نمایش صفحات

1 ـ بلند ساختن دیوار مساجد

بلند ساختن دیوارهاى مساجد کراهت دارد[57] همانطور که جماعتى از فقهاء آن را
ذکر کرده‏اند بلکه دیوار آنها باید در حدّ متوسط ساخته شود و مرجع آن عرف
است.[58]

    کراهت بلند ساختن دیوارهاى مساجد را گرچه جمعى از بزرگان از جمله
امام خمینى و صاحب عروة متذکر شده‏اند اما به نظر مى‏رسد این حکم بیشتر ناظر
به زمان خود پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله درخصوص مسجد النبى صادر شده باشد زیرا،
به عنوان مثال مسجدالحرام در همان زمان از مسجدهایى است که دیوارهاى
بلندى داشته و در زمان حضرت ابراهیم علیه‏السلام ساخته شده است در مرکز این مسجد

کعبه قرار دارد که ساختمانى است مکعب شکل و ساده با ابعاد هفت در نه متر
و ارتفاع حدود ده متر مى‏باشد.[59] و علاوه براین دیوارهاى مساجد کوفه و قدس
و ... مرتفع بوده است و این دو مسجد  بعدها نیز در زمان امامان معصوم علیهم‏السلاماین
چنین بوده است و روش معمول در اغلب مساجد شهرها نیز همین‏گونه است.
بلکه به نظر مى‏رسد که فروتر بودن مساجد از خانه‏هاى مردم چندان مناسب
نباشد و بهتر است که ساختمان مساجد از ساختمان‏هاى اطراف بلندتر باشد
یا طبقه‏هاى فوقانى ساختمان‏ها را براى مساجد اختصاص دهند براى مسجد
پرچم بلندى قرار دهند تا سبب شکوه مسجد را گردد.[60]

 

2 ـ ساخت محراب در مساجد

ابتدا به تعریف واژه «محراب» پرداخته و سپس دلیل کراهت ساختن محراب
براى مساجد را بیان مى‏نمائیم.

     براى کلمه محراب وجوه مختلفى ذکر شده است:

      کلمه «محراب» به معناى جائى است که مخصوص عبادت باشد،
خواه در مسجد باشد و خواه در خانه.

      «محراب مسجد» را از آن جهت محراب خوانده‏اند که آن جا محل
حرب و ستیز با دشمن و با هواى نفس است.

      برخى گفته‏اند: بدین جهت آن جایگاه را محراب خوانده‏اند که جا دارد
آدمى در آنجا حریب یعنى بریده از کارهاى دنیا و پراکندگى خاطر باشد.

      برخى هم عقیده دارند در اصل این کلمه محراب خانه بوده که به معناى

صدر مجلس و بالاى خانه است و سپس آن را در مسجد به کار بردند،
صدر مسجد را هم محراب مسجد خواندند.[61]

     به عقیده برخى در اصل لغت، کلمه «محراب» براى محل عبادت در
مسجد نامگذارى شده و این نام مخصوص صدر مجلس در مسجد است و در
صدر سایر مجالس هم بکار رفته است. جایى را هم که شبیه به محراب مسجد
است محراب خوانده‏اند.

      بعضى هم گفته‏اند: کلمه محراب به معناى محلى است در معبد که
اهل‏کتاب آن را مذبح مى‏گویند و آن محل عبارت است از اطاق کوچکى که در
جلو، در معبد ساخته شده و با نردبانى داراى چند پله به آن وارد مى‏شوند و کسى
که در آن اطاق کوچک باشد از مردمى که در معبد وجود دارند پنهان است.
اطاق‏هاى کوچک هم که در اسلام رسم شده از مقصوره کلیساهاى مسیحیان
تقلید شده است.[62]

     در قرآن به معناى معبد به کار رفته است:

                         «یعملون له ما یشاءُ من محاریب و تماثیل».[63]

                        «براى او هرچه مى‏خواست از معبدها و تمثال‏ها درست
                         مى‏کردند
».

