرایى
پرهیز شود، زیرا مردم احساس مى‏کنند صمیمیت قلبى وجود ندارد و باعث دفع
مردم مى‏شود.
          5 ـ امام جماعت مسجد باید در انتخاب و نصب نیروهاى خدمتگزار مسجد
بخصوص خادم مسجد نهایت دقت را به خرج دهد و از افرادى استفاده نماید که
اولاً مشهور به خوش‏نامى باشند، داراى خلق خوش باشد تا بتواند با نمازگزاران آن
گونه که توقع و انتظار هست، برخورد نماید، به مسایل تا حدودى آگاه باشد، از
ورود نوجوانان و خردسالان به مسجد جلوگیرى نکند، بلکه بالعکس جذابیت
داشته باشد و داراى نیروى جسمى نسبى باشد که در تنظیف مسجد بخوبى از
عهده کار برآید.
          6 ـ امام جماعت باید با نیروهاى باارزش انقلاب شکوهمند اسلامى، از
جمله ایثارگران (بسیج و رزمندگان، خانواده‏هاى معظم شهدا، آزادگان، جانبازان)
رابطه نزدیک و تنگاتنگ برقرار سازد، هرچه در این زمینه بیشتر با این عزیزان
و خانواده‏هاى محترم‏شان مأنوس شوند، در زمینه جذب، موفّق‏تر و دیگران هم از
این برخورد، تأثیرپذیرتر مى‏شوند.
          7 ـ همان‏گونه که از جایگاه امامت جماعت مسجد انتظار مى‏رود باید
مراعات مسائل اخلاقى، اجتماعى و معنوى بشود و امام جماعت از هر لحاظ الگو
باشد. با عنایت و توجه به جایگاه شخصى امام جماعت در صورتى که خداى
ناکرده رفتارى خلاف شؤون اسلامى، عرفى و اجتماعى از او سرزند که از دیدگاه
عموم مردم نمود منفى داشته باشد، در دفع مردم از مسجد، بسیار مؤثر است،
چه‏بسا در بعضى افراد این برخوردها تأثیر عمیق‏تر بگذارد و براى همیشه از دین
و مقدسات برى شوند.
          8 ـ در ساخت مسجد دقت شود که به هر طریق ممکن محلى براى کسب
درآمد ثابت و دائم براى مسجد ایجاد شود، تا از جمع‏آورى کمکهاى مالى در
مسجد که از عوامل بازدارنده است، خوددارى شود، در این مورد امام جماعت
مسجد لازم است به گونه‏اى برنامه‏ریزى کند که بجز در موارد کلى و ضرورى،
آنهم با برنامه‏ریزى کامل و دقیق از جمع‏آورى وجه در مساجد خوددارى گردد
و مسجد حالت گداپرورى به خود نگیرد.
          9 ـ در انتخاب هیئت امناى مسجد دقت لازم معمول شود تا اعضاى هیئت
از افراد منطقى و باسواد باشند، همچنین از افراد مطلع و آگاه به مسائل به منظور
عضویت دعوت شود که هر عضوى خود مجرى برنامه‏هاى مسجد باشد، مهمتر
اینکه در برنامه‏ریزى‏هاى مسجد نیز خود، نقش اصولى داشته باشد.

ح: مدیریت سیاسى، اجتماعى امام جماعت مسجد
          نکته مهم‏تر بحث مدیریت سیاسى اجتماعى امام جماعت مسجد این است
که امام‏جماعت باید ارزش‏هاى انقلاب را پاس دارد. خدمتگزاران به انقلاب را خادم
باشد. مسائل گوناگون انقلابى با برنامه‏ریزیهاى پیش‏بینى شده، براى مردم
و بخصوص قشر جوان، تجزیه و تحلیل کنند، انگیزه‏ها و اهداف انقلاب را در ضمن
دوره‏اى مناسب براى نمازگزاران تشریح نماید و جوانان و نوجوانان را با موضوع
انقلاب آشنا سازد.
          پایبندى مخلصانه وى نظام اسلامى براى همگان آشکار باشد و در تمام
سختى‏ها و مباحث جایگاه عظیم ولایت فقیه را که مشروعیت نظام مقدس نظام
مقدس جمهورى اسلامى در پرتو آن ممکن است، تشریح نماید، رهنمودهاى رهبر
عظیم‏الشأن انقلاب را نه تنها در تعریف و توضیح و تفسیر بخوبى بیان نماید،
بلکه در عمل نیز از عاملان بى‏چون و چراى رهنمودها باشد که طبیعتاً در افزایش
جذابیت مدیریت و مسجد تأثیرى ویژه خواهد داشت.
          مدیریت مسجد باید داراى بینش سیاسى و اجتماعى کافى و به مسائل آگاه
باشد، زیرا مردم امام‏جماعت را مرجع خود مى‏دانند. دیدگاه و بینش او براى مردم
اسوه و الگو باشد تا بسیارى از وى تقلید کنند، چرا که عمل او را حساب شده
مى‏دانند، بنابراین مهم، او باید برخوردش را با شناخت تنظیم کند.
