مکروهات
1 ـ خوردن پیاز و سیر هنگام ورود به مساجد
یکى از مکروهات در مورد استفادهکنندگان از مسجد آن است که فردى پیاز
یا سیر یا دیگر چیزهایى که بوى نامطبوع وتند دارد بخورد و در حالى
که بوى آنها باقى است بخواهد وارد مسجد شود. ورود به مسجد در اینحال
مکروه مىباشد.[38] پیامبر گرامى صلىاللهعلیهوآله و امامان معصوم علیهمالسلام در این مورد
سفارش زیادى کردهاند که به بعضى از آن روایات اشاره مىگردد. از جمله
پیامبرگرامىاسلام صلىاللهعلیهوآله فرمود:
«من اکل هذه البقله الخبیثه قلا یقربن مسجدنا حتى یذهب
ریحها».[39]
«هر کس از سبزىهاى که بوى نامطبوع دارند بخورد به مسجد
نزدیک نشود تا بوى آن از بین برود».
و در حدیث دیگر فرمودند:
«... فقال: ألم أنهکم عن هذه البقلة الخبیثة من أکلها فلا یغشانا
فى مسجدنا فان الملائکة تتأذى بما یتأذى منه الانسان».[40]
آیا شما را از خوردن این سبزىهاى نامطبوع باز نداشتم؟ کسى که
ازینگونه سبزیجات خورده است نباید در مسجد ما به ما نزدیک گردد
زیرا ملائکه هم از آنچه که انسان را اذیت کند اذیت مىشوند. حضرت على علیهالسلام
هم فرمود:
«مَنْ اَکَلَ شَیْئا مِنَ الْمُؤْذِیاتِ ریحُها فَلا یَقْرُبَنَّ الْمَسْجِدَ».[41]
«هر کسى چیزى خورده است که بوى آن مردم را مىآزارد،
به مسجد نزدیک نشود».
در روایتى دیگر ابنسنان از امام صادق علیهالسلام روایت مىکند:
«سألت أباعبداللّه علیهالسلام عن الکراث فقال: لابأس بأکله مطبوخا
و غیرمطبوخ، ولکن ان أکل منه شیئا أذى فلا یخرج الى المسجد
کراهیه أذاه أن یجالس».[42]
از امام صادق علیهالسلام در مورد تره سؤال کردم؟ امام علیهالسلام فرمود:
«خوردن آنچه پخته و چه خام اشکال ندارد، اما اگر مقدارى از
آن بخورى بطورى که مردم از بوى آن اذیت شوند نباید به سوى
مسجد برود. زیرا مکروه است که در جاى بنشینى که همنشینان
آدمى از آن ناراحت و اذیت شوند».
همچنین ابوبصیر از امام صادق علیهالسلام نقل مىکند:
«سئل عن اکل الثوم و البصل و الکراث فقال: لاباس باکله نیا
و فى القدور و لاباس بان یتداوى بالثوم ولکن اذا اکل احدکم
ذلک فلا یخرج الى المسجد».[43]
از امام علیهالسلام درباره خوردن سیر و پیاز و تره سؤال شد؟ امام علیهالسلام فرمود:
«خوردن آنچه خام و چه پخته اشکال ندارد و نیز معالجه کردن
با سیر اشکال ندارد اما اگر کسى از آنها بخورد (قبل از برطرف
کردن بوى آن) به مسجد نرود».
روایاتى که بیان شد همه تأیید کننده این مطلب است که هرگاه کسى سیر
یا پیاز یا تره بخورد مکروه است قصد مسجد نموده وارد آن گردد و در بعضى از
نصوص بر این نکوهش بیشتر از آنچه گذشت تأکید شده، بطورى که نه تنها رفتن
به مسجد را مکروه شمرده بلکه مىگوید: و مکروه است کسى که بوى بدى از او
استشمام مىشود مثل بوى سیر و پیاز، داخل مسجد شود، بعید نیست نمازى را که
با این حال خوانده اعادهاش مستحب باشد.[44] زراره در ضمن روایتى ذکر مىکند:
«حدثنى من اصدق اصحابنا سألت أحدهما علیهماالسلام عن الثوم فقال:
أعد کل صلاة صلیتها مادمت تأکله».[45]
«این روایت را از کسى که راستگوترین اصحاب ماست نقل
مىکنم که گفت: از یکى از دو امام (امام باقر یا امام صادق علیهماالسلام)
در مورد سیر سؤال کردم؟ ایشان فرمود: هر نمازى را در حالى که
سیر خوردهى آن نماز را اعاده کن».