     چرا ساختن محراب در مساجد مکروه است؟

     1 ـ بعضى معتقدند این که ساختن محراب در مساجد کراهت دارد محرابى
است که قبلاً توضیح داده شد و مقصود از آن اطاق کوچکى بوده در جلوى

مسجد براى حفظ جان خلفاى جور ساخته شده بود. روایتى را زراره از
امام باقر علیه‏السلام نقل مى‏کند که موید این معنا است:

                         «اذا صلى قوم و بینهم و بین الامام سترة اوجدار فلیس تلک لهم
                         بصلاة الا من کان حیال الباب قال: و قال
علیه‏السلام: هذه المقاصیر انّما
                         احدثها الجبارون ولیس لمن یصلى خلفها مقتدیا بصلاة من فیها
                         صلاة».[64]

                        «اگر در نماز جماعت میان امام و مأمورین پوشش و یا دیوارى
                         وجود داشته باشد، این نماز براى مأمومین نماز  نیست، مگر براى
                         کسى که مقابل در قرار گرفته باشد. در ادامه راوى مى‏گوید
                         امام
علیه‏السلام فرمود: این اطاقک‏ها را خلفاى ستم پیشه بنا نموده‏اند
                         و نماز کسانى که به امامت امامى که در آن قرار گفته اقتدا
                         مى‏کنند، صحیح نیست».

     بنابراین ممکن است منظور از کراهت ساختن محاریب در مساجد همین
مقصوره‏ها باشد.[65]

    2 ـ بعضى معتقدند منظور از کراهت ساختن محراب همان محراب داخلى
در دیوار مساجد مى‏باشد[66] و به بعضى روایات استناد کرده‏اند که اشاره مى‏گردد.

    طلحه بن زیاد از امام جعفر صادق علیه‏السلام از پدر بزرگوارش از
حضرت على علیه‏السلام نقل فرموده است:

                         «أنّ علیا کان یکسر المحاریب اذا راها فى المساجد

                        و یقول
علیه‏السلام کأنها مذابح الیهود».[67]

                        «امیرالمؤمنین علیه‏السلام هنگامى که در مساجد به محرابى برخورد
                         مى‏نمودند. آن را شکسته و مى‏فرمودند: این‏ها شبیه به مذابح
                         یهود است».

     شهید در ذکرى از قول بعضى نقل کرده است: روایت ذکر شده صراحت
در محراب‏هاى درون دیوار ندارد و ظاهرش آن است که محراب‏هاى درون
مساجد را شامل مى‏شود زیرا در روایت «یکسر» ذکر شده که به معناى «شکستن»
مى‏باشد که براى محراب‏هاى داخلى در مسجد بیشتر از محراب‏هاى داخل در
دیوار صدق مى‏نماید.[68]

    به هرحال در کتاب العروه الوثقى یکى از مکروهات ساخت مسجد را قرار
دادن محراب داخلى براى آن ذکر مى‏کند بدون آن که توضیحى ارائه نماید
و امام خمینى قدس‏سره نیز بدون آن که تعلیقه در این مورد داشته باشند گویا کراهت
مزبور را پذیرفته‏اند و از کنار این مطلب گذشته‏اند.[69]

 

3 ـ مرتفع ساختن مناره‏هاى مساجد

یکى دیگر از مکروهات در ساخت مسجد آن است که مناره‏ها را بلندتر از سطح
مسجد بسازند[70] و هم چنین مکروه است که مناره‏ها را در وسط مسجد بسازند
و بهتر است در کنار دیوار مسجد یا خارج از مسجد ساخته شود.[71]


    چند علت براى این کراهت است که:

     1 ـ هنگامى که مؤذن بالاى مناره قرار مى‏گیرد تا اذان بگوید بر اسرار مردم
اطلاع پیدا مى‏نماید چون او در مکانى بالاتر از خانه‏هاى اطراف قرار گرفته
است.[72]

    2 ـ ساختن مناره‏هاى طولانى بدعت مى‏باشد و از زمان عمر تأسیس
و بوجود آمده است.

     3 ـ در روایات از بناى بلندتر از هفت تا هشت ذراع نهى شده است
و در علت آن گفته شده است:

                         «بلندتر از این ارتفاع جایگاه جن و شیاطین مى‏باشد».[73]

    علاوه بر عللى که بیان گردید فقهاء به روایاتى در این مورد ذکر شده است
استناد کرده‏اند در اینجا ذکر سه روایت مى‏پردازیم.