          امام جماعت مسجد باید معتقد به اسلام ناب محمدى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله باشد تا بتواند با
این باور، اسلام را با همه جوانب و تفکرش به مردم بشناساند، در این صورت
کلامش براى مستمع نافذ و گیراست، برخوردهایش آنگونه که لازم و کارساز باشد،
تنظیم گردد، یقیناً در چنین وضعى جذابیت برنامه‏ها به حد ایده‏آل خود مى‏رسد
و عکس این مطلب هم صادق است.
          موضع‏گیرى امام جماعت در قالب مدیر مسجد باید در راستاى سیاست‏هاى
نظام مقدس جمهورى اسلامى باشد که هم از تفرقه و جدایى جلوگیرى شود
و هم بر وحدت، انسجام و یک‏پارچگى بین طبقات گوناگون اجتماع مردم بیفزاید
و هم از گمراه شدن افراد کم‏سواد و ناآگاه و بیگانه با مسائل پرهیز شود.
          امام جماعت مسجد در قالب مدیر و اداره کننده مسجد باید قوى و امین
باشد، در تصمیم‏گیرى‏ها دقت شود و در تصمیم خود استوار باشد، از
تأثیرپذیرى‏هاى بى‏مورد شخصى به دور باشد، در امانتدارى زبانزد خاص و عام
باشد در صورت وجود این شروط، حرف و عملش نافذ است، در غیر این صورت،
عامه مردم او را با چشم دیگرى مى‏نگرند، سخنش کم‏اثر و عملش غیرصواب در
بین مردم جلوه مى‏دهد.
          امام جماعت هر منطقه باید برخوردهاى خوب و حساب شده با مردم
داشته باشد در بین مردم و در واقع در دل و قلب مردم جایگاه داشته باشد،
در بین طبقات گوناگون اجتماع نفوذ داشته باشد و در صورت وجود چنین اوضاعى
امام جماعت مسجد رسالت مدیریتى دیگر خود را که رفع اختلاف بین نمازگزاران،
رفع اختلاف خانوادگى آنان و فراتر از همه، رفع اختلاف شخصى و خانوادگى
است، بخوبى انجام دهد. پس میانجى‏گرى و پیشنهادهاى اصلاحى وى براى مردم
اهمیت دارد، زیرا مردم شناخت کلى از امام جماعت دارند، به یقین مى‏دانند
که قضاوت او به منظور اصلاح و بهبود کار است، لذا با این روند، امام جماعت
به راحتى مى‏تواند نقش خوب و مثبتى را در حل مشکلات ایفا کند.
          امام جماعت در قالب یک محور در هر منطقه در جریان‏هاى گروهى باید
کاملاً مستقل عمل نماید و همه طبقات و گروه‏ها را زیر چتر و پوشش خود داشته
باشد، در جریانات گروهى پرواضح است که امام جماعت محل و منطقه نباید از
دیدگاه خاصى حمایت و دیدگاه‏هاى دیگر را وارد و با افراد قطع ارتباط کند،
و یا در مقابل آنان موضع بگیرد، یقیناً آنها هم بفکر مقابله و موضع‏گیرى خواهند
افتاد. لذا در چنین اوضاعى به تجربه ثابت شده است که محوریت امام جماعت
رفته‏رفته کمرنگ مى‏شود و نقش اساسى خود را بخوبى نمى‏تواند ایفا نماید.
مثلاً در جریان انتخابات مجلس شوراى اسلامى باید نقش خود را در قالب دعوت
کلى و عمومى از مردم به منظور حضور در شعب اخذ رأى و ضرورت پشتیبانى از
طبقات و گروه‏هاى گوناگون مردمى، ایفا کند و اکیداً از جانبدارى شخصى و گروهى
خاص بپرهیزد، اگر هم دیدگاهش با یکى از طرفین هماهنگ بود، به گونه‏اى برخورد
کند که از حرکتش، سخنش و حضورش در بین مردم استنباط نشود که گروهى عمل
مى‏کند، چرا که اگر چنین شد، به طور طبیعى عدّه زیادى از مردم از دور و بر او
پراکنده مى‏شوند و با او به مقابله برمى‏خیزند و طبعاً این مهم در تمام امور مسجد
و برنامه‏ریزى‏هاى تبلیغى اثر سوء مى‏گذارد ،از همه مهم‏تر اینکه طرفدارى
و جانبدارى یک طرفه امام جماعت به وحدت لطمه مى‏زند و موجب اختلاف
و درگیرى مى‏شود، لذا توجه به این امر ضرورى است که مقام و جایگاه ائمه محترم
جماعات بسیار والاتر و برتر از این امور است و در حفظ و حراست از چنین
جایگاهى باید تمام توان و تلاش را به کار برد.