البته این روایت شدّت کراهت عمل را بیان مىکند و این روایات دلالت
بر حرمت نمىکند چون اجماعى است که خوردن این اشیاء موجب اعاده نماز
نمىگردد.[46]
«... کسى که پیاز و سیر و مانند اینها خورده که بوى دهانش
مردم را اذیت مىکند، مکروه است به مسجد برود».[47]
2 ـ پرتاب کردن سنگریزه به مساجد
فقها پرتاب کردن سنگریزه در مسجد از موارد عمل مکروه در مساجد
برشمردهاند زیرا این عمل، بیهوده و عبث بوده و شایسته نیست در مسجد کار
عبث انجام گیرد بلکه ظاهرا بطور مطلق کراهت دارد اگرچه در مسجد تأکید شده
است. روایاتى براین مطلب دلالت مىنماید. در یکى از این روایات،
امام صادق علیهالسلام به نقل از پدرانش علیهمالسلام فرمود:
«انّ النبى صلىاللهعلیهوآله ابصر رجلاً یخذف بحصاة فى المسجد فقال صلىاللهعلیهوآله:
ما زالت تلعنه حتّى وقعت ثم قال علیهالسلام: الخذف فى النادى من
اخلاق قوم لوط ثم تلى: «و تاتُون فى نادیکم المنکر»[48]
قال هو الحذف».[49]
«پیامبر صلىاللهعلیهوآله مردى را دید که در مسجد سنگریزه پرتاب مىکند
حضرت صلىاللهعلیهوآله فرمود: این سنگریزهها تا بر زمین واقع گردند تو را
لعنت مىکنند. سپس حضرت علیهالسلام فرمود: پرتاب کردن سنگریزه
در مجامع، از اخلاق قوم لوط است و سپس این آیه قرآن کریم را
تلاوت نمود: و در مجامع ایشان به اعمال زشت و ناشایست
دست مىزنند».
منظور از منکر گفته شد، پرتاب کردن سنگریزه است.
در توضیح آیه مذکور، روایاتى ذکر شده که بیان آن مفید بهنظر مىرسد:
جابر گفت: رسول خدا صلىاللهعلیهوآله از خذف ـ یعنى ریگ یا هسته خرما را بین دو سبابه
نهادن، و آن را به سوى چیزى پرتاب کردن[50] ـ نهى فرمود و به آیه «تأتون فى
نادیکم المنکر» استشهاد فرمود.[51] روایت دیگرى در مورد کراهت پرتاب کردن
سنگریزه در مسجد از امام باقر علیهالسلام نقل شده است:
«الخذف بالحصى و مضغ الکندر فى المجالس و على ظهر الطریق
من عمل قوم لوط».[52]
«پرتاب کردن سنگریزه و جویدن کندر در مجالس و راهها از
اعمال قوم لوط مىباشد».
3 ـ آب دهان انداختن در مساجد
انداختن آب دهان یا بینى در مسجد کراهت دارد. در این مورد روایات زیادى
وارد گردیده است. حضرت على علیهالسلام فرمود:
«من وَقر بنخامة المسجد لقى اللّه تعالى یوم القیامة ضاحکا
قد أعطى کتبه بیمینه».[53]
«کسى که احترام مسجد را حفظ کند و از انداختن اخلاط
(آب دهان و سینه) در آن خوددارى نماید در روز قیامت خدا را
یا سرور و شادمانى در حالى که کتاب اعمالش را در دست
راستش دارد ملاقات کند».
و نیز حضرت صادق علیهالسلام مىفرماید:
«من تنخع فى المسجد ثم ردّها فى جفه لم تمرّ بداء فى جوفه
الاّ أبرأته».[54]
«هر کس بخواهد آب دهانش را در مسجد بیندازد پس آن را
به درونش فرو برد دردى به درونش نرسد جز آن که وى را از
آن برهاند».
و نیز حضرت رسول اکرم صلىاللهعلیهوآله فرمود:
«مَن ردّ ریقه تَعظیما لحق المسجد جعلَ اللّه ریقه صحه فى بدنه
و عوفى من بلوى فى جسده».[55]
«هر کس آب دهانش را به احترام مسجد فرو برد، خداوند آن آب
دهان را به وسیله بدن و عافیت از بلاهاى جمسى قرار مىدهد».