     روایت اول: سکونى از امام جعفر صادق علیه‏السلام از پدران بزرگوارش علیهم‏السلام
نقل مى‏کند:

                         «انّ علیا علیه‏السلام مرّ على منارة طویلة، فأمر علیه‏السلام بهدمها، ثُمّ قال:
                         لاترفع المنارة الا مع سطح المسجد».[74]

                        «حضرت على علیه‏السلام به مناره‏اى بلند برخورد کرد، فرمان داد تا آن
                         را خراب کنند، آنگاه فرمودند: مناره را بایستى هم سطح با پشت
                         بام مسجد ساخت».

     روایت دوم: ابى‏هاشم جعفرى از امام باقر علیه‏السلام نقل مى‏کند که امام علیه‏السلام

فرمود:

                         «اذا خرج القائم علیه‏السلام أمر بهدم المنار والمقاصیر التى
                         فى المسجد...».[75]

                        «هرگاه حضرت قائم علیه‏السلام ظهور نمایند امر به خراب کردن مناره‏ها
                         و محراب‏ها در مسجد مى‏نمایند».

     روایت سوم: على بن جعفر مى‏گوید:

                         «سألت أباالحسن علیه‏السلام عن الأذان فى المنارة أسنه هو؟ فقال:
                         انّما کان یؤذن للنبى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فى الارض فلم یکن یومئذ مناره».[76]

                        «از امام کاظم علیه‏السلام سؤال کردم: آیا اذان گفتن در مناره سنّت است؟
                         امام علیه‏السلام فرمود: براى پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله بر روى زمین اذان مى‏گفتند،
                         در آن ایّام مناره‏اى نبود».

     براى مکروه بودن ساخت مناره در وسط مسجد دلایلى ذکر شده است
از جمله:

     1 ـ قسمتى از فضاى مسجد را مى‏گیرد و باعث تنگى مسجد مى‏شود
در صورتى که اگر مناره خارج از مسجد یا در کنار دیوار ساخته شود از فضاى
قابل استفاده در آن مسجد نمى‏کاهد.

     2 ـ مناره مسجد اگر وسط آن ساخته شود باعث مى‏گردد که حایل و مانعى
بین نمازگزاران ایجاد گردد.[77]

 


4 ـ کنگره دار ساختن دیوار مساجد

یکى دیگر از مکروهات مسجد کنگره‏دار ساختن دیوار مساجد مى‏باشد[78]
و در روایات امر به صاف و هموار ساختن آن شده است.[79] در روایات زیادى که
از پیامبرگرامى‏اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وامامان‏معصوم علیهم‏السلام رسیده‏براین‏مطلب‏تأکید شده است.
پیامبر گرامى اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:

                         «ابنوا المساجد و اجعلوها جما».[80]

                        «مساجد را در حالى که آنها را صاف و بدون کنگره قرار داده‏اید
                         بسازید
».

     طلحه بن زیاد از امام صادق علیه‏السلام از پدرانش علیهم‏السلام از حضرت على علیه‏السلام نقل
مى‏کند:

                         «أنّ علیا علیه‏السلام رأى مسجدا بالکوفة و قد شرف، فقال:کأنّه بیعة،
                         و قال: انّ المساجد لاتشرف تبنى جما».[81]

                        «امیرالمؤمنین علیه‏السلام در کوفه، مسجدى را که داراى کنگره بود
                         مشاهده نمود، فرمود این مسجد مانند معابد یهود و نصارى
                         است. مساجد را بایستى صاف و بدون کنگره ساخت».

     در حدیثى طولانى ابوبصیر از امام باقر علیه‏السلام نقل مى‏کند که ایشان فرمود:

                         «اذقام‏القائم علیه‏السلام سار الى‏الکوفه وهدم بها اربعه مساجد ولم یبق
                         مسجدا على وجه الارض له شرف الاهدمها و یجعلها جما».[82]


                        «هنگامى که قائم آل‏محمّد (عجل اللّه‏ تعالى فرجه الشریف) قیام
                         کند و عازم کوفه گردد و فرمان تخریب چهار مسجد را صادر کند
                         مسجدى را در روى زمین که داراى کنگره است را باقى نگذارد
                         مگر پس از آن که کنگره‏اش را از بین برده و آن را صاف نموده
                         باشد
».

     و در روایت دیگرى از ابوبصیر چنین آمده است:

                         «اذا القائم علیه‏السلام دخل الکوفه و امر بهدم المساجد الأربعة حتى
                         یبلغ أساسها و یصیرها عریشا کعریش موسى، و یکون
                         المساجد کلها جمّا لا شرف لها کما کان على عهد
                         رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله».[83]

                        «هنگامى که قائم آل‏محمّد (عجّل اللّه‏ تعالى فرجه الشریف) قیام
                         نماید وارد کوفه مى‏شود و امر به خرابى مساجد چهارگانه
                         مى‏نماید تا آن‏جا که به پایه و بنیان مساجد برسد وآنها را
                         مانند زمان حضرت موسى
علیه‏السلام مى‏سازد و تمامى مساجد صاف
                         و هموار بدون کنگره همانند زمان رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله خواهد بود».

 

5 ـ برداشتن سنگریزه از مساجد

خارج کردن سنگریزه از مسجد مورد اختلاف نظر فقهاء است بعضى قائل
به حرمت و برخى قائل به کراهت شده‏اند و هریک براى نظر خود دلایلى دارند
که به برخى از آنها اشاره مى‏شود.


     صاحب جواهر قول نخست را به کتاب‏هاى شرایع الاسلام، مختصر النافع،
اللمعه، حاشیه الارشاد و تبصره نسبت داده است و مستند اینان روایاتى است که امر
به برگردندان سنگریزه‏ها مى‏کند. اینان معتقدند: چون سنگریزه جزئى از مسجد
است خارج کردن آن حرام مى‏باشد به دلیل روایاتى که نقل شده است مانند خبر
وهب بن وهب از امام صادق علیه‏السلام از پدرش علیه‏السلام که فرمود:

                         «اذا أخرج أحدکم الحصاة من المسجد فلیردها مکانها أو فى
                         مسجد آخر فأنّها تسبّح
».[84]

                        «هرگاه یکى از شما سنگریزه‏ها را از مسجد خارج کند. باید آن را
                         به جایگاهش برگرداند یا به مسجد دیگرى برگرداند زیرا آن
                         (سنگریزه‏ها) خداوند متعال را تسبیح مى‏گویند
».

     تقریب استدلال این است که اگر خارج کردن سنگریزه حرام نبود
برگرداندن آن واجب نمى‏گردید.

     در توضیح تسبیح سنگریزه‏ها در مسجد گفته شده است:

     چون سنگریزه‏ها جزیى از مسجداند که محل عبادت خداوند سبحان
است تسبیح مسجد و اجزایش در این صورت کنایه از آن است که خداوند متعال
را از چیزهایى که شایسته او نیست منزه و پاک مى‏دانند و ممکن است که تسبیح
در این‏جا معناى واقعى کلمه باشد زیرا به حسب روایات احیانا سنگریزه‏ها هم
تسبیح مى‏کنند همانطور که در دست پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله تسبیح نمودند و یا منظور تسبیح
مطلق باشد که خداوند متعال مى‏فرماید:

                         «وَ انْ مِن شِئى‏ءٍ الاّ یُسَبحَّ بِحَمدِهِ».[85]


                        «هیچ چیزى وجود ندارد مگر این که خداوند متعال را تسبیح
                         نماید
».

     نتیجه آن که چون به حسب ظاهر سنگریزه شى کم اهمیتى است
که خروجش اشکالى ندارد، زیرا براى هر چیزى تسبیحى است و خارج کردن
آن، خالى کردن مسجد از تسبیح‏کنندگان است که سزاوار نیست زیرا خداوند
متعال فرموده:

                         «و مَن اظلَمَ مِمَّن مَنَعَ مَساجِدَ اللهِ انْ یُذکَرَ فیَها اسْمُهُ».[86]

                        «کیست ستمکارتر از آن که مردم را از ذکر خداوند در مساجد باز
                         مى‏دارد
».

     برخى احتمال داده‏اند که «تسبّح» با فتحه خوانده شود یعنى سنگریزه از
نجاسات و سایر چیزهایى که شایسته مسجد نیست باید بدور باشد که کنایه از
جزئیت آن مى‏باشد.[87]

    و در تأیید نظر قائلان به حرمت اخراج سنگریزه از مسجد مى‏توان
به روایت شحام از امام صادق علیه‏السلام اشاره کرد که چنین آمده است:

                         «أخرج من المسجد حصاة قال: فردها و اطرحها
                         فى المسجد
».[88]

    در مورد خارج کردن سنگریزه از مسجد از امام سؤال کردم امام علیه‏السلامفرمود:

                         «باید آن را برگردانى و آن را در مسجد قرار دهى».