و نیز امام صادق علیهالسلام از پدرش علیهالسلام نقل مىنماید:
«مَن ردّ ریقه تعظیما لحقّ المسجد جعل اللّه ذلک قوّة فى بدنه،
وکتب له بها حسنة و حط عنه بها سیئة، و قال: لا تمُرّ بداء
فى جوفه الآ أبرائته».[56]
«کسى که بهخاطر بزرگداشت و تعظیم مسجدف آب دهان خود
را فرو برد و در مسجد نیندازد، خداوند این آب دهان را در بدن
او به قدرت و توانایى تبدیل مىکند و براى او در مقابل این کار،
حسنهاى مىنویسد و سیئهاى را از وى محو مىنماید و این آب
دهان به هر دردى که در بدن او بر خورد نماید آن را شفا
مىبخشد».
در روایتى دیگر، حضرت على علیهالسلام فرمود:
«...و ان المسجد لیتلوى عند النخامة کتلوى احدکم بالخیزران
اذا وقع به».[57]
«وقتى کسى آب بینى یا دهانش را در مسجد بیندازد،
مسجد به خود مىپیچد مانند به خود پیچیدن یکى از شما،
وقتى که تازیانه به او زده مىشود».
و در جاى دیگر حضرت على علیهالسلام فرمود:
«وَ نهى النبى صلىاللهعلیهوآله تقلیم الاظفار بالاسنان و عن السواک
فى الحمّام و التنخع فى المساجد».[58]
«پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله از کوتاه کردن ناخنها بوسیله دندانها و از
مسواک زدن در حمام و از آب انداختن در مساجد نهى
فرمودند».
و در روایتى دیگر فرمود:
«البزاق فى المسجد خطیئه و کفارتها دفنه».[59]
«آب دهان انداختن در مسجد گناه است و کفاره آن پوشاندنش
مىباشد».
اگر فردى در بین نماز ناچار به این عمل شود باید به طرف چپ و اگر در
نماز نباشد به طرف چپ یا راست آب دهانش را بیندازد و در هرحال انداختن
آن رو به قبله جایز نیست. عبداللّه بن سنان از امام صادق علیهالسلام سؤال کرد:
«الرجل یکونُ فى المسجد فى الصلاة فیرید أن یبزق فقال:
عن یساره و ان کان فى غیر صلاة فلایبزق حذاء القبلة و یبزق
عن یمینه ویساره».[60]
«مردى در مسجد در نماز هست، مىخواهد آب دهان بیندازد.
امام علیهالسلام فرمود: سمت چپش اینکار را انجام دهد و اگر در نماز
نباشد رو به قبله آب دهان نیندازد و از سمت چپ و راستش آب
دهان بیندازد».
و از رسول خدا صلىاللهعلیهوآله نقل شده:
«انّه نهى عن النخامة فى القبلة و انّه صلىاللهعلیهوآله رأى نخامة فى قبلة
المسجد فلعن صاحبها و کان غائبا فبلغ ذلک امراته فأتت
فحکت النخامة و جعلت مکانها خلوقا فأثنى رسول اللّه صلىاللهعلیهوآله
علیها خیرا لما حفظت من أمر زوجها».[61]
«رسول خدا صلىاللهعلیهوآله از انداختن اخلاط سینه و بینى در مسجد نهى
نمودند. روزى آن حضرت اخلاطى را در قبله مسجد مشاهده
نمودند صاحب آن را لعن کردند. مردى که آن را در مسجد
انداخته بود، غایب بود. هنگامى که این خبر به گوش همسر آن
مرد رسید به مسجد آمد. اخلاط را پاک کرده و بجاى آن بوى
خوش مالید. رسول خدا صلىاللهعلیهوآله این زن را بهخاطر جبران اینکار
همسرش ثنا گفتند».
بالا بردن صدا در مساجد
پیامبر گرامى اسلام صلىاللهعلیهوآله در جواب سؤال اباذر از چگونگى عمارت مسجد فرمود:
«لاترفع فیها الاصوات و لایخاض فیها الباطل».[62]
«صداها در آنجا بالا نرود و سخنان باطل در آنجا رد و بدل
نشود...».