     هم چنین روایت محمد بن مسلم از امام صادق علیه‏السلام که فرمود:


                         «لاینبغى لاحد أن یأخذ من تربة ما حول الکعبة و انْ أخذ من
                         ذلک شیئا ردّه
».[89]

                        «سزاوار نیست که هیچ یک از شما خاک اطراف کعبه را برگیرد
                         و اگر از آن چیزى را بگیرد باید آن را برگرداند
».

     و به خبر معاویه از امام صادق علیه‏السلام که از امام سؤال کرد:

                         «اخذت سکا من سک المقام و ترابا من تراب البیت و سبع
                         حصیات؟ فقال: بئس ما صنعت اما التراب و الحصى فرّده
».[90]

    از امام علیه‏السلام در مورد برداشتن میخى از میخ‏هاى مقام و مقدارى خاک از
خاک‏هاى خانه و هفت سنگریزه سؤال کردم؟ حضرت فرمود:

                         «کار ناپسندى را انجام داده‏اى اما در مورد خاک و سنگریزه
                         پس باید آن را برگردانى
».

     هم چنین صاحب جواهر قائلان به کراهت اخراج سنگریزه از مسجد را،
صاحبان کتاب‏هاى جامع المقاصد، تذکره، تحریر، ذکرى، دروس ذکر
مى‏کند.[91] اینان در پاسخ به استدلال‏هاى فوق گویند:

    در دلایلى که ذکر شده تصریح به تحریم نشده است و در یکى از دلایلى
که آورده شده «فانَّها تُسبّح» مى‏باشد که ظهور در کراهت دارد و در روایت
دیگرى «لاینبغى»است که دلالت بر برگرداندن آن به «مسجد» مى‏کند،
اما نه خود همان مسجدى که سنگریزه از آن برداشته شده است و اگر اخراج
سنگریزه حرام بود چون مسجد وقف است برگرداندن آن به همان مسجد

واجب بود زیرا جایز نیست وسایل مسجدى را بدون ضرورت در مسجد
دیگرى استفاده نمایند. قائلین به حرمت براى جواب به این استدلال به روایت
برقى از امام علیه‏السلام استناد جسته‏اند که فرموده است:

                         «انّما جعل الحصى فى المسجد للنخامه».[92]

                        «سنگریزه در مسجد براى پوشاندن نخامه (آب دهان و بینى)
                         قرار داده شده است
».

     پس فرقى نمى‏کند که به همان مسجد برگردانده شود یا به مسجد دیگر.

     در جمع بین این دو دیدگاه مى‏توان گفت: در مساجدى که سنگریزه
به عنوان جزیى از مسجد تلقى مى‏شود مثل سنگریزه‏هایى که در زمان‏هاى قبل
براى کف مسجدالحرام بکار برده بودند طبیعتا اینجا خروج آن جایز نیست
چون جزیى از مسجد محسوب مى‏شود اما در سایر مساجدى که سنگریزه‏اى
روى فرش افتاده و کاربرد ویژه‏اى ندارد اخراجش هم مانعى ندارد. امام خمینى
قائل به احتیاط واجب در عدم اخراج سنگریزه از مساجد مى‏باشند.[93]

    اگر سنگریزه جزء زباله باشد اخراجش جایز بلکه مستحب مى‏باشد
بخاطر روایاتى که قبلاً ذکر شد.

     اگر سنگریزه مشتبه شود که جزء مسجد است یا زباله و عرف،
حکمى به یکى از آن دو ننماید اصل جواز اخراجش مى‏باشد.[94]

 

6 ـ ساخت مسجد در کنار قبور


مسجد ساختن در کنار قبور پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و امامان معصوم علیهم‏السلام و صالحین در صورتى
که محظورى (نبش قبر یا هتک قبور مسلمین) نباشد از نظر شیعه جایز مى‏باشد.
امّا برخى آن را مکروه دانسته و استناد به احادیثى مى‏نمایند که به بعضى از آنها
اشاره مى‏گردد.

     امام صادق علیه‏السلام از رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نقل فرمود:

                         «أنّ رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نهى أن یصلّى على قبره أو یقعد علیه أو
                         یبنى علیه».[95]

 

                         «رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله از این‏که بر قبرش نماز خوانده شود یا برآن
                         بنشیند یا بر آن ساختمانى ساخته شود نهى کرده است».

     عبید بن زراره از امام صادق علیه‏السلام نقل مى‏کند:

                         «سمعت أباعبداللّه‏ علیه‏السلام یقول: الارض کلّها مسجد الاّ بئر
                         غائط أو مقبره».[96]

    از امام صادق علیه‏السلام شنیدم که ایشان فرمود:

                         «تمامى زمین مسجد است بجز چاه دستشویى یا مقبره».

     البته دلالت این چندان روشن نیست زیرا معلوم نیست مراد از مسجد
به معناى مصدرى به کار رفته یا به معناى اصطلاحى آن که محل عبادت است.

     و نیز در روایت دیگر از رسول گرامى اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله آمده است:

                         «لاتتّخذوا قبرى قبلة ولامسجدا فانّ اللّه‏ لعن الیهود حیث
                         اتّخذوا قبور انبیائهم مساجد
».[97]


                        «قبر مرا قبله و مسجد قرار ندهید زیرا خداوند یهود را لعنت کرده
                         بخاطر این که قبور انبیایشان را مسجد قرار داده‏اند».

     از مجموع احادیث وارده استفاده مى‏شود که مراد از مسجد قرار دادن
قبور آن است که قبرها قبله قرار داده شود و مسجد قرار گیرد چنانکه رسم یهود
و نصارى بوده است و در حدیث اخرى نیز بدان اشاره شد و این غیر آن است
که در کنار قبرى مسجد بنا شود تا خداى یکتاى بى‏همتا پرستش شود. به هر حال
دلیل روشن بر جواز مسجد ساختن در جوار مشاهد، خود مسجد النبی صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در
مدینه منوّره است که مرقد مطهر رسول اکرم در ضلع شرقى آن بوده و بعد از
توسعه مسجد در وسط قرار گرفت و علماى بزرگ آن را حرام نشمردند.[98]

    نماز خواندن بین قبور و مقابل آنها مکروه است امّا در صورتى که بین
نمازگزار و قبر حایلى قرار گیرد کراهت از بین مى‏رود خواه حایل با قراردادن
عصایى باشد یا فاصله قرار دادن ده ذراع بین نمازگزار و قبور باشد البته پشت سر
قبور امامان علیهم‏السلام و در طرف راست و چپ آن نماز خواندن اشکال ندارد،
اگرچه بهتر است بالاى سر بطورى که مساوى مرقد امام علیه‏السلام نباشد
(مختصرى عقب‏تر بایستد) نماز بخواند.[99]

    روایاتى هم در این مورد وارد شده از جمله: معمّر بن خلاد از امام رضا علیه‏السلام
روایت مى‏کند که ایشان فرمود:

                         «لابأس بالصلاة بین المقابر مالم یتخذ القبر قبلة».[100]

                        «نماز خواندن بین قبرها اشکالى ندارد مادامى که قبر قبله

                        واقع نگردد
».

     و در روایتى دیگر عمّار از امام صادق علیه‏السلام نقل مى‏کند:

                         «سألته عن الرجل یصلّى بین القبور؟ قال: لایجوز ذلک الاّ أن
                         یجعل بینه و بین القبور اذا صلّى عشرة اُذرع من بین یدیه
                         و عشرة اُذرع عن یمینه و عشرة اُذرع عن یساره ثمّ یصلّى
                         ان شاء
».[101]

    راوى مى‏گوید:

                         «درباره مردى که بین قبرها نماز مى‏خواند سؤال کردم؟ امام علیه‏السلام
                         فرمود: این عمل جایز نیست مگر این‏که بین او و قبرها ده ذراع
                         فاصله باشد ده ذراع مقابلش، ده ذراع پشت سرش، ده ذارع از
                         سمت راست و ده ذراع از سمت چپش در این صورت اگر
                         بخواهد نماز بخواند مى‏تواند».

     و علاوه بر دلایلى که ذکر شد دلیل دیگرى نیز براى جواز مسجد ساختن
در کنار قبور وجود دارد و آن آیه 21 سوره کهف مى‏باشد.