و در روایتى دیگر پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله فرمود:
«جنبوا مساجدکم صبیانکم و مجانینکم و خصوماتکم رفع
اصواتکم الا بذکر اللّه تعالى».[63]
«در مساجدتان اجتناب نمائید از ورود کودکان و دیوانگان
و صداهایتان را بالا نبرید جز براى ذکر خداوند متعال...».
و در روایات دیگرى مشابه روایات ذکر شده کراهت بالا بردن صدا در
همه حالتها استفاده مىشود مگر آنجا که یک غرض ارزشمند باشد از قبیل
تلاوت قرآن در یک جلسه عمومى در مساجد را بیان مىکند.
یک نکته: این عمل گویا چون با احترام مسجد منافات دارد به ترک آن
سفارش شده است. از همینجا مىتوان گفت این کراهت شامل مشاهد مشرفه
و حرم امامان هم مىشود و نیز مکروه است صداى خود را بلند کند،
ولى بلند کردن صدا براى اذان مانعى ندارد.[64]
4 ـ ورود کودکان و دیوانگان به مسجد
منظور از کودکان در این حکم آنهایى هستند که رعایت نجاست را نمىنمایند
و یا باعث آزار و اذیّت نمازگزاران مىگردند. و بعضى از فقهاء گفتهاند:
مستحب است از ورود دیوانگان و اطفال غیر ممیز که مراعات آداب مساجد را
نمىنمایند به مساجد خوددارى شود. بنابراین اگر کودکى رعایت نجاست را
بنماید و بر اداء نمازهاى خود ساعى و محافظ باشد و اعتماد و اطمینان به او داشته
باشیم نه تنها راه دادن وى به مسجد مکروه نیست، بلکه امرى مطلوب و مستحب
نیز مىباشد. از داستانهایى که از حضور امام حسن و امام حسین علیهماالسلام و دیگر
امامان معصوم علیهمالسلام در زمان کودکى نقل شده این مطلب استفاده مىشود.[65]
منظور از دیوانگان هم در این موارد افرادى هستند که حالت جنون آنها
استمرار دارند اما اگر افرادى، جنون ادوارى داشته باشند در آن دوره که حالت
هوشیارى دارند و جنون آنها از بین رفته است ورود آنها به مساجد اشکال ندارد
مگر این که در معرض برگشت جنون باشند که احتمال آلوده کردن مسجد و آزار
و اذیت نمازگزاران از حضور آنها مىرود، در این صورت ورود آنها مکروه
مىباشد.[66]
خوب است در هنگام نماز کودکان در صف اوّل نماز جماعت نیاستند
زیرا بعضى از فقهاء معتقدند که:
«... راه دادن افرادى که از کمال عقل برخوردار نیستند مثل طفل
و دیوانه و ابله در صف اوّل و به خصوص نزدیک امام یا جایى
که گمان مىرود موجب فساد نماز دیگران شود مکروه است».[67]
به هر حال «اگر در بین کسانى که در یک صف ایستادهاند بچه ممیز یعنى
بچهاى که خوب و بد را مىفهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است
مىتوانند اقتدا کنند».[68] در نماز جماعت شایسته است کودکان در بین نمازگزاران
متفرق گردند که در این مورد روایتى وارد شده است:
«عن جابر عن أبىجعفر علیهالسلام قال: سألته عن الصبیان اذا صفّوا فى
الصلاة المکتوبة قال: لاتؤخروهم عن الصلاة و فرّ قوابینهم».[69]
جابر مىگوید: از امام باقر علیهالسلام در مورد کودکانى که در نماز جماعت واجب
شرکت کردهاند سؤال کردم امام علیهالسلام فرمود:
«آنان را در انتهاى صفوف نماز جماعت، قرار ندهید. بلکه آنان
را در میان بزرگسالان، پراکنده سازید».
از جمله مکروهات دیگر راه دادن کودکان و دیوانگان به مساجد مىباشد
راه دادن بچه و دیوانه به مسجد مکروه است.[70] و راه دادن دیوانه به مسجد مکروه
است و هم چنین است راه دادن بچه اگر موجب زحمت نمازگزاران شود و یااین
که احتمال رود مسجد را نجس کند و در غیراین دو صورت مانعى از راه دادن
بچه به مسجد نیست.[71] البته باید یادآور شد که این فتوا بهطور مطلق نمىباشد
و شامل تمام کودکان و دیوانگان نمىشود بلکه در مورد هریک از اینها قیدى
وجود دارد.