     خداوند متعال مى‏فرماید:

                         «قالَ الّذینَ غَلبوا عَلى أَمرِهِم لَنَتّخِذَنَّ عَلَیهِم مَسجِدا».

                         «کسانى که از رازشان آگاهى یافتند گفتند: ما مسجدى در کنار
                         مدفن آنها مى‏سازیم
».

     مسجد در فرهنگ قرآن، عبادتگاهى براى ذکر خداست. قرآن این تعبیر
را درباره اصحاب کهف بکار برده و متصدى ساختن مسجد در کنار مدفن آنها را
برخى از موحدان معرفى مى‏کند. در حالى که بتکده و سایر معابد را مسجد

نخوانده است، همچنان که در سوره حج، مسجد را در مقابل صومعه، بیع
و صلوات قرار داده و فرموده است:

                         «مَساجِدُ یُذکَرُ فیها اسمُ اللّه‏ِ».[102]

                        «مساجدى که در آن نام خدا برده مى‏شود».

     این بیانگر آن است که مسجد پایگاه موحدان است و عبادت در مسجد
غیر از آن عبادتى است که در سایر معابد انجام مى‏شود.[103]

    اصولاً ساختن این‏گونه بناهاى یادبود که خاطره افراد برجسته و با شخصیت
را زنده نگه مى‏دارد همیشه در میان مردم جهان بوده و هست و یک نوع قدردانى
از گذشتگان و تشویق براى آیندگان است. اسلام نه تنها از این کار نهى نکرده
است بلکه آن را مجاز شمرده است. وجود این‏گونه بناها یک سند تاریخى
بر وجود این شخصیت‏ها و برنامه تاریخى آنهاست به همین دلیل پیامبران
و شخصیت‏هایى که قبر آنها متروک مانده تاریخ آنها نیز مورد تردید و استفهام
قرار گرفته است. این نیز واضح است که این‏گونه بناها کمترین منافاتى با مسئله
توحید و اختصاص پرستش به «اللّه‏» ندارد، زیرا «احترام» مطلبى است و «عبادت»
و پرستش، مطلبى دیگر.[104]

 

     مطلبى که در اینجا ذکرش ضرورى به نظر مى‏رسد این است که:
ساختن مسجد در قبرستان که زمین آن وقف قبرستان است جایز نیست و نبش
قبور مسلمین حرام است و به مجرد ساخت مسجد نمى‏شود ولى نماز خواندن در

آن منعى ندارد.[105]

 

7 ـ تزیین مسجد به تصاویر آدمى و حیوان

تزیین مساجد به صور اشیاى بى‏جان از قبیل درختان به‏نظر برخى اشکالى ندارد.
آن‏چه مورد اختلاف واقع شده تصویر انسان و حیوانات و سایر موجودات
داراى روح است به نظر امام خمینى.

                         «بنابر احتیاط واجب مسجد را به طلا نباید زینت نمایند
                         و هم چنین نباید صورت چیزهایى مثل انسان و حیوان که روح
                         دارد در مسجد نقش کنند و نقاشى چیزهایى که روح ندارد
                         مثل گل و بوته مکروه است
».[106]

    نماز خواندن در چند جا مکروه است و از آن جمله است... روبروى
عکس و مجسمه چیزى که روح دارد مگر آن که روى آن پرده بکشند...
در جایى که عکس باشد اگرچه روبروى نمازگزار نباشد، مکروه است.[107]

    روایاتى در این مورد از امامان معصوم علیهم‏السلام رسیده است. عمرو بن جمیع
روایت مى‏کند:

                         «سألت أباعبداللّه‏ علیه‏السلام عن الصلاة فى المساجد المصّورة فقال:
                         أکره ذلک ولکن لایضرکم ذلک الیوم ولو قدقام العدل لرایتم
                         کیف یصنع فى ذلک».[108]

    در مورد مساجدى که داراى نقاشى و تصویر است سؤال نمودم.

امام علیه‏السلامفرمود:

                         «من این کار را خوش نمى‏دارم ولى این امر امروزه به شما
                         ضررى نمى‏زند، اگر عدل برپا بود مى‏دیدید که در این زمینه
                         چگونه عمل مى‏کرد؟
».